Τέσσερα χρόνια μετά την πυροδότηση του κινήματος #metoo με το σκάνδαλο Χάρβεϊ Γουάινσταϊν στις ΗΠΑ, το πολύπλοκο θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης της γυναίκας έφερε ξανά στη δική μας επικαιρότητα η Σοφία Μπεκατώρου με την καταγγελία της για σεξουαλική κακοποίηση από σημαίνον στέλεχος της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας, όταν ήταν 21 ετών. Δίνοντας θάρρος και σε άλλες γυναίκες να μιλήσουν για ανάλογα βιώματά τους στην Ελλάδα αλλά και στην Κύπρο για ένα φαινόμενο που εξακολουθεί να υπάρχει σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Την εβδομάδα που πέρασε η μουσικός Ανδρούλα Καφά με μια ανάρτηση της στα ΜΚΔ μίλησε για παρενόχληση που δέχτηκε όταν συμμετείχε σε μια θεατρική παραγωγή, ανοίγοντας τη συζήτηση για το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης στον συγκεκριμένο τομέα. Την ίδια στιγμή η σκηνοθέτιδα Μαγδαλένα Ζήρα σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Καθημερινή» μίλησε για τη σεξουαλική παρενόχληση στο θέατρο αλλά και ευρύτερα και πως αποτελεί «κομμάτι ενός ευρύτερου φάσματος που έχει να κάνει με τον συστημικό σεξισμό, ένα στάδιο που έρχεται μετά από άλλα, όπως το άσχημο περιβάλλον εργασίας, οι διακρίσεις, το bullying, η ανισότητα λόγω φύλου».

Με αυτή την αφορμή ζητήσαμε από γυναίκες ηθοποιούς από διαφορετικές γενιές να μας μιλήσουν για τη δική τους εμπειρία.

«Δεν μου έτυχε ποτέ στη δουλειά μου κάτι τέτοιο ευτυχώς. Νομίζω ότι αυτό το φαινόμενο βρίσκεται παντού όχι μόνο στο θέατρο ή τον αθλητισμό δυστυχώς. Δεν με έφερε ποτέ κανένας σε τέτοια θέση. Πρέπει να είναι φοβερό να συμβεί σε μια γυναίκα ειδικά σε μικρή ηλικία» λέει η Λένια Σορόκου η οποία επέστρεψε στην Κύπρο από το Λονδίνο τη δεκαετία του '70. «Στην Κύπρο τότε, η γενική εντύπωση για τους ηθοποιούς ήταν ότι είμαστε ελαφρών ηθών, ειδικά από τον κόσμο στα χωριά. Οπότε ήμασταν πολύ προσεκτικές στη συμπεριφορά μας, κυρίως έξω από το θέατρο. Μέσα στο θέατρο όμως οι συνάδελφοι ήταν πάντα εντάξει. Ούτε έτυχε να ακούσω από συνάδελφο να της συμβεί κάτι τέτοιο. Στο θέατρο οι σχέσεις με τους άντρες είναι διαφορετικές, δεν είναι όπως σε ένα γραφείο που ίσως είναι πιο κουμπωμένοι. Πέταγε κάποιος ένα αστείο αλλά ξέραμε ότι ήταν αστείο, δεν ήταν προσβλητικό, μιλώ για τον εαυτό μου πάντα».

«Στον χώρο της δουλειάς μου στην Κύπρο δεν βίωσα ποτέ παρενόχληση. Είχα πια μεγαλώσει και μπορούσα να τους βάζω στη θέση τους» λέει η Πόπη Αβραάμ.«Είχα ήδη παρενοχληθεί πάρα πολύ όσο ζούσα στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του '80 και ως παιδί στο δημοτικό συγκεκριμένα από έναν δάσκαλο που έβαζε χέρι κάτω από τις φούστες των μαθητριών όπως και από τον πατέρα μιας φίλης την ίδια περίοδο. Η Αθήνα ήταν καθημερινά μια σεξουαλική παρενόχληση, από τις έξι το πρωί που σηκωνόμουν να πάω δουλειά με τα πόδια και στην επιστροφή μου στο σπίτι αργά το βράδυ η διαδρομή ήταν ένα ατέλειωτο πέσιμο, με σφυρίγματα και σχόλια για το σώμα μου. Όλα αυτά δεν είναι σεξουαλική παρενόχληση; Πιστεύω πως σχεδόν όλες οι γυναίκες έχουμε παρενοχληθεί ή κακοποιηθεί σεξουαλικά. Στο θέατρο εδώ δεν είχα ποτέ μου τέτοια εμπειρία, ούτε στην τηλεόραση. Είχα έναν τσαμπουκά όταν γύρισα στην Κύπρο, είχα πολύ θυμό από όλα όσα πέρασα στην Αθήνα και ήμουν λίγο προκλητική οπότε νομίζω με φοβόντουσαν οι άντρες. Θεωρώ ότι οι γυναίκες στην Κύπρο γενικά δυσκολεύονται να μιλήσουν γιατί είμαστε μικρή κοινωνία και φοβούνται ότι θα γυρίσει μπούμερανγκ σ' αυτές. Το γεγονός επίσης ότι πρέπει να το αποδείξεις είναι ελεεινό. Βέβαια, ναι, μπορεί ο κάθε ένας ή μία να βγει και να πει ανακρίβειες αλλά το να πρέπει να το αποδείξει όχι μόνο στην Αστυνομία αλλά και ευρύτερα στον προσωπικό οικογενειακό χώρο όπου θα υπάρχουν άνθρωποι που θα την αμφιβάλλουν, θα τη στιγματίσουν και κατηγορήσουν. Γιατί δεν το είπε τόσα χρόνια; Δεν είδε ότι τον προκάλεσε; Δεν καταλαβαίνουν ότι μέσα τους νιώθουν και οι ίδιες ντροπή και ενοχή για αυτό που τους συνέβη».

