Στόχος της δράσης ήταν να συγκεντρωθούν οι ιστορίες και να ακουστούν οι φωνές των σύγχρονων γυναικών της πόλης μας, της Λευκωσίας. Άραγε πόσο διαφέρει η δική τους ιστορία από τη μυθική ιστορία της Αριάδνης ή της Ανδρομέδας;

Το εργαστήρι αυτό ήταν τo τρίτο μέρος της σειράς εργαστηρίων «Φίλοι δι’ αλληλογραφίας», που ξεκίνησε στη Λεβέντειο Πινακοθήκη για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2019. Το δεύτερο μέρος πραγματοποιήθηκε λίγο πριν την πανδημία, τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2020.

Αγαπητή φίλη,

«Οι γυναίκες δεν μιλούν, γιατί όταν το κάνουν δεν δικαιώνονται», είχα διαβάσει πρόσφατα σε ένα σκίτσο της @its_mii_mary στο Instagram με αφορμή τη δίκη ενός βιαστή στην Ελλάδα. Κάθε φορά που σκέφτομαι αυτή τη φράση, στο μυαλό μου έρχεται και μια άλλη, ξεκάθαρα πατριαρχική: «οι γυναίκες είναι φλύαρες».

Η ιδέα της επανάληψης του βιωματικού προγράμματος για ενήλικες «Φίλοι δι' αλληλογραφίας» με την τροποποίηση στον τίτλο ως «Φίλες δι' αλληλογραφίας» είναι απλή: Θέλει να δώσει έναν τρόπο έκφρασης σε όσες θέλουν να βγάλουν από μέσα τους σκέψεις, ιδέες αλλά και βιώματα που έχουν ακούσει ή έχουν περάσει οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή τους γιατί έτυχε να είναι γυναίκες. Βιώματα που αφορούν τον γάμο, την εργασία, τη μητρότητα, την αγάπη, την οικογένεια, όταν αυτά γίνονται δεσμά.

Έτσι, στον χώρο της προσωρινής έκθεσης «Μύθων Αποκάλυψη: Αριάδνη - Ανδρομέδα» στη Λεβέντειο Πινακοθήκη οι γυναίκες αφηγούνται συνήθως έχοντας κάτι συγκεκριμένο κατά νου, καμιά φορά πιο αφηρημένα - ίσως υποσυνείδητα. Αφορμή η Αριάδνη, η Ανδρομέδα αλλά και η Φαίδρα, γυναίκες που οι ιστορίες τους αλλάζουν ανάλογα με το ποιος και το πότε τις αφηγείται ή ποιος και πότε τις ζωγραφίζει κάθε φορά. Τι θα έλεγαν όμως οι ίδιες αν μπορούσαν να αφηγηθούν; Το βέβαιο είναι ότι οι μύθοι αυτών των γυναικών αντικατοπτρίζουν την πατριαρχική πραγματικότητα της εποχής τους. Κι αν είχαν την ευχέρεια να μιλήσουν οι ίδιες, μάλλον δεν θα μιλούσαμε για μύθους αλλά για αλήθειες. Πόσο διαφέρουν τελικά οι μύθοι τους από τις δικές μας αλήθειες;

Φίλες δι’ αλληλογραφίας λοιπόν, γιατί χρειάζεται να ανταλλάξουμε το μέσα μας. Γιατί μέσα από κάθε μας μοίρασμα βγαίνουμε πιο δυνατές. Με το εργαστήρι μου επιχειρώ έναν τόπο ασφάλειας για όλες μας. Γι’ αυτό και οι επιστολές είναι ανώνυμες. Και οι γυναίκες λοιπόν αρχίζουν να μιλούν. Κι ας μην δικαιώνονται, ακόμη. Και χρειάζεται να γράψουμε τις ιστορίες μας για να τις διαβάσουν εκείνες που βιώνουν μια εσωτερική πάλη που δεν μπορούν να εκφράσουν - τουλάχιστον όχι για την ώρα. Χρειάζεται. Γιατί ίσως βρουν το θάρρος να αφηγηθούν την αλήθεια τους στο μέλλον, και ας έρθουν κάποιοι να πουν «μα γιατί τώρα;». Γι' αυτό, οι επιστολές και από τα τρία εργαστήρια θα δημοσιεύονται στη σελίδα του project «ΓΡΑΨΕ ΤΟ», στο οποίο εμπίπτει το πρόγραμμα.

