Με αφορμή τον θάνατο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη την 1η Ιουλίου 1923, θα αναφερθούμε σήμερα στο έργο του με τίτλο "Ο Κατάδικος".

Η υπόθεση τοποθετείται σε ένα κερκυραϊκό χωριό, όπου ζει και εργάζεται ο Γιώργης Αράθυμος μαζί με την οικογένειά του. Στη δούλεψή του βρίσκεται ο Τουρκόγιαννος. Την ήρεμη ζωή της οικογένειας ταράζει ο γείτονας Πέτρος Πέπονας, που ερωτεύεται τη Μαργαρίτα. Ο Τουρκόγιαννος παρακολουθεί τις κινήσεις του παράνομου ζευγαριού και προσπαθεί να εμποδίσει την παρεκτροπή της Μαργαρίτας. Το ζευγάρι διαβάλλει τον Τουρκόγιαννο στον Γιώργη, ο οποίος τον διώχνει άγρια από το σπίτι. Την επόμενη μέρα, ο Γιώργης βρίσκεται δολοφονημένος. Οι υποψίες στρέφονταν προς τον Τουρκόγιαννο, που συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια. Ο Πέτρος και η Μαργαρίτα παντρεύονται, αλλά η συμπεριφορά του Πέτρου αλλάζει προς το χειρότερο. Έπειτα, συλλαμβάνεται για κάποιο αδίκημα και φυλακίζεται. Μέσα στη φυλακή έρχεται αντιμέτωπος με τον Τουρκόγιαννο και ομολογεί τη δολοφονία του Γιώργη. Ο Τουρκόγιαννος δεν αφήνει τον Πέτρο να αναλάβει την ευθύνη της δολοφονίας, για να μην αναταράξει την "ευτυχία" της Μαργαρίτας, και επιλέγει να παραμείνει κατάδικος.

Στο κείμενο εντοπίζονται δύο ηθικές στάσεις: η καλοσύνη και το δίκιο (Τουρκόγιαννος), και το ατομικό συμφέρον και οι ιδιοτελείς σκοποί (Πέπονας). Από τη μια, ο Τουρκόγιαννος υπομένει κάθε δυσκολία, δεν βλάπτει και δεν αδικεί τους άλλους. Ο ήρωας φτάνει σε ένα ανώτερο επίπεδο με την πίστη του ότι όταν οι άνθρωποι υποπέσουν σε κάποιο σφάλμα μπορούν, δείχνοντας ειλικρινή μεταμέλεια, να κερδίσουν την ψυχική τους γαλήνη, ειδάλλως θα βασανίζονται από τις τύψεις. Συμβουλεύει τους συγκρατούμενούς του να δρουν με βάση το καλό και να μετανοήσουν για τα ατοπήματά τους. Από την άλλη, ο Πέπονας θεωρεί ότι ο άνθρωπος πρέπει να παίρνει το έλεγχο των καταστάσεων και να επιδιώκει με κάθε τρόπο το προσωπικό κέρδος. Βεβαίως, η στάση του Τουρκόγιαννου επικρατεί, καθώς με την αυτοθυσία του προβάλλει το ύψιστο παράδειγμα της ανιδιοτελούς αγάπης. Χρεώνεται τον φόνο που δεν έχει κάνει, σκεπτόμενος την ευτυχία της γυναίκας που αγαπά. Ωστόσο, αγνοεί το γεγονός ότι στην πραγματικότητα η Μαργαρίτα είναι δυστυχισμένη.

Στα λόγια του Τουρκόγιαννου πρυτανεύουν οι ηθικές αξίες, όπως η αξία του αγαθού βίου, η δικαιοσύνη, η δύναμη της μεταμέλειας, η αυτοθυσία για τη διασφάλιση της ευτυχίας του άλλου, η απουσία του ατομικισμού και του εγωισμού. Οι αξίες αυτές τοποθετούν τις ρίζες τους στη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων και στον χριστιανισμό, έπειτα μπόλιασαν τις εξελιγμένες κοινωνίες και αναβιώνουν μέχρι σήμερα. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τα οφέλη και την πρόοδο της κοινωνία μας, εάν η πλειοψηφία των πολιτών ήταν "Κατάδικοι"!