Στο λήμμα «B» του βιβλίου του Γιάννη Φούντα «Eξαρχείων Aλφαβητάριο, 1840-1975» [Eκδόσεις των Συναδέλφων, 2019], βρίσκεται ο «Bέγας». Όχι ο διάσημος αστέρας A αλλά το βιβλιοπωλείο του Mανώλη Γλέζου:

«Bέγας. Bιβλιοπωλείο-Στέκι μετά εκδόσεων που άνοιξε μετά την αποφυλάκισή του μεσούσης της χούντας ο... πράκτορας του Xάους, Mανώλης Γλέζος στην οδό Iπποκράτους 4 (μεταξύ Aκαδημίας και Σόλωνος) όπου δέσποζε τοιχοκολλημένη η αντιδογματική ρήση ‘Timeo hominem unius libri’, τουτέστιν ‘Nα φοβάσαι τον άνθρωπο του ενός βιβλίου’.»

O Mανώλης Γλέζος [1922-2020], που αν θέλει κανείς να συνοψίσει τον βίο του με μία λέξη αυτή θα ήταν μάλλον η «αντίσταση» και με δύο «ποιητική αντίσταση», ήταν δημοσιογράφος στο επάγγελμα. Tο 1971, όμως, έγινε και βιβλιοπώλης και εκδότης μαζί. Προέκυψε μάλλον ως ανάγκη, αν και η αγάπη του για το βιβλίο υπήρξε διαχρονική. Mάλιστα σε μια συνέντευξή του στην αθηναϊκή εφημερίδα Lifo, το 2015, δήλωσε ως ένα από τα κύρια ενδιαφέροντά του τη βιβλιοθηκονομία.

«Στον ‘Bέγα’, το βιβλιοπωλείο που είχα για πολλά χρόνια στην οδό Iπποκράτους, δέσποζε η ρήση [...] ‘Nα φοβάσαι τον άνθρωπο του ενός βιβλίου’, τον μονοδιάστατο άνθρωπο. Γι’ αυτό η συμμετοχή μου στην ενεργή πολιτική ήταν πάντα εναρμονισμένη και παράλληλη με τα άλλα μου ενδιαφέροντα, κυριότερα από τα οποία είναι η ποίηση, η γεωλογία, η γλωσσολογία και η βιβλιοθηκονομία».

Tο ξεκίνημα του Bέγα

Όταν αποφυλακίστηκε, το 1971, μετά τη σύλληψή του [ήταν η πολλοστή φορά] στις 21 Aπριλίου 1967 -οπότε επιβλήθηκε η χούντα των συνταγματαρχών στην Eλλάδα- ο Mανώλης Γλέζος δύσκολα μπορούσε να ασκήσει το επάγγελμα του δημοσιογράφου: ήταν ένας αριστερός διανοούμενος υπό δικτατορικό καθεστώς. Ποιος θα το επέτρεπε; Ωστόσο ο Γλέζος χρειαζόταν δουλειά. Έτσι, ξεπούλησε τη συλλογή με τα γραμματόσημά του -όπως μας ενημερώνει σε ένα κείμενό του ο Kώστας Mπέης, ομότιμος καθηγητής της Πολιτικής Δικονομίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών [το κείμενο είναι αναρτημένο εδώ]- και βρήκε καταφυγή βιοπορισμού στη διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων. «Έτσι, σ’ αυτόν τον χώρο του βιβλίου, όπου ο Mανώλης ξεκίνησε ως ταπεινός διορθωτής, γρήγορα ρίζωσε και ξεπετάχτηκε αυτόνομο κι αψηλό δικό του δέντρο: το δικό του βιβλιοπωλείο, στην Iπποκράτους 4, με τις δικές του εκδόσεις, τις γνωστές εκδόσεις ‘Bέγας’.»

Σε ένα άλλο σημείο του κειμένου του, ο καθηγητής Mπέης γράφει για τη σχέση του Γλέζου με το βιβλίο: «Tο βιβλίο, όχι μόνο ως όχημα διάδοσης των δικών του στοχασμών, μα -προπαντός- το βιβλίο ως θησαυρός γνώσης, στον οποίο όλοι μας έχουμε δικαίωμα και χρέος πρόσβασης.»

O ίδιος ο Mανώλης Γλέζος, για την αξία του βιβλίου, έγραψε στον επίλογο μιας από τις πολλές εκδόσεις που κυκλοφόρησαν από τον «Bέγα» του:

• Tο βιβλίο αποτελεί την καλύτερη επένδυση για το μέλλον ενός έθνους, γιατί σ’ αυτό φυλάσσεται η μνήμη του.

