Ποιος είναι ο άνθρωπος του Τσέρνομπιλ; «Είναι όλοι αυτοί που μέσα από τη φρικτή τους εμπειρία μας έδωσαν γνώση» αναφέρει στο «Π» η σκηνοθέτιδα Μαρία Κυριάκου, η οποία παρουσιάζει με την ομάδα «A Vendre», τη θεατρική διασκευή «Voices from Chernobyl», βασισμένη στο βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. 

Ένα βιβλίο γεμάτο ιστορίες, συναισθήματα και βιώματα ανθρώπων που δούλεψαν στην περιοχή μετά το πυρηνικό ατύχημα του 1986, οι οποίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, αλλά κι όσων επέστρεψαν για να ζήσουν ξανά στην απαγορευμένη ζώνη και περιοχή της Λευκορωσίας, το Τσέρνομπιλ. Άντρες, γυναίκες, στρατιώτες, ηλικιωμένοι, παιδιά, παίρνουν φωνή, αρχικά μέσα από την καταγραφή της Αλεξίεβιτς και τώρα, το κοινό της Κύπρου έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει στη σκηνή τις μαρτυρίες «με έναν τρόπο ποιητικό, δημιουργώντας εικόνες που παραπέμπουν στην ατμόσφαιρα του βιβλίου και στην αίσθηση που αφήνει στον αναγνώστη» όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η Κυριάκου. Η σκηνοθέτιδα μοιράζεται επίσης στοιχεία από τη δραματουργία, το σκηνικό αλλά και τη σημαντικότητα της παρουσίας αλλά και της καταγραφής της προφορικής ιστορίας.

Επιλέχθηκε το πιο κάτω απόσπασμα για το δελτίο Τύπου. Γιατί; Υπάρχουν σημεία που δίνουν μια εικόνα στο ενδιαφερόμενο κοινό;

«Ο αντιδραστήρας έμοιαζε να εκπέμπει ένα παράξενο φως. Δεν ήταν πυρκαγιά - έμοιαζε να φωσφορίζει. Ποτέ δεν είχα δει κάτι παρόμοιο - ούτε καν στο σινεμά! Όταν βράδιασε, όλη η πόλη βγήκε στα μπαλκόνια. Όσοι δεν είχαν δικό τους μπαλκόνι, πήγαν στους γείτονες. Οι γονείς έβγαζαν τα παιδιά τους έξω, κι έλεγαν

'Κοιτάξτε πόσο όμορφα είναι! Να το θυμάσαι όταν μεγαλώσεις!'

Καθόμασταν όλοι μέσα στη μαύρη τέφρα, αναπνέοντας, θαυμάζοντας... δεν είχαμε φανταστεί ποτέ πως ο θάνατος θα μπορούσε να έχει τόσο όμορφη όψη!»

Αυτή η περιγραφή εμπεριέχει πολλά από τα συναισθήματα που περιγράφονται μέσα στο βιβλίο. Η έλξη σε κάτι που σε σκοτώνει, η άγνοια κινδύνου, η παραπληροφόρηση, εν τέλει η ίδια η κατάρριψη της κοινής λογικής. Σε ένα συμβολικό επίπεδο επίσης σηματοδοτεί το πόσο μικροί είμαστε απέναντι σε ένα τόσο μεγάλο γεγονός.

Πρόκειται για ένα έργο που συντίθεται από μαρτυρίες ανθρώπων. Πώς αυτά μεταφέρονται στο θεατρικό σανίδι;

Πρόκειται για μια θεατρική διασκευή βασισμένη στο βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, που αποτελείται από μαρτυρίες ανθρώπων που επηρεάστηκαν από το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ. Στόχος μου ήταν να μεταφέρουμε στη σκηνή αυτές τις μαρτυρίες με έναν τρόπο ποιητικό, δημιουργώντας εικόνες που παραπέμπουν στην ατμόσφαιρα του βιβλίου και στην αίσθηση που αφήνει στον αναγνώστη. Προσπάθησα επίσης να επιλέξω αφηγήσεις που μεταφέρουν τις διαφορετικές πτυχές των συνεπειών του ατυχήματος και των επιπτώσεών του. Η παράσταση έχει σπονδυλωτή δομή και στηρίζεται τόσο στον λόγο όσο και στην εικόνα, την κίνηση και τη μουσική.

Υπάρχουν στοιχεία από τις ιστορίες τα οποία θα μπορούσες να συνδέσεις με την τωρινή πραγματικότητα και επικαιρότητα;

Η απώλεια αγαπημένων προσώπων, η εγκατάλειψη του τόπου, η προσφυγιά, η απογοήτευση από την κατάρριψη των μεγάλων ιδανικών, όλα αυτά είναι θέματα διαχρονικά. Ταυτόχρονα έχουμε δύο μεγάλους πολέμους που μαίνονται γύρω μας, η απειλή της χρήσης πυρηνικών όπλων είναι ξανά στην επικαιρότητα, μόλις πριν δύο μήνες ένας πύραυλος έπληξε το Τσέρνομπιλ, οπότε ναι οι αφηγήσεις αυτές συνδέονται άμεσα με την τωρινή πραγματικότητα και επικαιρότητα. 

