Θεατές σε πόλη φάντασμα
Από το 1967, η διεθνής έκθεση Prague Quadrennial of Performance Design and Space παρουσιάζει ό,τι καλύτερο στον τομέα της Σκηνογραφίας, με έμφαση στην αυτονομία αυτού του κλάδου. Η 15η έκδοσή της από τις 8-18 Ιουνίου 2023, τη βρίσκει να έχει μετεξελιχθεί σε πλατφόρμα που διερευνά προοδευτικές προσεγγίσεις, νέα μίντια, εικονικούς χώρους και διαθεματικές σχέσεις. Η PQ23 θα εισάξει έργα από δεκάδες χώρες και εκατοντάδες καλλιτέχνες, όχι μόνο ως εθνικές συμμετοχές χωρών, αλλά και στο πλαίσιο πρότζεκτ που επιμελείται μια διεθνής ομάδα επιμελητών για την PQ.
Ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου ανακοίνωσε την εθνική συμμετοχή της Κύπρου στην έκθεση με την εγκατάσταση Θεατές σε πόλη φάντασμα/Spectators in a Ghost City σε καλλιτεχνική έρευνα και εικαστική εγκατάσταση της Μελίτας Κούτα, βασισμένη σε μια αρχική ιδέα της επιμελήτριας της συμμετοχής Μαρίνας Μαλένη, εμπνευσμένη από την καλλιτεχνική θεματική της PQ23, RARE και την περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου.
« Την προηγούμενη τετραετία, η ομάδα της Κουατριενάλε Πράγας μάς είχε καλέσει να συμμετέχουμε σε ένα ευρωπαικό πρόγραμμα όπου δουλέψαμε πάνω στη θεματική των ορίων. Στην Κύπρο είχα την ευκαιρία να δουλέψω με τον Γιάννη Τουμαζή και τη Σώσε Εσκιτζιάν μαζί με μια ομάδα φοιτητών από τις συμμετέχουσες χώρες στο πλαίσιο μιας σειράς εργαστηρίων. Οπότε, ήρθα ξανά σε επαφή με την ιδέα της Αμμοχώστου που πάντα με απασχολούσε. Όταν η διευθύντρια της PQ23 επισκέφτηκε την Κύπρο είχε επηρεαστεί πολύ από την ιστορία και τον χώρο της Αμμοχώστου. Όταν ανακοινώθηκε το θέμα της φετινής διοργάνωσης με τίτλο RARE, που έχει να κάνει με το σπάνιο, όσον αφορά τους χώρους, είμαι σίγουρη ότι ένα κομμάτι της ήταν επηρεασμένο και από την Αμμόχωστο. Οπότε, ήταν κάπως μια φυσική ροή των πραγμάτων. Όταν ερωτηθήκαμε πώς μπορούμε να φανταστούμε έναν τέτοιο χώρο στο μέλλον και πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μέσα από τις μεθοδολογίες της σκηνογραφίας, σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια οδηγήθηκα εκεί, γιατί είναι ένας χώρος που του αρνήθηκε η φυσική παρουσία για τόσα χρόνια. Η φύση και το περιβάλλον είναι επίσης ένα ακόμα μεγάλο κεφάλαιο που μας απασχολεί. Η φύση κατέλαβε, επηρέασε, άλλαξε, βασίλεψε στον χώρο και έχουμε την προοπτική του τι μπορεί να γίνει με αυτό τον χώρο, φεύγοντας από το πολιτικό κομμάτι, μέσα από τη σκηνογραφία. Πώς μπορούμε να τη δούμε στο μέλλον, μέσα από τα υλικά της, τον χώρο, τη φύση της , την ιστορία της , χωρίς να αγνοούμε το τι υπήρξε και χωρίς να αγνοούμε ότι θέλουμε πολύ να υπάρξει», εξηγεί η Μαρίνα Μαλένη.
Η επιμελητική ομάδα προτείνει μια διαδικασία αντίστροφης σκηνογραφίας, κατανοώντας τις συχνά αντιφατικές και πολύπλοκες γεωπολιτικές αφηγήσεις, με σεβασμό παράλληλα στο ανθρώπινο τραύμα και υπερβαίνοντας την αισθητική γοητεία των ερειπίων. Με τη χρήση σκηνογραφικών μεθόδων ως διαδικασίες σκέψης, εργαλεία προβληματισμού, πολιτικές πράξεις δράσεις που δημιουργούν συσχετισμούς μεταξύ πραγματικών χώρων σύγκρουσης και καλλιτεχνικών πρακτικών. Ψήγματα εικόνων από την Αμμόχωστο, από το σήμερα αλλά και πριν από το 1974, πειραματικές γλυπτικές μακέτες εμπνευσμένες από την αστική υφή της πόλης, ακουστικά περιβάλλοντα και πρακτικές περφόρμανς χρησιμοποιούνται για να συνδέσουν αυτή τη σπάνια πόλη με τους επισκέπτες της PQ23.
