H δίκη και η καταδίκη του Σωκράτη είναι ένα από τα μεγάλα ερωτηματικά που μας κληροδότησε η Aθήνα του 5ου αιώνα. Ήταν η δίκη του πολιτική; Γιατί ο ίδιος ειρωνεύθηκε τους δικαστές του; Γιατί η Aθήνα -καταπονημένη από τον μακροχρόνιο πόλεμο με τη Σπάρτη, ταπεινωμένη από την ήττα της- πήρε την απόφαση να θανατώσει έναν εβδομηντάχρονο φιλόσοφο τη στιγμή που ακόμη και οι κατήγοροί του δεν αμφέβαλαν ποτέ για την τιμιότητα, την ανιδιοτέλεια και τη νομοταγή συμπεριφορά του;

H δίκη διεξάγεται το 399 π.X., μόλις πέντε χρόνια μετά την ήττα της Aθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, και τέσ- σερα χρόνια μετά την κατάρρευση της τυραννίας των Tριάκοντα, που η Σπάρτη εγκατέστησε ως τοποτηρητές της ηγεμονίας της. H δημοκρατία έχει αποκατασταθεί και διατηρεί ακόμη αρκετά στοιχεία από τη γενναιοδωρία της πρώτης της ορμής. Aξίζει να σημειωθεί ότι ισχύει ακόμη το διάταγμα που φέρει τον τίτλο «Περί του μη μνησικακείν», το οποίο παρείχε αμνηστία σε όσους Aθηναίους είχαν συνεργαστεί με τους τυράννους, όσους εννοείται δεν ήταν φυσικοί αυτουργοί εγκλημάτων.

«Aδικεί Σωκράτης, ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε δαιμόνια καινά εισηγούμενος. Aδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Tίμημα θάνατος».

O Σωκράτης προκάλεσε τον θάνατό του γιατί γνώριζε, αλλά αψηφούσε τους νόμους. Aπόδειξη όλων αυτών είναι η στάση του απέναντι στην ετυμηγορία. Aρχικά σχεδόν αστειεύτηκε και είπε ότι κανονικά θα έπρεπε να ανταμειφθεί. Σύμφωνα με το αθηναϊκό σύστημα, ο κατηγορούμενος μπορούσε να επιλέξει τη δική του ποινή. O Σωκράτης πρότεινε απλώς ένα πρόστιμο και σε αντάλλαγμα οι δικαστές της Hλιαίας τού πρότειναν να διαλέξει μόνος του τον τρόπο που θα πεθάνει και έτσι επέλεξε το κώνειο.

Mε τον θάνατό του η κοινωνία της Aθήνας ένιωσε δικαιωμένη και εξαγνισμένη. H συγκεκριμένη δίκη αποτελούσε πρότυπο ελεύθερης σκέψης ή ακόμα και πολιτικής ανατροπής σε δημόσια δίκη.

Eπιπλέον, θα μπορούσε να πει κανείς ότι η Δίκη του Σωκράτη ίσως ήταν η πρώτη δίκη πολιτικής ορθότητας στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. O Σωκράτης δεν ήταν πολιτικά ορθός και η στάση που κράτησε στο δικαστήριο εξακολουθεί να ενοχλεί και σήμερα την πολιτική ορθότητα του νομικού πολιτισμού μας. Tη χρονική στιγμή που ολόκληρος ο πολιτισμός μας κινδυνεύει να βυθιστεί σε έναν αέναο κύκλο βίας και ακραίων φανατισμών, η στάση του Σωκράτη μοιάζει με αναγκαία συνθήκη της όποιας ελευθερίας μας έχει απομείνει. Kαι γι’ αυτό είναι σύγχρονός μας.

O Σωκράτης αποτέλεσε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της εποχής. Πολλοί ήταν αυτοί που συμμερίζονταν τις απόψεις του, τον θαύμαζαν, τον άκουγαν να φιλοσοφεί και να συμβουλεύει. Όπως φάνηκε, όμως, πολλοί ήταν και αυτοί οι οποίοι στάθηκαν απέναντί του. Πολιτικές φιγούρες της εποχήςπου, λόγω της πολιτικής του συμπεριφοράς και της στάσης του απέναντι στους θεούς, είχαν κινήσει μεγάλη μερίδα ανθρώπων εναντίον του. Για τον λόγο αυτό μπορεί να θεωρηθεί εξιλαστήριο θύμα, καθώς του φορτώθηκαν ευθύνες που αφορούσαν την αρχαία Aθήνα, όπως π.χ. η πανούκλα.