Γράφει η Νάσα Παταπίου

Φέτος, με το νέο έτος 2014 που μας έφθασε, συμπληρώνονται 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, αφού, σύμφωνα με τη διαδεδομένη αντίληψη, το γεγονός αυτό συντελέστηκε στην Οδησσό το έτος 1814. Ιδρυτές, ως γνωστόν, της Φιλικής Εταιρείας ήταν τρεις έμποροι: ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο. Η επέτειος αυτή ανακαλεί στη μνήμη μας τη σχέση των Κυπρίων και της Κύπρου με τη Φιλική Εταιρεία αλλά και τον πρόδρομό της, δηλαδή το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο, του οποίου εμπνεύστρια υπήρξε μια σπουδαία γυναικεία προσωπικότητα κυπριακής καταγωγής. Πρόκειται για την Ελισάβετ Μαμάκη ή Λουμάκα Σάντη, και μετέπειτα Σενιέ, η οποία θεωρείται μια από τις πρώτες εάν όχι η πρώτη Ελληνίδα λογία των νέων χρόνων και ισάξια της περίφημης Ευανθίας Καΐρη.

Απόγονος των Lusignan

Ποια ήταν όμως αυτή η σημαντική γυναικεία προσωπικότητα και ποια η σχέση της με τον βασιλικό οίκο των Lusignan; Πρόκειται για απευθείας απόγονο του Φράγκου βασιλιά της Κύπρου Ιανού, ο οποίος, ας σημειωθεί, ήταν μεταξύ άλλων ένας ηγέτης με πνευματικές ανησυχίες, που μας κληροδότησε και ένα μουσικό έργο, το οποίο εγκωμίασε το 1413 και ο ίδιος ο πάπας Ιωάννης 23ος. Το έργο αυτό του Ιανού είναι μια μουσική σύνθεση αφιερωμένη στον Άγιο Ιλαρίωνα, που διασώζεται στο περίφημο κυπριακό μουσικό χειρόγραφο στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Τουρίνο και το οποίο είχε μεταφέρει, μεταξύ άλλων, μαζί της η θυγατέρα του Ιανού, Άννα, ως προίκα στη Σαβοΐα. Σύμφωνα επίσης με μαρτυρία ενός σύγχρονου χρονικογράφου, ο Ιανός έγραφε και ποίηση. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του στην Αίγυπτο συνέθετε ποιήματα τα οποία μετέφραζε στα αραβικά ένας Κύπριος εγκατεστημένος στο Κάιρο και ο Μαμελούκος σουλτάνος είχε γοητευτεί από την ποίησή του, γεγονός που τον ώθησε να συμπεριφερθεί φιλικά στον αιχμάλωτο βασιλιά και όχι ως να ήταν αιχμάλωτος. Ένα από τα νόθα παιδιά του Ιανού ήταν και ο Φοίβος Lusignan, που έφερε τον τίτλο του αυθέντη της Σιδώνος και του ναυάρχου της Αρμενίας. Ο νόθος αυτός γιος του Ιανού απέκτησε έναν γιο, τον Νικόλαο Lusignan, ο οποίος στη συνέχεια πήρε το όνομα Μαμάκης. Ακολούθως τα παιδιά του και γενικά οι απόγονοί του συνέχισαν να φέρουν το επίθετο Μαμάκη (Mamachi). Ένας από τους απογόνους του, ο ιππότης Βικέντιος Μαμάκης, κατά τον 18ο αιώνα προσέθεσε στο επίθετό του και το επίθετο Lusignan και το ίδιο έπραξε και ο κλάδος Μαμάκη των Lusignan που είχε εγκατασταθεί στη Σμύρνη, στη Χίο και στην Κωνσταντινούπολη. Όπως αναφέρεται σε μια πηγή, ο Νικόλαος-
Μαμάκης, όταν πέθανε η σύζυγός του, διορίστηκε επίσκοπος Αμμοχώστου, αλλά δεν υπάρχει οποιαδήποτε διευκρίνιση εάν εξελέγη ως ορθόδοξος ή Λατίνος επίσκοπος της πόλης και ούτε προσδιορίζεται επακριβώς η εποχή, παρά μόνο ότι πρόκειται για τους χρόνους της βενετικής κυριαρχίας. Ίσως κάποτε τα αρχεία του Βατικανού και της Βενετίας μας δώσουν περισσότερα στοιχεία γι’ αυτόν των κλάδο των Lusignan. Ωστόσο, ο κλάδος των Μαμάκη και γενικά οι απόγονοί του διατείνονται μετ’ επιτάσεως ότι είναι απόγονοι των Lusignan της Κύπρου.
Κάποια μέλη του κλάδου Μαμάκη-Lusignan διακρίθηκαν ως στρατιωτικοί και εγκαταστάθηκαν αργότερα στην Ισπανία και είναι γνωστοί με το επίθετο Cartona-Lusignan. Ένας μάλιστα στρατιωτικός, ο Φερδινάνδος Cartona, είχε λάβει μέρος το 1571 στην υπεράσπιση της Αμμοχώστου και στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Η Ελισάβετ Μαμάκη ή Λουμάκα Σάντη και ευρέως γνωστή ως Σενιέ, μετά τον γάμο της με τον Γάλλο διπλωμάτη Λουδοβίκο Σενιέ υπερηφανευόταν και η ίδια για την υψηλή από τους Lusignan καταγωγή της.

