Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο οποίος πέθανε χθες 21 Απριλίου σε ηλικία 88 ετών, έμεινε στην ιστορία ως ένας ποντίφικας με πολλές πρωτιές. Γεννημένος ως Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, έγινε ο πρώτος Πάπας από τη Λατινική Αμερική και το νότιο ημισφαίριο και ο πρώτος από το σχετικά προοδευτικό τάγμα των Ιησουιτών. Στον τομέα των τεχνών και του πολιτισμού, ο Πάπας Φραγκίσκος αναμφισβήτητα προανήγγειλε επίσης μια νέα εποχή για τον παπισμό: Ήταν ο πρώτος Πάπας που επισκέφθηκε την Μπιενάλε της Βενετίας, υποστήριξε τη δημιουργία νέων έργων τέχνης και άνοιξε μια γκαλερί σύγχρονης τέχνης στη βιβλιοθήκη του Βατικανού. Δήλωσε επίσης ότι υποστηρίζει την επιστροφή των αντικειμένων που εκλάπησαν κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατικής βίας (αν και τα Μουσεία του Βατικανού αντιμετώπισαν επικρίσεις επειδή δεν ικανοποίησαν τις απαιτήσεις των ιθαγενών για επαναπατρισμό).
Ίσως το πιο αξιομνημόνευτο, ωστόσο, είναι ότι ο 266ος Πάπας ήταν ένας ένθερμος υποστηρικτής των καλλιτεχνών και η πίστη του στη δύναμή τους να εμπνέουν την πίστη και την κοινωνική αλλαγή είναι καλά τεκμηριωμένη. Εξέθεσε το όραμά του για τις δυνατότητες της τέχνης να αντιμετωπίσει μια σύγχρονη «κουλτούρα της σπατάλης» στο βιβλίο La mia idea di arte του 2015 , που εκδόθηκε σε συνεργασία με την ιταλίδα δημοσιογράφο Tiziana Lupi, και σε ένα σχετικό ντοκιμαντέρ, καθώς και σε πολυάριθμα κηρύγματα και ευλογίες.
Παρακάτω, ανατρέχουμε σε μερικές από τις διαχρονικές ιδέες του Πάπα Φραγκίσκου για την τέχνη και τους καλλιτέχνες - από το ρόλο των μουσείων και τις παγίδες της αγοράς τέχνης μέχρι τη μοναδική ικανότητα των καλλιτεχνών να «ονειρεύονται νέες εκδοχές του κόσμου».
***
Από την ομιλία του Πάπα Φραγκίσκου προς τους καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια της 60ής Μπιενάλε της Βενετίας στις 28 Απριλίου 2024:
Για την τέχνη ως «καταφύγιο»
«Θα ήθελα να στείλω σε όλους αυτό το μήνυμα: ο κόσμος χρειάζεται καλλιτέχνες ... Ομολογώ ότι δίπλα σας δεν αισθάνομαι ξένος: αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Και νομίζω ότι, στην πραγματικότητα, αυτό ισχύει για κάθε ανθρώπινο ον, διότι, για κάθε λόγο και σκοπό, η τέχνη αποκτά την ιδιότητα της «πόλης του καταφυγίου», μιας οντότητας που δεν υπακούει στο καθεστώς της βίας και των διακρίσεων προκειμένου να δημιουργήσει μορφές ανθρώπινου ανήκειν, ικανές να αναγνωρίζουν, να συμπεριλαμβάνουν, να προστατεύουν και να αγκαλιάζουν τους πάντες. Όλους, ξεκινώντας από τους λιγότερους.»
Για την αγορά τέχνης:
«... Η τέχνη μάς εκπαιδεύει σε αυτό το είδος προοπτικής, όχι κτητικής, όχι αντικειμενικής, αλλά ούτε αδιάφορης ούτε επιφανειακής- μας εκπαιδεύει σε ένα στοχαστικό βλέμμα. Οι καλλιτέχνες είναι μέρος του κόσμου αλλά καλούνται να τον υπερβούν. Για παράδειγμα, σήμερα είναι πιο επείγον από ποτέ να γνωρίζουμε πώς να διακρίνουμε καθαρά την τέχνη από την αγορά. Σίγουρα, η αγορά προωθεί και αγιοποιεί, αλλά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να λυμαίνεται τη δημιουργικότητα, να κλέβει την αθωότητα και, τελικά, να δίνει ψυχρά οδηγίες για το τι πρέπει να γίνει.»
