Για να τυπώσει κανείς ένα βιβλίο τις ημέρες του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ, έπρεπε πρώτα να σκεφτεί τη λογοκρισία. Είχε πολιτικό χαρακτήρα το βιβλίο; Πήγαινε στο υπουργείο Πληροφοριών. Θρησκευτικό; Στο υπουργείο θρησκευτικών υποθέσεων (awqaf). Λογοτεχνία; Στην Ένωση Αραβικών Βιβλίων. Όλα αποτελούσαν βιτρίνα για τις συριακές υπηρεσίες ασφαλείας, οι οποίες μελετούσαν τους προτεινόμενους τίτλους και, στην καλύτερη περίπτωση, ενέκριναν το βιβλίο με εξαντλητικές διορθώσεις γραμμή προς γραμμή ή, στη χειρότερη περίπτωση, απέρριπταν το βιβλίο στο σύνολό του.

Ακόμη και με την έγκριση, η διάρκεια ζωής ενός βιβλίου μπορεί να ήταν σύντομη. Οι σχέσεις της Συρίας με το Ιράκ είχαν επιδεινωθεί: οι υπηρεσίες ασφαλείας επισκέπτονταν τα καταστήματα και τα διέταζαν να απομακρύνουν τα βιβλία που μιλούσαν με τα καλύτερα λόγια για την ιρακινή κυβέρνηση. Ένας συγγραφέας είχε δηλώσει την αντίθεσή του στο καθεστώς Άσαντ: ένα χτύπημα στην πόρτα - ξεφορτωθείτε και αυτόν.

«Μας έκαναν τακτικά εφόδους, οπότε δεν μπορούσαμε να δημοσιεύσουμε τίποτα χωρίς έγκριση, καθώς τόσο εμείς όσο και ο συγγραφέας θα τιμωρούμασταν», δήλωσε ο Wahid Taja, υπάλληλος του Dar al-Fikr, ενός από τους σημαντικότερους εκδοτικούς οίκους της Δαμασκού, που ιδρύθηκε το 1957.

Κατά τη διάρκεια της 25χρονης καριέρας του στο Dar al-Fikr, ο αριθμός των απαγορευμένων βιβλίων στην αποθήκη του αυξήθηκε. Το καθεστώς Άσαντ ήταν ευμετάβλητο, οπότε οι υπάλληλοί του έπαιρναν συνεχώς βιβλία από την αποθήκη και τα έκλειναν στην αποθήκη.

Όταν ο πρώην πρόεδρος της Συρίας ανατράπηκε σε μια αστραπιαία 11ήμερη επίθεση στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Taja σκέφτηκε αμέσως αυτά τα βιβλία που μάζευαν σκόνη, αδιάβαστα για χρόνια. Ένα προς ένα, άνοιξε κουτιά με βιβλία των οποίων το περιεχόμενο ήταν υποτίθεται επικίνδυνο και τα τοποθέτησε ξανά στα ράφια του Dar al-Fikr.

Ο Adham Sharqawi, του οποίου τα γραπτά για το Ισλάμ θεωρούνταν αμφιλεγόμενα- ο Burhan Ghalioun, ένας Συρο-Γάλλος διανοούμενος και επί μακρόν επικριτής του καθεστώτος Άσαντ- ο Patrick Seale, ένας διακεκριμένος Βρετανός δημοσιογράφος που έγραψε -όχι με αποδοκιμασία- για την οικογένεια Άσαντ- τα βιβλία τους μπορεί κανείς να τα βρει και πάλι στους διαδρόμους των βιβλιοπωλείων της Δαμασκού.

Τα βιβλία που υπήρχαν στη γκρίζα ζώνη, που δεν ήταν ούτε απαγορευμένα ούτε εγκεκριμένα και έπρεπε να ζητηθούν ονομαστικά πίσω από τον πάγκο, αναδείχθηκαν επίσης. Ανάμεσά τους ήταν τα μυθιστορήματα του Khaled Khalifa, ενός συγγραφέα που έζησε στη Δαμασκό μέχρι το θάνατό του το 2023, του οποίου οι ιστορίες - που τυπώθηκαν στη Βηρυτό και μεταφέρθηκαν στη Δαμασκό - ήταν ασυνήθιστα τολμηρές στην ελάχιστα καλυμμένη κριτική τους στο καθεστώς Άσαντ.

Ένα βιβλίο που δεν απαγορεύτηκε ποτέ ήταν το βιβλίο του Τζορτζ Όργουελ «1984», παρά τους κραυγαλέους παραλληλισμούς με τον ολοκληρωτικό μηχανισμό ασφαλείας του καθεστώτος Άσαντ. Η θεωρία του ίδιου του Taja σχετικά με το γιατί επιτράπηκε η πώληση του μυθιστορήματος ήταν απλή: «Ήθελαν να φανταστούμε ότι είχαν τις ίδιες δυνατότητες, να μας παρακολουθούν όπου κι αν πηγαίναμε».

