Ludwig van BEETHOVEN (1770-1827): Oκτέτο για Πνευστά σε Μι ύφεση μείζονα, έργο 103

Το Οκτέτο για πνευστά του Beethoven, γραμμένο μεταξύ 1792 και 1793, αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα μουσικής δωματίου της κλασικής περιόδου, και προέρχεται από το λεγόμενο Harmoniemusik – δηλαδή το είδος ελαφράς και εύθυμης μουσικής που προορίζεται για ψυχαγωγία, σε κοινωνικές εκδηλώσεις, κυρίως σε παλάτια, και συνήθως αφιερώνεται σε κάποιον. Πράγματι, ο Beethoven συνέθεσε το Οκτέτο για τον Maximillan Franz, εργοδότη και πάτρωνά του στο παλάτι της Βόννης το εν λόγω διάστημα, καθώς και για τους δεξιοτέχνες μουσικούς του παλατιού. Παρόλο που το έργο ανήκει στην πρώιμη και φαινομενικά λιγότερο βαθυστόχαστη περίοδο συνθέσεων του Beethoven,  εκτιμήθηκε  τόσο από το κοινό όσο και από τον ίδιο, αφού το 1795 επεξεργάστηκε ξανά πολλά μέρη από το Οκτέτο, για να συνθέσει το πολύ γνωστό σήμερα Κουαρτέτο Εγχόρδων, έργο 4.

Το Οκτέτο είναι γραμμένο για δύο όμποε, δύο κλαρινέτα, δύο κόρνα και δύο φαγκότα, ένας αρκετά δημοφιλής συνδυασμός οργάνων για την εποχή. Γραμμένο στη συνήθη δομή τεσσάρων κινήσεων, το έργο περιέχει πολλές στιλιστικές αναφορές στους άλλους δύο κύριους συνθέτες της κλασικής εποχής, τους Joseph Haydn (1732-1809) και Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Στην πρώτη κίνηση, το όμποε φέρει την κύρια μελωδία, αλλά η προσοχή στρέφεται και στη δεξιοτεχνική κίνηση αρπισμών από τα κόρνα, αφού μέχρι την περίοδο εκείνη η χρήση τους ήταν αρκετά σπάνια. Στο επόμενο μέρος, το Andante το όμποε μοιράζεται ένα «οπερατικό» διάλογο με το φαγκότο, διατηρώντας ένα χαρακτήρα που υποδεικνύει επιθυμία. Παρόλο που το τρίτο μέρος φέρει τον τίτλο Menuetto, στην πραγματικότητα είναι στο ύφος ενός πιο παιχνιδιάρικου Scherzo, μια αντικατάσταση που ο Beethoven έκανε τακτικά στις μελλοντικές του συνθέσεις. Το Οκτέτο ολοκληρώνεται με ένα ζωντανό, γεμάτο ενέργεια Presto, όπου, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέρη του έργου, το κλαρινέτο έχει τον μεγαλύτερο ρόλο.

Richard STRAUSS (1864-1949): Σερενάτα για Πνευστά, έργο 7

Το μουσικό είδος της σερενάτας ξεκίνησε κατά την κλασική περίοδο και αφορούσε ελαφρά, ήρεμα κομμάτια για μικρά σύνολα, που προορίζονταν για βραδινή διασκέδαση σε εξωτερικούς χώρους. Ωστόσο, όταν ο Richard Strauss συνέθεσε τη Σερενάτα το 1881, το είδος αυτό είχε ήδη μεταφερθεί στις αίθουσες συναυλιών, λαμβάνοντας προσοχή ισάξια «σοβαρών» συνθέσεων. Γραμμένο στην ηλικία των 17 ετών, ο νεαρός Strauss αφιέρωσε το έργο αυτό στον πρώτο του δάσκαλο σύνθεσης. Ωστόσο, η πιο εμφανής επιρροή εδώ είναι αυτή του πατέρα του, δεδομένου ότι ήταν ο μέντοράς του στα αρχικά στάδια της συνθετικής του καριέρας, φέρνοντας τον νεαρό Strauss σε επαφή με όλα τα κύρια κλασικά έργα. Είναι γνωστό ότι ο Franz Strauss (1822-1905) απέρριπτε οποιεσδήποτε νέες μουσικές τάσεις, ήταν ανοιχτά εναντίον της συνθετικής λογικής του Wagner, και εκτιμούσε κυρίως τις κλασικές συνθέσεις του Mozart, του Haydn και του πρώιμου Beethoven. Στη Σερενάτα μπορεί κανείς να αναγνωρίσει εύκολα τα στοιχεία που δανείστηκε ο Richard Strauss από τον Mozart όσον αφορά το στιλ, τη δομή και τα όργανα, αλλά ταυτόχρονα το έργο αυτό αποτελεί προάγγελο των μελλοντικών του συνθέσεων, που ήταν πιο ποιητικές και λυρικές. Παρόλο που ο ίδιος ο συνθέτης χαρακτήρισε τη Σερενάτα ως «τίποτα περισσότερο από ένα αξιοσέβαστο έργο ενός φοιτητή μουσικής», εντούτοις τράβηξε την προσοχή του διάσημου μαέστρου Hans von Bülow, ο οποίος μετέπειτα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιτυχημένη  καριέρα του Strauss.

