Στο ορατόριο του Κύπριου συνθέτη Μάριου Ιωάννου Ηλία, «Πονεμένες Παναγίες», ο πόνος και η άφατη θλίψη της μάνας του αγνοούμενου μετουσιώνονται σε οικουμενικό και διαχρονικό σύμβολο δίνοντας μουσική πνοή στην εσωτερική εκφραστικότητα της τραγικής φιγούρας αυτής της μάνας ωσάν μιας σύγχρονης Παναγίας η οποία εξυψώνει την ιερότητα της σχέσης μητέρας-παιδιού και την αναγάγει σε τραγικό σύμβολο θείου πάθους με απηχήσεις από την αρχαία τραγωδία.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του ορατορίου πραγματοποιείται ανήμερα της επετείου της τουρκικής εισβολής του 1974 και συγκεκριμένα αποτελεί το μουσικό μέρος της εκδήλωσης καταδίκης των μαύρων επετείων το βράδυ της 20ης Ιουλίου στο Προεδρικό Μέγαρο, όπου κύριος ομιλητής θα είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης. Χορηγός επικοινωνίας της εκδήλωσης, μεταξύ άλλων, και το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΥΠΕ).

Όπως δήλωσε στο ΚΥΠΕ ο συνθέτης και Καλλιτεχνικός Διευθυντής της παράστασης, «το έργο με ανάγκες πολυπληθείς, και με 133.370 νότες, είναι γραμμένο για λυρικό και λαϊκό τραγουδιστή, μικτή χορωδία νέων, βυζαντινή χορωδία, σύνολο κρουστών, εκκλησιαστικά σκεύη, άγημα τυφεκιστών, ηλεκτρονικούς ήχους, και συμφωνική ορχήστρα στην οποία ενσωματώνονται μπουζούκι, πιάνο και αναλογικό συνθεσάιζερ.

Πρόσθεσε ότι «δημιουργείται έτσι ένας πρωτογενής συγκερασμός του κλασικού, του λαϊκού, του βυζαντινού και του ηλεκτρονικού ήχου ενώ η μουσικοποίηση των όπλων παραπέμπει στον αναλογισμό της ιστορίας και της ‘εκπυρσοκρότησης» της μνήμης’».

Καμπάνες, σήμαντρα και θυμιατά, το ίδιο με τον βιωματικό ήχο της τουρκικής εισβολής να είναι ο αυξομειούμενος ήχος της σειρήνας.

Το ορατόριο, σύμφωνα με τον κ. Ηλία, «ενσωματώνει στα ενδότερα των δεινών ένα νευραλγικό θεματικό πυρήνα από λόγους της αρχαίας τραγωδίας, της εκκλησιαστικής υμνογραφίας, της λαϊκής και νεωτερικής ποίησης».

Ο συνθέτης εξήγησε ότι «η μουσική συνενώνει τη δημοτική, την κυπριακή, την αρχαία ελληνική και τη νεοελληνική γλώσσα σ' ένα δρόμο ενιαίας συλλογικής αφήγησης». Ο μίτος αυτού του δρόμου είναι η άμωμη συνθήκη της αγάπης, αυτή που καθιστά την Παναγία ως το απόλυτο σύμβολο της αιώνιας μάνας, με την οποία ταυτίζεται η μάνα κάθε αγνοούμενου, προσδοκώντας στη λύτρωση ως απόρροια μιας συνειδητότητας, αναστοχαστικής και ενορατικής.

Όπως είπε ο Μάριος Ιωάννου Ηλία, οι «Πονεμένες Παναγίες» περιλαμβάνουν τρία μέρη, τα οποία, αν και μερικώς επικαλύπτονται, παρατίθενται παράλληλα με τις τρεις τελευταίες πράξεις της Εβδομάδας των Παθών: τη Μεγάλη Πέμπτη (Σταύρωσις), τη Μεγάλη Παρασκευή (Επιτάφιος) και το Μεγάλο Σάββατο (Ανάστασις).

Tο πρώτο μέρος φέρει τον τίτλο «Την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία», δηλαδή την ψυχή διαπερνά πόνος οξύς, σαν από σπαθί. Η φράση αυτή από το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον σχετίζεται με την εικόνα της Παναγίας, ζωγραφισμένη σε μια ασυνήθιστη θέση, μόνη, χωρίς το Θείο Βρέφος, αλλά με Επτά Σπαθιά – έξι καρφωμένα στους ώμους της και ένα να τρυπάει την καρδιά της.

«Παρεμφερές είναι το δράμα που βιώνουν οι μάνες των αγνοουμένων. Στη σταύρωση της αναμονής, στη σκληρότητα και τυραννία του χρόνου, άλλοτε αμίλητες, επειδή οι μεγάλοι πόνοι είναι βουβοί, και άλλοτε σπαράζουσες, με κλαυθμό και οδυρμό και στεναγμό και λύπη» σημειώνει ο συνθέτης.