Πόσο εύκολη είναι η σκηνοθεσία ενός τόσο φορτισμένου συναισθηματικά έργου;

Προσπάθησα να μην εστιάσω στη συναισθηματική φόρτιση επί τούτου. Όταν μεταφέρεται κάτι ήδη φορτισμένο επί σκηνής με τον ίδιο τρόπο, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει μελοδραματικό και αυτό ήθελα να το αποφύγω. Έτσι αφήσαμε την αποστασιοποίηση να λειτουργήσει ως εργαλείο αποφόρτισης του συναισθήματος και εστιάσαμε στη μεταφορά του κειμένου με έναν τρόπο που αφήνει τον θεατή να ακούσει, να καταλάβει και να αισθανθεί χωρίς να εκβιάσουμε το συναίσθημα. Άλλωστε όπως είπα και πριν, η κίνηση, η εικόνα, η μουσική της παράστασης λειτουργούν προσθετικά στο να αποδώσουν τα συναισθήματα με έναν υποσυνείδητο τρόπο που εστιάζει στην ατμόσφαιρα και όχι στο δράμα.

Υπήρξαν προκλήσεις όσον αφορά τη δομή του έργου; Πώς βοήθησαν οι υπόλοιποι συντελεστές στην «οικοδόμηση» της αφήγησης στο σανίδι;

Η βασική πρόκληση ήταν να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα σύμπαν γι' αυτά τα πρόσωπα, αυτές τις φωνές που έρχονται από το παρελθόν. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα όταν άρχισα να σκέφτομαι τη διασκευή και τη σκηνοθεσία της παράστασης. Γι' αυτό και επέλεξα συνεργάτες που θα έχτιζαν αυτό το σύμπαν μαζί μου. Το υπέροχο σκηνικό που έφτιαξε η Έλενα Κοτασβήλι, ένα καμένο δάσος όπου τα σώματα αυτά ξεδιπλώνουν τις ιστορίες τους, λειτουργεί ως ο κοινός τους χώρος. Το σκηνικό ενισχύεται με τους ατμοσφαιρικούς φωτισμούς του Βασίλη Πετεινάρη, που άλλοτε αλλάζουν εντελώς την εικόνα που βλέπει ο θεατής και άλλοτε μεταφέρουν τη συναισθηματική κατάσταση των αφηγητών. Η μαγική μουσική που έφτιαξε η Αναστασία Δημητριάδου (Nama Dama), είναι συνεχώς παρούσα σαν κάτι που υπήρχε μέσα στον χώρο από πριν και φέρνει μαζί τραγούδια, ήχους, αναμνήσεις από το παρελθόν. Τα κοστούμια της Ελένης Ιωάννου μας δίνουν στοιχεία μιας άλλης εποχής που παραμένουν όμως διαχρονικά. Τέλος, η κίνηση που δημιούργησε ο Φώτης Νικολάου, είναι όλο το μέσα που κουβαλούν οι αφηγήσεις αυτές. Ο συναισθηματικός τους κόσμος, αυτά που δεν μπορούν να ειπωθούν. Αισθάνομαι τυχερή γιατί αυτή η πολύ ταλαντούχα ομάδα ανθρώπων με βοήθησε να υλοποιήσω αυτό το όραμα που είχα για την παράσταση.

Επί σκηνής θα δούμε 4 ηθοποιούς. Αν δεν κάνω λάθος, επιλέχθηκαν περίπου 20 μονόλογοι. Πώς μοιράζονται ή παρουσιάζονται μέσα από τον κάθε χαρακτήρα;

Οι μαρτυρίες ανήκουν σε ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, φύλων και ιδιοτήτων, οπότε ο καταμερισμός των ιστοριών σε κάθε ηθοποιό έγινε με βάση την αίσθηση που αφήνει η κάθε αφήγηση και για να υπάρχει μια ισορροπημένη ροή στη δραματουργία. Μερικές φορές η επιλογή ήταν ηλικιακή, κάποιες άλλες είχε να κάνει με τον ρυθμό που ήθελα να έχει η αφήγηση. Οπότε ο τρόπος που μοιράστηκαν δεν είναι απόλυτος και γι' αυτό δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Εδώ να πω επίσης πως θέλω να ευχαριστήσω την Πόπη, τον Σταύρο, την Πέννυ και τον Μιχάλη για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν σε αυτό το αρκετά δύσκολο εγχείρημα. Δεν είναι εύκολο ένας ηθοποιός να καταφέρει να αποδώσει μέσω της αφήγησης μια ιστορία χωρίς να έχει την ασφάλεια ενός ρόλου και μιας πλοκής, πόσω μάλλον αυτές τις συγκλονιστικές αληθινές μαρτυρίες. Η ευθύνη είναι μεγάλη και η αγάπη και η φροντίδα που έδωσαν και οι τέσσερις σε αυτό το εγχείρημα ήταν κάτι πολύτιμο για μένα.

