Η Πλατεία Ελευθερίας, στην «καρδιά» της Λευκωσίας, είναι το νέο σημείο αναφοράς για την τελευταία μοιρασμένη πρωτεύουσα της Ευρώπης. Με το άνοιγμά της στο κοινό, η Πλατεία Ελευθερίας καταχειροκροτήθηκε για την ανάδειξη της δημόσιας σφαίρας και του αστικού τοπίου της Λευκωσίας.

Η σημασία του έργου

Πίσω από τον σχεδιασμό της Πλατείας Ελευθερίας κρύβονται οι εμπνεύσεις και οι ιδέες ενός αρχιτεκτονικού γραφείου του οποίου η φήμη φτάνει σε όλο τον κόσμο. Η Zaha Hadid Architects κέρδισε τον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό για το σχεδιασμό της πλατείας με συγκεκριμένους στόχους που αντικατοπτρίζονται όχι μόνο στη λειτουργικότητά της αλλά και στη σημασία του έργου για την περιοχή, την τοποθεσία και τη χώρα.

Γεφυρώνοντας δύο κόσμους

Σύμφωνα με τους Zaha Hadid Architects, η κύρια αποφασιστική τους κατεύθυνση ήταν η απάντηση του σχεδιασμού στη δημιουργία νέων συνδέσεων για την επανένωση της Λευκωσίας. Με τις τεράστιες ενετικές οχυρώσεις της Λευκωσίας που ανεγέρθηκαν τον Μεσαίωνα και ξαναχτίστηκαν από τους Ενετούς τον 16ο αιώνα, τα αμυντικά τείχη χωρίζουν την παλιά πόλη από το σύγχρονο τμήμα της πρωτεύουσας. Σε μια παράλληλη σειρά, μια άλλη γραμμή, η Πράσινη, στέκεται νοερά και χωρίζει τη Λευκωσία. Η Zaha Hadid Architects σχεδίασε και δημιούργησε, από την αρχή, την Πλατεία Ελευθερίας ως το πρώτο μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου αστικού οράματος που θα μπορούσε να αποτελέσει καταλύτη για την επανένωση.

Η αρχιτεκτονική φιλοσοφία

Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός αποτέλεσε τη βάση της αρχιτεκτονικής φιλοσοφίας πίσω από την ανακατασκευή της Πλατείας Ελευθερίας. Η σύνθεσή του ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες και αφηρημένες περιβαλλοντικές συνθήκες και επιτρέπει σε κάθε στοιχείο του σχεδίου να συμπληρώνει το άλλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γέφυρα ως διευρυμένος και ανοιχτός χώρος του οποίου η χρήση παραμένει ελεύθερη και απροσδιόριστη, προσφέροντας ευελιξία για κάθε είδους κοινωνική συγκέντρωση ή εκδήλωση. Ταυτόχρονα η τάφρος μετατρέπεται σε αστικό πάρκο με λεπτομερείς γεωμετρίες που προσαρμόζουν το σχέδιο, μέσω μιας διαδικασίας τριγωνοποίησης, στο ακανόνιστο σχήμα της τάφρου. Μέσα σε αυτό το γεωμετρικό πεδίο ορίζονται σημεία «έντασης» και μετατρέπονται σε αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως στοιχεία νερού, παρτέρια ή καθίσματα.

Περιβάλλεται από πάρκα και μονοπάτια

Το σχέδιο σφραγίζει τον ρόλο του Ενετικού Τείχους ως αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας της Λευκωσίας, ενώ δίνει πρόσβαση στην τάφρο για δημόσια χρήση για τη δημιουργία ενός πάρκου που περιβάλλει την πόλη. Αυτό επιτεύχθηκε με την αντικατάσταση των δυσπρόσιτων περιοχών της τάφρου με νέες πλατείες, πάρκα και μονοπάτια με ενσωματωμένα στοιχεία που δένουν αρμονικά με το τοπίο σαν φοίνικες. Αυτή η σχεδιαστική ιδέα από τους Zaha Hadid Architects προτείνει ότι αυτοί οι νέοι νέοι δημόσιοι χώροι μέσα στην τάφρο επεκτείνονται για να ακολουθήσουν το αρχαίο τείχος για να περικυκλώσουν ολόκληρη την πόλη, συνδέοντας ξανά τις κοινότητες εκατέρωθεν της διαχωριστικής «Πράσινης Γραμμής».