Γραμμένο σε μια μόνο κίνηση, το έργο ακολουθεί τη συνήθη φόρμα σονάτας, παρόλο που το μεσαίο μέρος είναι πιο ανεξάρτητο από το αναμενόμενο, και δεν στηρίζεται στο θεματικό υλικό της αρχής. Το κομμάτι είναι γραμμένο για ζεύγη από φλάουτα, όμποε, κλαρινέτα, φαγκότα, ένα κόντρα φαγκότο (ή κόντρα μπάσο τούμπα) και τέσσερα κόρνα. Η εντυπωσιακή ενορχήστρωση, με ποικίλους συνδυασμούς οργάνων, δημιουργεί ιδιαίτερα πλούσιες και ενδιαφέρουσες υφές. Καθ’ όλη τη διάρκεια του κομματιού, τη μελωδία φέρουν κυρίως τα ξύλινα πνευστά, αλλά ο Strauss παραδόξως χρησιμοποιεί τα κόρνα στην επιστροφή του κύριου θέματος προς το τέλος, δημιουργώντας μια αίσθηση ηρεμίας μετά το πιο έντονο μεσαίο μέρος.

Richard STRAUSS (1864-1949): Σουίτα για Πνευστά, έργο 7

Η πολυμερής Σουίτα για πνευστά γράφτηκε από τον Richard Strauss το 1884, μερικά χρόνια μετά την Σερενάτα, και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην καριέρα του συνθέτη. Ο μαέστρος Hans von Bülow όχι μόνο ανέθεσε στον Strauss τη σύνθεση της Σουίτας, αφού είχε εντυπωσιαστεί από τη Σερενάτα, αλλά επίσης έδωσε στον νεαρό συνθέτη την ευκαιρία να υπηρετήσει για πρώτη φορά ως επικεφαλής μαέστρος στην πρεμιέρα του έργου στο Μόναχο το 1884, χωρίς μεγάλη χρονική προειδοποίηση, και κυρίως χωρίς να έχει προηγηθεί καμία πρόβα με την Ορχήστρα Meiningen. Η επιτυχημένη πρεμιέρα του Strauss ως μαέστρος προέτρεψε τον von Bülow να του προσφέρει μόνιμη θέση ως βοηθός μαέστρος στην Ορχήστρα Meiningen λίγους μήνες αργότερα, θέση στην οποια ο Strauss ευδοκίμησε.

Η Σουίτα διατηρεί το στιλ καθώς και τα ίδια δεκατρία πνευστά όργανα με τη Σερενάτα. Ωστόσο, αυτό το έργο δίνει την εντύπωση μιας πιο εκτεταμένης και περίπλοκης σύνθεσης. Η πρώτη κίνηση, με τίτλο Präludium, είναι σε φόρμα σονάτας και προσφέρει μια δομική σαφήνεια, ενώ το δεύτερο μέρος, το Romanze είναι πιο λυρικό και ρομαντικό, και ολοκληρώνεται με μια παθιασμένη coda. Παρόλο που ο τίτλος του τρίτου μέρος υποδεικνύει ένα αργό Gavotte, αντί αυτού μας παρουσιάζεται μια ζωντανή και έντονη εκδοχή του μπαρόκ χορού, που μοιάζει με ένα πιο παιχνιδιάρικο scherzo. Στο τελευταίο μέρος, που φέρει τον τίτλο Introduction und Fuge, ο Strauss επαναφέρει πρώτα το θεματικό υλικό που χρησιμοποιείται στο Romanze και μετά ακολουθεί μια αριστουργηματική φούγκα. Όπως και στη Σερενάτα, ο ιδιαίτερος συνδυασμός οργάνων σε όλη τη διάρκεια του έργου δημιουργεί ποικίλες εκφραστικές υφές, που κεντρίζουν αμέσως το ενδιαφέρον του ακροατή.

(Δρ. Χριστίνα Μιχαήλ)