«Προσωπικά δεν βίωσα κάποια σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο της δουλειάς μου αλλά είμαι ένας άνθρωπος που συνήθως δημιουργεί το περιβάλλον της δουλειάς του όσον αφορά τις συνεργασίες» είπε η Έλενα Αγαθοκλέους, καλλιτεχνική διευθύντρια του Κέντρου Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ. «Δεν είμαι μια ηθοποιός που εξαρτάται από έναν σκηνοθέτη ή έναν καλλιτεχνικό διευθυντή. Έχει σημασία αυτό, η συνθήκη, γιατί για μένα όλο αυτό το θέμα έχει περισσότερο να κάνει με μια κουλτούρα εξουσίας. Ακόμα και ο σεξισμός είναι κάτω από αυτή την ομπρέλα και νομίζω αυτό που βιώνω ως γυναίκα στην Κύπρο, η καταπίεση που νιώθω έχει να κάνει σαφώς με το φύλο. Η κουλτούρα εξουσίας η οποία καλλιεργείται και υπάρχει βαθιά στην κοινωνία της Κύπρου είναι αυτό που με ενοχλεί πιο πολύ από όλα».

Η ηθοποιός Νάγια Τ. Καρακώστα, ερωτώμενη αν βίωσε η ίδια σεξουαλική παρενόχληση στο εργασιακό περιβάλλον του θεάτρου αλλά και γενικότερα απάντησε: «Αν από μερικούς σεξουαλική παρενόχληση θεωρείται μόνο ο εξαναγκασμός σεξουαλικής επαφής για να κρατηθεί μια δουλειά, ένας ρόλος, μια θέση, τότε όχι, δεν υπήρξα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. Αν από μερικούς σεξουαλική παρενόχληση θεωρείται μόνο η επιμονή παρά τις αρνήσεις για έξοδο ή/και για επισκέψεις κατ' οίκον- εμποτισμένες με σεξουαλικά υπονοούμενα, τότε όχι, δεν υπήρξα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. Αν από μερικούς σεξουαλική παρενόχληση θεωρούνται μόνο τα αγγίγματα χωρίς συναίνεση, τότε όχι, δεν υπήρξα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. H σεξουαλική παρενόχληση δεν σταματάει εκεί! Υπήρξα θύμα μειονεκτικών προσβολών για την εμφάνισή μου και το φύλο μου, παρατηρήσεων με σεξουαλικά υπονοούμενα, θύμα της βαθιά ριζωμένης πεποίθησης ότι έπρεπε να αιτιολογηθώ για τη σεξουαλικότητά μου. Υπήρξα μάρτυρας της άρνησης, της εθελοτυφλίας και της δικαιολογίας των «σεξουαλικά απελευθερωμένων καλλιτεχνών». Πιστεύω υπάρχει ένας τεράστιος εργασιακός εκφοβισμός. Μια τρομοκρατία ανεργίας, φόβου, ντροπής και απόρριψης. Γιατί μας έχουν πείσει πως «αυτός είναι ο χώρος και έτσι λειτουργούν τα πράγματα». Γιατί μας έχουν πείσει πως πρέπει να μας προσβάλλουν, να μας μειώνουν και πως έχουν κάθε δικαίωμα κατάχρησης έναντι του σώματός μας και της ψυχής μας».

Αρσενικό βλέμμα

Ζητήσαμε επίσης από άνδρες ηθοποιούς και άνδρες σε διοικητικές θέσεις θεατρικών οργανισμών να τοποθετηθούν για το θέμα.