Με το καθεστώς Άσαντ να έχει φύγει, το βιβλίο του Όργουελ έμοιαζε λιγότερο με απειλή και πλέον ήταν απλώς μια υπενθύμιση του τι ήταν κάποτε. «Τώρα υπάρχει ελευθερία, δεν έχουμε πια φόβο. Είναι τελείως διαφορετικά, όλοι είναι πιο άνετα», δήλωσε ο Taja.

Δεν είναι μόνο τα απαγορευμένα βιβλία που έχουν επιστρέψει στη Δαμασκό. Οι οδηγοί ταξί διαμαρτύρονται τώρα για την επιδεινούμενη κίνηση στην πρωτεύουσα, καθώς τα αυτοκίνητα με πινακίδες κυκλοφορίας του Ιντλίμπ φράζουν τους δρόμους της πόλης από την οποία είχαν εξοριστεί για πάνω από μια δεκαετία. Φίλοι σχεδιάζουν το μέλλον της χώρας πάνω από φλιτζάνια καφέ με υψωμένη φωνή στο ιστορικό σπίτι της διανόησης της Δαμασκού, το καφέ al-Rawda, απαλλαγμένο από τα άγρυπνα μάτια των παντογνώστη πληροφοριοδοτών της Συρίας.

Στο ExLibris, ένα αγγλόφωνο βιβλιοπωλείο 23 ετών που βρίσκεται σε μια αριστοκρατική γειτονιά της Δαμασκού, η εκτεταμένη συλλογή του καταστήματος έφερε ακόμη τα σημάδια των ελέγχων του καθεστώτος Άσαντ. Οι τιμές των εισαγόμενων βιβλίων ήταν όλες σβησμένες - για να αποφευχθεί η υποψία της εμπορίας συναλλάγματος, μια πιθανή ποινή φυλάκισης πριν από λίγο περισσότερο από ένα μήνα.

Το βιβλιοπωλείο δεν είχε παραλάβει νέα βιβλία από το 2019, συντηρούμενο από ένα τεράστιο φορτίο που έφερε η ιδιοκτήτριά του, Rima Semmakie Hadaya, κατά τη διάρκεια της τελευταίας διεθνούς έκθεσης βιβλίου της χώρας. Οι συριακές αρχές ήταν πιο επιεικείς με την εισδοχή βιβλίων κατά τη διάρκεια των διεθνών εκθέσεων βιβλίου της, για να διευκολύνουν τους ξένους εκδοτικούς οίκους.

Όλοι οι τίτλοι στα ράφια της ExLibris - από τον Χάρι Πότερ μέχρι τον Νόαμ Τσόμσκι - είχαν εγκριθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση. Η Hadaya δεν ήθελε να εκθέσει τον εαυτό της ή τους υπαλλήλους της σε κίνδυνο.

«Τώρα που νιώθουμε ότι μπορούμε να αναπνεύσουμε, δεν ανησυχούμε ότι θα έρθουν και θα παρατηρήσουν ίσως ένα βιβλίο με ένα σύμβολο λίρας ή δολαρίου που ξεχάσαμε να σβήσουμε», είπε.

Η ιδιοκτήτρια του καταστήματος εξακολουθεί να περιμένει οδηγίες από τις νέες αρχές προτού εισάγει περισσότερα βιβλία. Οι κυβερνώντες πλέον Σύριοι αντάρτες, οι οποίοι έχουν δηλώσει ότι η άλλοτε εξτρεμιστική εκδοχή του Ισλάμ τους έχει μετριάσει, δεν έχουν εκδώσει οδηγίες προς τους εκδοτικούς οίκους ή τα βιβλιοπωλεία. Οι δυτικές κυρώσεις αποτελούν επίσης εμπόδιο για τους εισαγωγείς βιβλίων, οι οποίοι εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται στη Συρία παρά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ που υποτίθεται ότι τιμωρούσαν.

Τα βιβλιοπωλεία και τα τυπογραφεία της Δαμασκού ελπίζουν ότι αυτή η περίοδος ελευθερίας θα διαρκέσει και δεν θα είναι απλώς μια επανάληψη της Άνοιξης της Δαμασκού το 2001, όταν ο νεοεγκατεστημένος Άσαντ επέτρεψε στον λαό του μια σύντομη γεύση ελευθερίας πριν κλείσει και πάλι την πόρτα.

«Εξακολουθώ να παρακολουθώ από το περιθώριο. Έχω ελπίδα, αλλά πρέπει να δω τι θα κάνουν στη συνέχεια», δήλωσε η Hadaya.

Φωτογραφία: Ο Wahid Taja διαβάζει ένα βιβλίο του Burhan Ghalioun, μακροχρόνιου επικριτή του καθεστώτος Άσαντ. Φωτ: David Lombeida/The Guardian

ΠΗΓΗ :The Guardian/ William Christou