Υ.Γ.: Το πρόγραμμα αφιερώνεται σε όσες δεν βρήκαν ακόμη τη δύναμη να μιλήσουν και να μοιραστούν.

Καλή αντάμωση φίλη, Βάλια

Παρουσιάζουμε μερικά από τα ζεύγη επιστολών:

Αγαπημένη φίλη,

«Τάχα γιατί την Ανδρομέδα εμένα τόσα πολλά βάσανα μου έτυχαν; Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσαι».

Ερχόμαστε σ' αυτή τη ζωή με πόνο. Της μοίρας τα χτυπήματα φαντάζουν ανελέητα. Αποκαμωμένη το κουράγιο ψάξε να βρεις για να σηκωθείς. Τι κι αν σε αγνοεί. Τι κι αν απογοητεύεσαι. Ανακάθισε στο κρεβάτι σου. Πάρε αγκαλιά το σώμα σου, παρηγόρησέ το, κλείσε τις πληγές σου με το χάδι σου, σκέπασε την καρδιά σου με αγάπη.

Τι κι αν η ατμόσφαιρα έχει θολώσει και τα σύννεφα έχουν κρύψει τον ήλιο… Στο νησί που κρύβεσαι μόνο οι σκέψεις σου σου κρατούν συντροφιά. Άλλαξε τις σκέψεις σου! Το καράβι στο βάθος σφυρίζει. Ετοιμάσου να σαλπάρεις. Ετοίμασε τις βαλίτσες σου μόνο με αυτά που αγαπάς. Είμαστε δύο. Φύγαμε για το μέλλον με εφόδιο την αγάπη και την ελπίδα.

Μπαίνοντας στη δράση απελευθερώνομαι από τα δεσμά μου. Βλέπω τον ήλιο, φτάνω στο φως. Λυτρώνομαι.

Καλό ταξίδι στο φως αγαπημένη φίλη

Αγαπημένη μου,

Πόσο όμορφα τα λόγια αυτά. Διαβάζοντάς τα νιώθω να γεμίζει η καρδιά μου. Δεν ξέρω αν το γεμίζει είναι η σωστή λέξη. Πολλές φορές με δυσκολεύει να γράψω στο χαρτί, να περιγράψω το συναίσθημα που νιώθω. Η λέξη γεμάτη, γεμάτη φως, ίσως αυτό να περιέγραφε καλύτερα πώς νιώθει τώρα η καρδιά μου. Διαβάζοντας το γράμμα σου δεν νιώθω πλέον μόνη. Πόσο όμορφο συναίσθημα να ξέρεις πως γύρω σου υπάρχουν άνθρωποι που η καρδιά τους λάμπει, άνθρωποι σαν εσένα που μου θυμίζουν πως δεν χρειάζομαι πολλά για να προχωρήσω και να σταθώ στα πόδια μου. Για να θυμηθώ πως η αγάπη είναι ένα από τα σημαντικότερά μας εργαλεία στη ζωή αυτή. Γιατί χωρίς την αγάπη πώς να ξεκινήσουμε το ταξίδι μας. Αλλάζω λοιπόν τις σκέψεις μου. Όλα αυτά τα μαύρα συννεφάκια των γιατί, το ότι δεν είμαι αρκετή, σβήνουν. Γιατί όλα αυτά δεν είναι αλήθεια και σε ευχαριστώ που μου το θύμισες. Είμαι έτοιμη για το ταξίδι μας στο φως. Ας φύγουμε για το μέλλον με εφόδιο την αγάπη και την ελπίδα.

Ας βρεθούμε εκεί στο φως, φίλη! Αγάπη Ν.

Αγαπημένη,

«Το νερό δεν αντιστέκεται. Το νερό κυλάει. Μα πάντα πάει εκεί που θέλει να πάει και στο τέλος τίποτε δεν μπορεί να το εμποδίσει».