Κοιτίδα πολιτισμού

Η ρευστότητα του σχεδιασμού της πλατείας Ελευθερίας ορίζεται από την τοπογραφία της τάφρου, δημιουργώντας ένα ανώτερο επίπεδο που συναντά το δρόμο. Με αυτόν τον τρόπο, η τάφρο καθιερώνεται ως ο κύριος δημόσιος χώρος της περιοχής, δημιουργώντας μια αλυσίδα διασυνδεδεμένων χώρων για συγκεντρώσεις, αναψυχή και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ως η μεγαλύτερη πλατεία στη Λευκωσία, η Πλατεία Ελευθερίας έχει σχεδιαστεί για να φιλοξενεί φεστιβάλ και δημόσιες εκδηλώσεις στις οποίες συμμετέχουν χιλιάδες κάτοικοι της πόλης. Το ανώτερο επίπεδο και οι κολώνες στήριξης του κτιρίου έχουν κατασκευαστεί από σκυρόδεμα για τη διασφάλιση της δομικής ακεραιότητας σε μια σεισμική περιοχή.

Ο Κύπριος πίσω από το έργο

Ο Χρήστος Πασάς είναι Διευθυντής Σχεδιασμού της Zaha Hadid Architects για αυτό το έργο.

Ένας διεθνώς έμπειρος αρχιτέκτονας κυπριακής καταγωγής, ο οποίος έχει συνεργαστεί με τη Zaha Hadid σε πολλά θεμελιώδη έργα, συμπεριλαμβανομένης της συν-συγγραφής της Πλατείας Ελευθερίας. Ο Χρήστος Πασάς ήταν υπεύθυνος για το σχεδιασμό του διαγωνισμού και την πραγματοποίησή του, μετά τον θάνατο της Zaha Hadid το 2016.

Σύμφωνα με τον Χρήστο Πασά, η ολοκληρωμένη σχεδιαστική σκέψη πίσω από αυτό το αστικό έργο ήταν μια ιδιαίτερη πρόκληση, καθώς η ομάδα είχε το έργο του σχεδιασμού του έργου αλλά και πολλή από την καινοτομία που απαιτούνταν για την υλοποίηση αυτού του έργου. Το έργο διαθέτει μοναδικές προσεγγίσεις σε πολλά επίπεδα, από την οικολογική και βιοκλιματική ευαισθησία που απαιτείται για την υλοποίηση ενός έργου δίπλα σε ένα μεσαιωνικό μνημείο, έως την τεχνολογία σκυροδέματος που επέτρεψε τις παρθένες μορφές λευκού σκυροδέματος και μέσα σε στρώματα τοπίου και αρχαιολογίας, καθιστώντας το έργο ιστορική σημασία.

Ο Χρήστος Πασάς εντάχθηκε στην Zaha Hadid Architects ως Senior Designer τον Φεβρουάριο του 1998. Όλα αυτά τα χρόνια, ο Χρήστος Πασάς έχει συνεργαστεί στενά με τη Zaha Hadid και είναι ένας από τους επικεφαλής σχεδιασμού των Zaha Hadid Architects. Υπήρξε βασικό μέλος στην επιχειρηματική ανάπτυξη και τη συνολική καλλιτεχνική ανάπτυξη του γραφείου. Έχει ηγηθεί μιας σειράς οραματικών έργων με καινοτόμο προοπτική, εντός της πρακτικής και συμμετείχε στο σχεδιασμό του Επιστημονικού Κέντρου Phaeno, Γερμανία (ολοκληρώθηκε το 2005), του Dominion Tower στη Μόσχα (2016), του Opus και του ME Hotel Interiors στο Ντουμπάι (ολοκληρώθηκε το 2021). Στόχος του είναι να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της οικολογίας και τεχνολογίας και να διαμορφώσει μια ερευνητική ατζέντα για την αρχιτεκτονική πρακτική του μέλλοντος.

Η πλατεία ζωντανεύει…

Γεφυρώνοντας το Ενετικό Τείχος και την τάφρο μέσω του έργου ανάπλασης του, η  Πλατεία Ελευθερίας καθίσταται η σημαντική πύλη προς την παλιά πόλη. Ο υπόγειος χώρος στάθμευσης «εξαλείφει» τα αυτοκίνητα από τους δρόμους της παλιάς πόλης για να επιτρέψει την περαιτέρω πεζοδρόμηση της και θα δώσει στους επισκέπτες την ευκαιρία να περιπλανηθούν στους νέους δημόσιους κήπους, πλατείες και πάρκα. Η Πλατεία Ελευθερίας είναι ήδη ένα σημαντικό έργο αρχιτεκτονικής για τους κάτοικους της Λευκωσίας, ένας σημαντικός προορισμός για τους επισκέπτες της πρωτεύουσας αλλά και για τους άμεσους κατοίκους που επωφελούνται από τις νέες συνεχείς ευκαιρίες που δημιουργεί αυτό το έργο για επιχειρηματικό τουρισμό, αναψυχή μέσα και γύρω από το κέντρο της Λευκωσίας. Η Πλατεία Ελευθερίας θα βελτιώσει τη βιωσιμότητα της πόλης ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ρουτίνας και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων, ως ο κεντρικός χώρος της Λευκωσίας για χαλάρωση, συγκεντρώσεις, εκδηλώσεις και γιορτές.