Για τις γυναίκες καλλιτέχνες:
«Είναι αλήθεια ότι κανείς δεν έχει το μονοπώλιο του ανθρώπινου πόνου. Αλλά υπάρχει χαρά και πόνος που ενώνονται στο θηλυκό με μια μοναδική μορφή και που πρέπει να ακούσουμε, γιατί έχουν κάτι σημαντικό να μας διδάξουν. Σκέφτομαι καλλιτέχνιδες όπως η Φρίντα Κάλο, η Κορίτα Κεντ ή η Λουίζ Μπουρζουά και πολλές άλλες. Ελπίζω ολόψυχα ότι η σύγχρονη τέχνη μπορεί να μας ανοίξει τα μάτια, βοηθώντας μας να εκτιμήσουμε επαρκώς τη συμβολή των γυναικών ως συμπρωταγωνιστών της ανθρώπινης περιπέτειας.»
***
Από συνεντεύξεις με τη δημοσιογράφο Tiziana Lupi, συγκεντρωμένες στο La mia idea di arte (Libri Mondadori, 2015):
Για το ρόλο των μουσείων:
«Τα μουσεία του Βατικανού πρέπει να γίνονται όλο και περισσότερο ένας τόπος ομορφιάς και φιλοξενίας. Πρέπει να υποδέχονται νέες μορφές τέχνης. Πρέπει να ανοίγουν τις πόρτες τους σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Πρέπει να είναι ένα μέσο διαλόγου μεταξύ πολιτισμών και θρησκειών, ένα μέσο ειρήνης. Και πρέπει να είναι ζωντανοί! Όχι σκονισμένες αποθήκες του παρελθόντος μόνο για την «ελίτ» και τους «μορφωμένους», αλλά μάλλον μια ζωτική πραγματικότητα ικανή να διαφυλάξει το παρελθόν ώστε να το αφηγείται στον σημερινό κόσμο, ξεκινώντας από τους πιο ταπεινούς.»
Για τους καλλιτέχνες και την πίστη:
«Ο καλλιτέχνης είναι ο μάρτυρας του αόρατου και το έργο τέχνης είναι η ισχυρότερη απόδειξη ότι η ενσάρκωση είναι δυνατή. Για να γίνει ορατό το μυστήριο της δύναμης ενός έργου τέχνης, τα χέρια του καλλιτέχνη είναι απαραίτητα, και τα χέρια, συμβολικά, είναι αυτά που μας δίνουν αξιοπρέπεια, επειδή είναι το εργαλείο εργασίας μας.»
***
Από μια ομιλία προς τους καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια της 50ής επετείου της συλλογής μοντέρνας τέχνης των Μουσείων του Βατικανού, στις 23 Ιουνίου 2023:
Για την παιδικότητσ των καλλιτεχνών:
«Για τον [Romano] Guardini, «ένα έργο τέχνης ανοίγει έναν χώρο στον οποίο μπορούμε να εισέλθουμε, στον οποίο μπορούμε να αναπνεύσουμε, να κινηθούμε και να συναντήσουμε αντικείμενα και πρόσωπα όπως αυτά ανοίγονται μπροστά μας». Είναι αλήθεια ότι στη συνάντηση με την τέχνη, τα όρια γίνονται πιο ρευστά και τα όρια της εμπειρίας και της κατανόησής μας διευρύνονται. Τα πάντα φαίνονται πιο ανοιχτά και προσιτά. Βιώνουμε τον αυθορμητισμό του παιδιού που είναι γεμάτο φαντασία και τη διαίσθηση του οραματιστή που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Γιατί ο καλλιτέχνης είναι ένα παιδί -και με αυτό δεν θέλω να το πω με κακία- που αφήνει ελεύθερη την πρωτοτυπία, την καινοτομία και τη δημιουργικότητα και φέρνει έτσι στον κόσμο κάτι νέο και πρωτόγνωρο.»
Για τη δύναμη των καλλιτεχνών:
«Ως καλλιτέχνες, λοιπόν, έχετε την ικανότητα να ονειρεύεστε νέες εκδοχές του κόσμου, να εισάγετε την καινοτομία στην ιστορία. Νέες εκδοχές του κόσμου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Guardini λέει επίσης ότι είστε σαν οραματιστές. Μοιάζετε λίγο με τους προφήτες. Μπορείτε να βλέπετε τα πράγματα τόσο σε βάθος όσο και από μακριά, σαν φρουροί που τεντώνουν τα μάτια τους, κοιτάζοντας στον ορίζοντα και διακρίνουν βαθύτερες πραγματικότητες. Με τον τρόπο αυτό, καλείστε να απορρίψετε τη γοητεία αυτής της τεχνητής, βαθιάς στο δέρμα ομορφιάς που είναι τόσο δημοφιλής σήμερα και συχνά συνυπεύθυνη για τους οικονομικούς μηχανισμούς που δημιουργούν ανισότητα.»
ΠΗΓΗ: Hyperallergenic.com