Ήταν Μάιος του 1991. Το παιδί, σχεδόν οκτώ μηνών, να ψήνεται στον πυρετό. Ο πατέρας του στο καφενείο. Του τηλεφώνησα να έρθει, μου είπε μόλις τελειώσει με τα χαρτιά. Ο πυρετός δεν έπεφτε. Ο πατέρας του στο καφενείο. Του τηλεφώνησα να φέρει φάρμακα, μου είπε μόλις τελειώσει με τα χαρτιά. Οι ώρες περνούσαν. Ο πυρετός δεν έπεφτε. Ο πατέρας του στο καφενείο. Του τηλεφώνησα να φέρει φάρμακα, μου είπε μόλις τελειώσει με τα χαρτιά. Οι ώρες περνούσαν. Ο πυρετός δεν έπεφτε.

Θα χάσω το παιδί μου, σκέφτηκα. Τον περίμενα να έρθει για να μας σώσει. Θα ήξερε τι να κάνει. Θα μας έπαιρνε νοσοκομείο. Πέρασαν 32 χρόνια. Τώρα κατάλαβα ότι μπορούσα κι εγώ να οδηγήσω. Τώρα κατάλαβα ότι αν δεν μπορείς να περάσεις το εμπόδιο, να το αντιπαρέρχεσαι. Έτσι όπως κάνει το νερό.

Αγαπημένη μου,

Πόσο χαίρομαι που έχω νέα σας και μάλιστα εμποτισμένα με σοφία και συνειδητοποίηση. Χαίρομαι πολύ για σένα, να το ξέρεις. Μην μετράς τα χρόνια που πέρασαν. Σημασία έχει πως τώρα γνωρίζεις. Κι όταν γνωρίζεις ανταποκρίνεσαι αλλιώς. Συνέχισε λοιπόν και κατάκτησε όσα επιθυμείς!

Εις το επανιδείν Θ.

Αγαπημένη μου,

«Το νερό δεν αντιστέκεται. Το νερό κυλάει. Μα πάντα πάει εκεί που θέλει να πάει και στο τέλος τίποτα δεν μπορεί να το εμποδίσει».

Μεγαλώσαμε κουβαλώντας ένα σωρό πρέπει στην πλάτη μας. Πρέπει, που αρκετές φορές έρχονταν αντιμέτωπα με τα θέλω μας και τα νικούσαν. Γιατί έτσι μας είχαν μάθει. Γιατί έτσι μας είπαν ότι ήταν το σωστό, ότι ήταν ο δικός μας ρόλος στη ζωή.

Σαν νέα γυναίκα που τώρα ξεκινάς την πορεία της ζωής σου προσπαθώ να σε αποδεσμεύσω από τα πρέπει που εγώ κουβαλώ και να σου πω να βάλεις μπροστά τα δικά σου θέλω και να παλέψεις γι' αυτά. Και αν τα εμπόδια (πρέπει σου) εμφανίζονται μπροστά σου αν δεν μπορείς να τα περάσεις, να τα αντιπαρέρχεσαι. Έτσι όπως το νερό. Για να είσαι εσύ χαρούμενη πάνω απ' όλα.

Σε φιλώ,

Μια γυναίκα με πιο πολλά θέλω πια!

Αγαπημένη μου,

Τα πρέπει της άλλης εποχής τα πάλεψα αλλά άφησα και κάποια που τα παλεύω ακόμη. Ίσως γιατί φοβάμαι ή προσπαθώ να δω αν αυτό το πρέπει είναι διαχρονικό και έχει ισχύ σε πολλές εποχές και τόπους.

Πρέπει την Πρωτοχρονιά να είσαι χαρούμενη.

Πρέπει να παντρευτείς για να μην μείνεις μόνη.

Πρέπει στα γενέθλια να περάσεις ωραία.

Πρέπει να προσέχεις τον άντρα σου.

Πρέπει τα παιδιά σου να μάθουν τρόπους.