« Στη σκηνογραφία συνήθως ξεκινάς από το κείμενο, από τον συγγραφέα και μέσα από την ανάλυση του κειμένου αρχίζεις να δουλεύεις με τον σκηνοθέτη στο πώς θα το φανταστείς εικαστικά. Το σκηνικό, τα κοστούμια, τομ χώρο γενικότερα και το πώς θα υλοποιηθεί μια παράσταση στη σκηνή. Η αντίστροφη σκηνογραφία, όπως τη λειτουργεί περισσότερο μέσα στην πρακτική και φιλοσοφία του site specific θέατρου, όπου αντί να ἐχεις ως αφετηρία το κείμενο, έχεις τον χώρο. Σκέφτεσαι ποια είναι η η ιστορία, η αντίδραση που έχεις με τον χώρο με όποια πληροφορία εμπεριέχει και από εκεί αρχίζεις να κτίζεις το αφήγημα που θα μπορούσε να καταλήξει σε ένα κείμενο ή μια παράσταση. Από τη στιγμή που έχουμε μια πολύ ανοιχτή αντίληψη για έναν χώρο και μια πολη, θα μπορούσε να ήταν ένας σκηνογραφικός χώρος. Τότε, ποιο είναι το αφήγημα; Υπάρχει ένα αφήγημα στην Αμμόχωστο, το ιστορικό, το πολιτικό που πάντα φτάνει σε ένα αδιέξοδο, ένα αφήγημα αναμασημένο μέσα από τις πολιτικές συζητήσεις . Το ερώτημα που θέτουμε είναι: μπορούμε να φανταστούμε ένα νέο αφήγημα, να φανταστούμε ένα μελλοντικό αφήγημα με μια άλλη προοπτική;» εξηγεί η εικααστικός Μελίτα Κούτα.
Η εγκατάσταση
Η έρευνα για την πόλη-φάντασμα της Αμμοχώστου αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια ενός έτους και περιελάμβανε επισκέψεις στον τόπο, συλλογή φωτογραφικού και βιντεοσκοπημένου υλικού από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, απόκτηση ιστορικών γνώσεων και συνομιλίες με ανθρώπους που ήταν κάτοικοι της πόλης πριν από το 1974 και επισκέπτες σήμερα. Μια περαιτέρω ανάλυση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού της πόλης με αναφορές στον μοντερνισμό και μια έρευνα σε υλικά, τόσο φυσικά όσο και βιομηχανικά, ήταν καθοριστικής σημασίας για τον σχεδιασμό της εγκατάστασης.
Τρεις μακέτες είναι τοποθετημένες σε αναβαθμισμένες εκδοχές πύργων παρακολούθησης, μια ισχυρή αναφορά στη στρατιωτική παρουσία γύρω από την πόλη καθώς και στους πύργους παρατήρησης του ΟΗΕ στη νεκρή ζώνη. Το ύψος των πύργων τοποθετεί τα κτήρια πάνω από το επίπεδο του ανθρώπινου ματιού, καθιστώντας τα απρόσιτα και μακρινά. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των μοντέλων/γλυπτών δανείζεται στοιχεία και υλικά (τούβλα, σκυρόδεμα, ατσάλινη περίφραξη κ.λπ.) από τα υπάρχοντα κτήρια στην Αμμόχωστο σε μια ελεύθερη ερμηνεία της κλίμακας και της αναλογίας.
Τα βίντεο στο εσωτερικό των μακετών, αριστερά και δεξιά της εγκατάστασης, παρουσιάζουν δύο διαφορετικά χρονοδιαγράμματα. Το ασπρόμαυρο αρχείο δείχνει τη ζωή στην Αμμόχωστο στα τέλη της δεκαετίας του '60 μέχρι το 1973, ενώ το άλλο δείχνει πλάνα από την εγκαταλελειμμένη πόλη του σήμερα. Τα βίντεο παραχωρήθηκαν από την ψηφιακή πλατφόρμα Ηρόδοτος του ΡΙΚ.
Τέλος, το βίντεο στην κεντρική μακέτα δείχνει μια περπατητική περφόρμανς όπου δύο ταξιδιώτες μεταφέρουν μοντέλα/ κτήρια στην πλάτη τους σαν αποσκευές. Τον Μάρτιο του 2023, οι δύο περφόρμερ, Μελίτα Κούτα και Πασκάλ Καρόν, ξεκινούν ένα περιπατικό ταξίδι κατά μήκος της νοτιοανατολικής ακτής της Κύπρου, μεταφέροντας αυτές τις μακέτες/ αποσκευές στην πλάτη τους και κοιτάζοντας την Αμμόχωστο από μακριά. Το ταξίδι τους οδηγεί σε έναν πύργο επιτήρησης κοντά στην πράσινη γραμμή, όπου τους επιτρέπεται να βλέπουν την Αμμόχωστο μέσω νοικιασμένων κιαλιών. Το παράκτιο ταξίδι τους διακόπτεται από φράγματα και φράχτες όπου απαγορεύεται η διέλευση. Καθώς οι καλλιτέχνες φτάνουν και εισέρχονται στον περίκλειστο χώρο της Αμμοχώστου, οι μακέτες δεν είναι πλέον στις πλάτες τους. Γίνονται τα πραγματικά κτήρια της πόλης. Η περιπατητική τους εμπειρία συνεχίζεται καθώς αφήνουν πίσω τους την Αμμόχωστο και τελικά επεκτείνεται στο ταξίδι προς την Πράγα, καθώς αυτές οι περιπλανώμενες μακέτες βρίσκουν τον δρόμο τους προς την αγορά PQ Holešovice.