«Στην πορεία μου ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΘΑΛ, αλλά και προηγουμένως, ποτέ δεν υπήρξε περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης, δεν μου καταγγέλθηκε κανένα τέτοιο περιστατικό ούτε υπέπεσε κάτι τέτοιο στην αντίληψή μου. Εάν προέκυπτε ή προκύψει κάτι τέτοιο σίγουρα θα το αντιμετωπίζαμε με τη διενέργεια της δέουσας έρευνας από το συμβούλιο ή από ειδική επιτροπή. Δεν υπάρχουν ξεχωριστές νομικές διαδικασίες για το θέατρο. Η σχετική νομοθεσία είναι η ίδια που ισχύει γενικά όσον αφορά το θέμα σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης. Η ΕΘΑΛ είναι σίγουρα εναντίον κάθε μορφής παρενόχλησης και κακοποίησης, είναι υπέρ της εφαρμογής της νομοθεσίας και στηρίζει κάθε εργαζόμενο που πιθανό δέχτηκε ή θα δεχθεί τέτοια συμπεριφορά» είπε ο Χρίστος Μελίδης πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΘΑΛ.

Ο Βαρνάβας Κυριαζής ηθοποιός και διευθυντής του ΘΟΚ από το 2007-2012 είπε «Σαφέστατα αν συμβαίνει κάτι τέτοιο είναι ανεπίτρεπτο. Δεν βρίσκω ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι θέμα του θεάτρου συγκεκριμένα, ούτε μπορεί να αποδοθεί στο «φιλελεύθερο» της σεξουαλικότητας που κυκλοφορεί ως λόγος. Είμαι στο επάγγελμα για σαράντα πέντε τόσα χρόνια και δεν έχω ακούσει ούτε για άντρα, ούτε για γυναίκα να έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά. Στα χρόνια που διετέλεσα διευθυντής στον ΘΟΚ δεν είχαμε επεισόδιο αυτού του είδους, ούτε καμιά καταγγελία ή ψίθυρο. Είναι κάτι που θα χειριζόμουν με τρομακτική αυστηρότητα αν ήμουν διευθυντής θεατρικού οργανισμού σήμερα».

«Το θέατρο είναι ένας ιδιαίτερος εργασιακός χώρος με βασικό δομικό του στοιχείο την ελευθερία μυαλού, ψυχής και σώματος... προϋποθέτει από τον ηθοποιό αυτό το άνοιγμα προς τα έξω... την εξοικείωση με το σώμα του και το σώμα του άλλου... την έκθεσή του... τον βάζει σε διαδικασίες να ξεπεράσει τα προσωπικά του «όρια»... αυτά διδασκόμαστε στις σχολές... με ασκήσεις εμπιστοσύνης... επαφής... για να καλλιεργήσουμε την τεχνική μας... όπλα μας σε όλο αυτό είναι το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός και φυσικά οι έντονες διαπροσωπικές σχέσεις με τους συναδέλφους μας... είμαστε έτοιμοι κάνοντας ατελείωτες πρόβες να εμφανιστούμε πάνω στη σκηνή... να ερωτευτούμε τον παρτενέρ μας (ως ρόλο)... να φιλήσουμε... να αγκαλιάσουμε... να φτάσουμε γενικά σε ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις... πάντα με τεχνική!... πάντα όμως με εκείνη την απαραίτητη προϋπόθεση... ότι τα όρια της ελευθερίας μας τελειώνουν εκεί που αρχίζουν τα όρια της ελευθερίας του άλλου!... δεν υπάρχει κώδικας δεοντολογίας... αυτό δεν σημαίνει όμως ότι τα πράγματα είναι ανεξέλεγκτα... δεν μπορεί κανείς να εκβιάζει καταστάσεις... κανείς δεν μπορεί να καταχράται την εξουσία που του έχει δοθεί.... είμαι... είμαστε όλοι εναντίον κάθε μορφής σεξουαλικής, λεκτικής, ψυχολογικής, σωματικής κακοποίησης ή βίας. Στην Κύπρο η θεατρική κοινότητα είναι μικρή... γνωριζόμαστε σχεδόν όλοι μεταξύ μας... ναι είμαστε σχεδόν μια οικογένεια... αυτό πιστεύω δημιουργεί έναν κύκλο εμπιστοσύνης... προστατεύει ο ένας τον άλλον... και εξαιρέσεις σε συμπεριφορές να έχουν υπάρξει ή να υπάρχουν, πιστεύω έχουμε τη δυνατότητα να τις απομονώσουμε και να τις κατακρίνουμε... κανείς και καμία δεν πρέπει να νιώθει μόνος/μόνη σε μια τέτοια κατάσταση!» τόνισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΘΑΛ, Αχιλλέας Γραμματικόπουλος.

Απευθυνθήκαμε και στον καλλιτεχνικό διευθυντή του ΘΟΚ Σάββα Κυριακίδη επί του θέματος ο οποίος απάντησε ότι δεν θα τοποθετηθεί θεωρώντας ότι οι ερωτήσεις μας άπτονται εργασιακών θεμάτων.

* Στη φωτογραφία, στιγμιότυπο από την παράσταση Dark Vanilla Jungle με την Έλενα Καλλινίκου, σε σκηνοθεσία Εβίτας Ιωάννου, συμπαραγωγή Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ - theYard.Residency.17