Όλα τα πρέπει είναι οι φυλακές που έχτισαν οι άνθρωποι οι οποίοι δεν μπόρεσαν να τολμήσουν ή δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις αλλαγές. Παρέχει μια ασφάλεια το πρέπει αλλά ταυτόχρονα σε περικυκλώνει. Κανένας άνθρωπος δεν περικυκλώνεται αν δεν θέλει. Όπως το νερό, τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει τη ροή του, αλλά και αν τα καταφέρει πάλι κάπου θα φτάσει.

Σε φιλώ, η φίλη σου

Αγαπημένη μου φίλη,

Οι μέρες περνάνε και βρίσκομαι σε αυτήν την παγίδα. Ούτε χελιδόνια, ούτε του νερού το χρώμα, ούτε του πουλιού το κελάηδημα.

Και όσο οι μέρες περνάνε γεννιέται και απάντηση στην ερώτησή σου… Είναι εγώ που με έμπλεξα στον λαβύρινθο. Είναι εγώ που με κράτησα σε αυτήν την παγίδα.

Παίρνω το γράμμα σου, σαν την άκρη του μίτου που έχω τυλίξει. Τώρα ξέρω... Μόνο εγώ μπορώ να με ελευθερώσω.

Δεν σου κρύβω πως κάποιες φορές αυτή η παγίδα μου αρέσει, με γαληνεύει, αφήνομαι, ξεχνιέμαι. Αλλά πρέπει να βγω εγώ μόνη. Μόνη πρέπει να βρω την άκρη… Γιατί θέλω… Για όλες τις άλλες. Για τις παγίδες από τις οποίες πρέπει να βγούμε είτε τις στήσαμε εμείς είτε μας τις έστησαν άλλοι.

Αν δεν ακούσεις σύντομα από εμένα, έλα να με τραβήξεις.

Με αγάπη, Η φίλη σου

Αγαπημένη μου φίλη,

Καμιά άλλη κοπέλα δεν είχε πάει στην πηγή του δασύτριχου Σειλήνου για νερό.

Εσύ γιατί; Τι σου έλειπε; Η δροσιά, το πείσμα, η δύναμη, η αγάπη για τη ζωή;

Πώς τα κατάφερε και σε παγίδευσε σε έναν κόσμο που ήθελες να βγεις;

Και νόμιζα πως θα βγεις.

Πως με το φως θα δεις το χρώμα του νερού. Θα ακούσεις το κελάηδημα του χελιδονιού και θα αναζητήσεις αυτό που πραγματικά θες.

Περνάνε οι μέρες και μου λείπεις. Περιμένω τη μέρα που θα έρθεις και θα πεις τα κατάφερα και θα λάμπουν τα μάτια σου.

Με αγάπη, Η φίλη σου

*Το project «ΓΡΑΨΕ ΤΟ.»: Το «ΓΡΑΨΕ ΤΟ.» ιδρύθηκε από τη Βάλια Ματσεντίδου το 2019 και από τότε σχεδιάζει και υλοποιεί βιωματικά, εκπαιδευτικά και δημιουργικά προγράμματα σε μουσειακούς χώρους και σε χώρους πολιτισμού στην Κύπρο που απευθύνονται τόσο στο παιδικό όσο και στο ενήλικο κοινό. Λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της συμμετοχικότητας στα μουσεία και θέλοντας να δώσει φωνή στο κοινό που τα επισκέπτεται -ανεξαρτήτως υπόβαθρου-, το project, εκτός από άλλα εργαλεία, αξιοποιεί ιδιαίτερα τη δημιουργική γραφή στη διαδικασία της αλληλεπίδρασης με τα μουσειακά εκθέματα. Το «ΓΡΑΨΕ ΤΟ.» προωθεί διαχρονικά από την ίδρυσή του τη χειρόγραφη γραφή και την παραδοσιακή αλληλογραφία, μέσω των δραστηριοτήτων γραφής χειρόγραφων επιστολών, εικονογράφησης και γραφής καρτ ποστάλ. MKK: https://www.facebook.com/grapseto/ και https://www.instagram.com/grapse.to/