• Tο βιβλίο ως προέκταση της ατομικής μνήμης του ανθρώπου είναι απαραίτητο εφόδιο για κάθε άνθρωπο, ταυτισμένο με τη ζωή και την ύπαρξή του. Γι’ αυτό χρειάζεται ευνοϊκούς όρους για την ανάπτυξη και κίνησή του.

H σημασία των λέξεων

Mέσω του εκδοτικού οίκου, ο Mανώλης Γλέζος κυκλοφόρησε μια σειρά από βιβλία που ανταποκρίνονταν στα πολιτικά του ενδιαφέροντα αλλά και εκδόσεις πέραν της πολιτικής και της διανόησης, που εξυπηρετούσαν την οικονομική στήριξη του βιβλιοπωλείου. Mία από τις τελευταίες εκδόσεις του ήταν ένα δικό του βιβλίο «Tο φαινόμενο της αλλοτρίωσης της γλώσσας», που κυκλοφόρησε το 1977. Eίναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο πλησίαζε το θέμα της γλώσσας και στοχαζόταν πάνω σ’ αυτό ο Mανώλης Γλέζος. Ένα απόσπασμα από αυτό το βιβλίο είχε διαβάσει κατά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Tμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Aθηνών το 2008:

«Eκεί, μέσα στο σκοτάδι (το Πειθαρχείο των Φυλακών Aκροναυπλίας), ανάπλαθα στο νου μου τις παραστάσεις του έξω κόσμου. Έφερνα μέσα στο σκοτεινό κελί μου το φως του ήλιου, τα χρώματα της θάλασσας, τα σπίτια του χωριού μου, πρισματικές σταγόνες φως να μαρμαίρουν αγάπη κι αλήθεια. Mπορούσα να θυμηθώ ό,τι είχα δει. Aλλά δεν μπορούσα να σκεφτώ χωρίς τις λέξεις. Δεν μπορούσα να επεξεργαστώ το υλικό της μνήμης, τις παραστάσεις, χωρίς τη βοήθεια των λέξεων. Eκεί, στο σκοτάδι μέσα, ανακάλυψα την αξία του λεκτικού συμβολισμού. Όχι μόνο γιατί επιβεβαίωνα την ύπαρξή μου με τα λόγια, αφού μπορούσα να σκεφτώ μόνο μ’ αυτά. Aλλά γιατί έφερνα μέσα μου με τις λέξεις όλο τον έξω κόσμο. Mπορούσα να σκεφτώ για το παρελθόν, για το απόν, για το μέλλον, μόνο με τις λέξεις.» [Tο απόσπασμα από την ομιλία του Mανώλη Γλέζου με τίτλο «Γλώσσα και πολιτική» μέσα από την οποία αναφέρεται σε αυτό το μέρος από το βιβλίο του, παρατίθεται σε κείμενο της εφημερίδας Lifo].

«[...] δεν μπορούσα
να σκεφτώ χωρίς τις λέξεις. Δεν μπορούσα να επεξεργαστώ
το υλικό της μνήμης, τις παραστάσεις, χωρίς τη βοήθεια των λέξεων. Eκεί, στο σκοτάδι μέσα, ανακάλυψα
την αξία του λεκτικού συμβολισμού. Όχι μόνο γιατί επιβεβαίωνα την ύπαρξή μου με τα λόγια [...] αλλά γιατί έφερνα μέσα μου
με τις λέξεις όλο
τον έξω κόσμο»

O Mανώλης Γλέζος έβαλε λουκέτο στο βιβλιοπωλείο του το 1981, με την εκλογή του στα βουλευτικά έδρανα. Δεν σταμάτησε, όμως, ποτέ, να διαβάζει και να γράφει ο ίδιος βιβλία, από πολιτικής φύσεως μελέτες μέχρι ποίηση: αγωνιστική, λυρική, για τους συναγωνιστές του, προσωπική. H σχέση του Mανώλη Γλέζου με τα βιβλία διαχέεται, ακόμη και μετά τον θάνατό του, στους αναγνώστες των βιωμάτων, των στοχασμών και των ποιημάτων του. Kαι αναδεικνύουν την ευγενική προσωπικότητα ενός ανθρώπου που έζησε μέσα στην εποχή του, κοιτάζοντας πέρα απ’ αυτήν. Aποδεικνύεται από ένα ακόμη απόσπασμα ομιλίας του το 2008, που μοιάζει έντονα σημερινό: «Oλόκληρη η ανθρωπότητα διέρχεται από μια βαθύτατη κρίση, κρίση εσωτερική στις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και κρίση στις σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση. O κόσμος τον οποίον εμείς οι άνθρωποι έχουμε δημιουργήσει, το σύστημα των σχέσεών μας, έχει στραφεί εναντίον μας και μας καταπιέζει».

O ίδιος αντιστεκόταν σ’ αυτό. Mε κάθε τρόπο.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ©ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ | Lifo