« Τον Ιούλιο του 2022 επισκεφθήκαμε την κλειστή πόλη-φάντασμα της Αμμοχώστου για πρώτη φορά μετά το άνοιγμά της το 2020. Περάσαμε ώρες περπατώντας στους έρημους δρόμους, κοιτάζοντας τα άδεια κτήρια, τα σπίτια, τα καταστήματα και τα ξενοδοχεία που είναι εγκαταλελειμμένα και ρημαγμένα, προσπαθώντας να φανταστούμε ποια ήταν η ζωή των κατοίκων της πριν από το 1974. Περπατώντας ανάμεσα σε τουρίστες, που όπως και εμείς παρακολουθούσαν αυτό το μακάβριο θέαμα τραβώντας φωτογραφίες και βίντεο, αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε και εμείς για τον ρόλο μας ως θεατές στην πόλη-φάντασμα. Η περπατητική περφόρμανς που προβάλλεται στην οθόνη ως μέρος της εγκατάστασης της Κυπριακής Έκθεσης στο PQ, είναι μια προσπάθεια να συνδεθούμε με τις μνήμες της πόλης-φάντασμα της Αμμοχώστου. Τι σημαίνει να κουβαλάς στην πλάτη σου το 'σπίτι' σου, όπου το 'σπίτι' είναι το κέλυφος για αφηγήσεις και βιωμένες αναμνήσεις που συνδέονται και συλλέγονται μέσα σε έναν χώρο, εξηγεί η Μελίτα.
Στρέφοντας την προσοχή στον ίδιο τον χώρο της πόλης, μπορεί κανείς να την αντιληφθεί μέσα από τις έννοιες της μνήμης, του ανήκειν και του εκτοπισμού, προσπαθώντας να κατανοήσει πώς το σημαδεμένο και εγκαταλελειμμένο αστικό τοπίο γίνεται ταυτόχρονα 'Συγγραφέας' και 'Δραματουργία'. Η ομάδα δεν στοχεύει σε απαντήσεις, επίλυση συγκρούσεων ή λύσεις. Κοιτάζοντας στο μέλλον, υποστηρίζει εναλλακτικούς τρόπους οραματισμού τέτοιων χώρων σύγκρουσης μέσω καλλιτεχνικών και παραστατικών πρακτικών. Το Spectators In A Ghost City επιχειρεί να επικοινωνήσει μέσω της ενσυναίσθησης, την ποιητικότητα των σκηνογραφικών τεχνών σε ένα ουτοπικό όραμα του μέλλοντος.
* “Spectators in a Ghost City” | Επιμελητής - αρχική ιδέα: Μαρίνα Μαλένη. Καλλιτεχνική έρευνα-Εικαστική Εγκατάσταση: Μελίτα Κούτα . Συνεργαζόμενος τεχνικός σύμβουλος: Χάρης Καυκαρίδης. Συνεργάτης τέχνης και τεχνολογίας για τα οπτικοακουστικά μέσα: Γιώργος Λαζόγλου. Βίντεο απόδοσης των καλλιτεχνών: Pascal Caron και Μελίτα Κούτα. Γραφικός σχεδιασμός και σχεδιασμός ιστοσελίδας: Φίλιππος Βασιλειάδης. Τεχνική υποστήριξη στην Πράγα: Δώρος Τσολάκης. Τεχνική υποστήριξη στη Λευκωσία: Τεχνικές υπηρεσίες ΘΟΚ.Η άδεια για τη χρήση αρχειακού υλικού από τον Ψηφιακό Ηρόδοτο δόθηκε από το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου.
https://pq.cz | https://www.cypruspq23.com/
* Στη διοργάνωση θα παρουσιαστούν επίσης οι πιο ανεξἀρτητες συμμετοχές Fragments, Pigments and Figments: An Individualized Walk Through a Buffer Zone, μια διαδραστική εγκατάσταση σε επιμέλεια Ελλάδας Ευαγγέλου και Nihal Soğancı όπως και το Victor X μία συμμετοχική / βιωματική εμπειρία από τη Μαρία Μιτσή και τη Νάσια Παπαβασιλείου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