Εγκατάλειψη, φόβος, έρωτας, η έννοια του τόπου, του ανήκειν. Τι θέλει να αναδείξει το έργο;

Η παράσταση μιλάει για την απώλεια και όλα αυτά τα συναισθήματα που γεννιούνται μέσα από αυτήν. Το τραύμα, τον φόβο, τον θυμό, την απογοήτευση και ταυτόχρονα τη νοσταλγία, την ανάμνηση, την επιβίωση. Αυτό που με συγκλόνισε στο βιβλίο είναι ο τρόπος που ο κάθε αφηγητής μιλά για κάτι συλλογικό μέσα από μια πολύ προσωπική και διαφορετική εμπειρία. Αυτό είναι που ήθελα να αποδώσω στην παράσταση. Την αίσθηση που μου άφησε αυτό το βιβλίο. Την υπαρξιακή αγωνία που γεννιέται μέσα από ένα μεγάλο συλλογικό τραύμα και που μπορεί να ξεπεράσει τα όρια του συγκεκριμένου και να γίνει κάτι οικουμενικό, κάτι που όλοι μας μπορούμε να καταλάβουμε και να ταυτιστούμε μ' αυτό.

Υπάρχει η αναφορά «ένας ζωντανός ραδιενεργός αντιδραστήρας» για τον άνθρωπο του Τσέρνομπιλ. Ποιος είναι ο άνθρωπος του Τσέρνομπιλ;

Κάπου μέσα στο βιβλίο κάποιος λέει «είμαστε τα μαύρα κουτιά της ανθρωπότητας». Κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι τον «άνθρωπο του Τσέρνομπιλ». Επειδή η εμπειρία του καταγράφει τις επιπτώσεις μιας τέτοιας καταστροφής, μας δίνει πληροφορίες για το μέλλον. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος ενός τέτοιου ατυχήματος και των συνεπειών του στη φύση και την ατμόσφαιρα και συνεπώς στον άνθρωπο, φτάνει να σκεφτούμε αυτό που λέει ένας επιστήμονας στο βιβλίο: το ουράνιο παίρνει ένα δισεκατομμύριο χρόνια να διασπαστεί. Το ατύχημα στοίχισε στη Λευκορωσία το ένα τέταρτο της δασικής της γης. Οι ποταμοί, τα δάση, τεράστιες εκτάσεις γης μολύνθηκαν. Σε μια βδομάδα από το ατύχημα καταγράφηκαν ραδιενεργά κατάλοιπα στην ατμόσφαιρα στην Αμερική και την Ιαπωνία. Οπότε ο «άνθρωπος του Τσέρνομπιλ», ως σύμβολο, είναι όλοι αυτοί που μέσα από τη φρικτή τους εμπειρία μας έδωσαν γνώση.

Η προφορική ιστορία και αυτή η άυλη κληρονομία, είναι κάτι που απασχολεί αρκετά τα τελευταία χρόνια. Γιατί πιστεύεις είναι σημαντική η ύπαρξη και η καταγραφή της;

Γιατί η προφορική ιστορία είναι συλλογική μνήμη που όταν καταγραφεί αποτελεί τεκμήριο αδιαμφισβήτητο. Η επίσημη ιστορία διαχρονικά διαμορφώνεται από τους νικητές και όχι τους ηττημένους, καθοδηγείται από στόχους εθνικιστικούς και από συμφέροντα πολύ μεγαλύτερα από τα ίδια τα γεγονότα πολλές φορές. Η προφορική ιστορία εμπεριέχει την πραγματική εμπειρία των ανθρώπων που έζησαν, επηρεάστηκαν από ένα γεγονός στην καθημερινότητά τους. Αυτό είναι που κάνει την ύπαρξη και την καταγραφή της σημαντική, διότι καταγράφει την ανθρώπινη εμπειρία. Η ανθρώπινη εμπειρία είναι κοινή, κατανοητή και κυμαίνεται στις γκρίζες περιοχές του υπαρξιακού προβληματισμού. Δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες στην προφορική ιστορία και αυτό την καθιστά απολύτως σημαντική. 

 

Πληροφορίες :

«Voices from Chernobyl»

Παραστάσεις:11-13, 15*, 16, 22*, 23- 30 Απριλίου 2025

(*με αγγλικούς και ρωσικούς υπέρτιτλους)

Χώρος: Θέατρο Δέντρο, Λευκωσία

Ώρα έναρξης: 20.30 

Τιμή εισιτηρίου:€20 / € 17 (μειωμένο)

Εισιτήρια:more.com

Περισσότερες πληροφορίες:97617770 (08.00-13.00 ή sms)