Το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται «Πλένοντας με κρασί και δάκρυα τα οστά» και έχει χαρακτήρα πομπής ενώ σχετίζεται με ένα περιστατικό που συνέβη το 2001.

Συγκεκριμένα όταν η κυρά Ειρήνη πληροφορήθηκε πως είχε βρεθεί το λείψανο του αγνοουμένου παιδιού της, χωρίς καθυστέρηση, πήρε μια μπουκάλα κρασί και πήγε στο Κέντρο Νευρολογίας και Γενετικής, όπου γίνονται οι ταυτοποιήσεις, για να επιτελέσει ένα θλιβερό καθήκον, όπως της το υπαγόρευε το ήθος της.

Δείχνοντας αξιοθαύμαστο κουράγιο, στάθηκε με καρτερία κι έπλυνε με το κρασί και τα δάκρυα της τα οστά του υιού της και στη συνέχεια νεκροστόλισε, ό,τι είχε απομείνει από το σώμα του παιδιού της, η τύχη του οποίου αγνοείτο από τις 22 Ιουλίου 1974.

«Ήταν μια εικόνα που θύμιζε μάνα από τα ομηρικά χρόνια», λέει ο κ. Ηλία.

Στο τρίτο μέρος, η μαυροφορούσα μάνα Τριανταφυλλιά, η ενσάρκωση της μάνας κάθε αγνοούμενου που ακόμη περιμένει, εξομολογείται στο παιδί της: «Ο Τζιύρης σου εν τ’ άντεξεν, έφαν τον το μαράζιν,τζιαι τη φωτογραφίαν σου … επήρεν μες στο χώμαν, κρατεί την μες στα σιέρκα του … τζιαι καρτερά σε ‘κόμα. ‘Ετσι τζιαι ‘γιώνις γιόκκα μου πον’ ‘να με πάρει ο πλάστης κόμα τζιαι μες στον τάφον μου εν’ να προσμένω ... να ‘ρτεις».

Εδώ, εξηγεί, τέλος, ο συνθέτης, η ελπίδα της μάνας για επιστροφή του υιού της γίνεται αγωνία όλου του κόσμου και πανανθρώπινο χρέος για δικαίωση ενώ στο άκουσμα του «Μάνα, ήρτα!», που είναι ο τίτλος του τελευταίου μέρους, συντελείται η δοξαστική ανάστασις – τα «νικητήρια» εν τυμπάνω και χορώ, εν χορδαίς και οργάνω.

***

Στο ορατόριο «Πονεμένες Παναγίες» μελοποιήθηκε ποίηση από τους: Ευριπίδη, Διονύσιο Σολωμό, Γιάννη Ρίτσο, Νικηφόρο Βρεττάκο, Μαρία Πολυδούρη, Κώστα Μόντη, Κώστα Γουλιάμο, Χαμπή Αχνιώτη, Σοφοκλή Αγγελή, Λένια Τακούσιη Χριστοφόρου, Κωνσταντίνο Πάτσαλο, Χριστόφορο Σκαρπάρης, Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, Σταυροθεοτοκίον, Εγκώμια Επιταφίου Θρήνου, Ακάθιστο Ύμνο.

Συντελεστές η Μυρσίνη Μαργαρίτη – Σοπράνο, ο Γιάννης Διονυσίου – Τραγούδι, η Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου, ο Γιώργος Δημητρίου – Μπουζούκι, η Έλενα Μιτέλλα Βιολάρη – Πιάνο, ο Νικόλας Μελής – Αναλογικό συνθεσάιζερ και ο Νικόλας Ηλία – Παραγωγή ηλεκτρονικών ήχων.

Συμμετέχουν, επίσης, η Χορωδία Μουσικού Λυκείου Λευκωσίας με την Αγγελική Κυριάκου – Σόλο τον Μάρκο Χέηζ – Αφηγητή με την προετοιμασία να έχει η Ελένη Κυπριανού.

Συντελεστές του ορατορίου είναι και ο Χορός Ιεροψαλτών Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου «Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός», Βυζαντινή Χορωδία Ιεράς Μητροπόλεως Τριμυθούντος «Άγιος Σπυρίδων» με σόλο τον π. Δημήτριο Δημοσθένους. Συμμετέχει και άγημα Τυφεκιστών Εθνικής Φρουράς, κατόπιν άδειας του Υπουργείου Αμυνας.

Μαέστρος ο Γιώργος Κουντούρης.

(ΚΥΠΕ/ΑΑΓ/ΗΦ)