Βιογραφικά στοιχεία

Η Ελισάβετ Σάντη Μαμάκη ή Λουμάκα γεννήθηκε στην Κύπρο και πιθανότατα στη Λάρνακα το 1729. Ο Κύπριος πατέρας της, Αντώνιος Λουμάκα ή Santi Lumaca, ήταν έμπορος κοσμημάτων και μητέρα της ήταν η Ελληνίδα Ζαφύρα Πετρή από τη Μύκονο. Η οικογένεια της Ελισάβετ αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά δυστυχώς δεν έχουμε πληροφορίες σχετικά με τις σπουδές της, ποια μόρφωση έλαβε και πού φοίτησε. Στη βασιλίδα των πόλεων συνάντησε και τον Γάλλο διπλωμάτη και συγγραφέα Λουδοβίκο Σενιέ, τον οποίο και παντρεύτηκε το 1755. Όταν αργότερα η Ελισάβετ εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στο Παρίσι, συνδέθηκε με διακεκριμένα πρόσωπα και γενικά πνευματικούς ανθρώπους και αναμείχθηκε στην καλλιτεχνική κίνηση της πόλης του φωτός. Στην αυγή του 19ου αιώνα, η καλλιεργημένη αυτή γυναίκα συνέτεινε ώστε, με παρότρυνση δική της, να ιδρυθεί ένας σύνδεσμος πνευματικών ανθρώπων για ένα σημαντικό σκοπό.

Το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο

Το όραμα της Ελισάβετ Σενιέ ως Ελληνίδας ήταν να συσπειρώσει τους πνευματικούς ανθρώπους με σκοπό την πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού, που σταδιακά θα οδηγούσε στην απελευθέρωσή του από τον τουρκικό ζυγό. Ποτέ άλλωστε δεν λησμόνησε την καταγωγή της, αφού με τα ιδεώδη του ελληνισμού γαλούχησε και τα παιδιά της και ιδιαίτερα τον ποιητή γιο της Ανδρέα Σενιέ, αφού στους στίχους του μνημονεύει ότι η μητέρα του ήταν Ελληνίδα.
Η ομάδα αυτή συσπείρωσης των πνευματικών ανθρώπων ήταν καλώς οργανωμένη και έφερε την ονομασία Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον. Εμπνευσμένο εξίσου ήταν και το έμβλημα του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου αλλά και το απόφθεγμά (motto) του. Στην επιφάνειά του απεικονίζονται δύο χέρια ενωμένα με τα αρχικά γράμματα Φ.Ε.Δ.Α. Πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων που αποτελούν το ρητό της μυστικής εταιρείας και τα οποία ερμηνεύονται ως εξής: Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος. Πριν από μερικά χρόνια έτυχε να βρίσκομαι στη νότιο Γαλλία και έσπευσα να επισκεφθώ την πόλη Carcassone, από την οποία καταγόταν ο σύζυγος της Ελισάβετ Σάντη Σενιέ, και να δω στο μουσείο της ίδιας πόλης μια προσωπογραφία του ζωγράφου Cazes της Κυπρίας λογίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελισάβετ μεταξύ άλλων είχε ασχοληθεί και με θέματα λαϊκού πολιτισμού, όπως τα ταφικά έθιμα και τους λαϊκούς χορούς του ελληνικού λαού. Η Ελισάβετ Μαμάκη Σενιέ έγραψε επιστολές που εκδόθηκαν στο Παρίσι το 1874 από τον Ροβέρ Μπονιέρ με τον τίτλο «Ελληνικές επιστολές της κυρίας Σενιέ».

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, είχε μεταβεί στο Παρίσι και τότε είχε μυηθεί στις ιδέες του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου και ανέπτυξε καταπληκτική δραστηριότητα ως μέλος του. Όταν πλέον τα μέλη του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου είχαν αντιληφθεί ότι η νέα πολιτική κατάσταση στη Γαλλία δεν ευνοούσε την ύπαρξη μυστικών εταιρειών, ανέθεσαν τότε στον Τσακάλωφ να μεταφέρει την έδρα του σε άλλο κέντρο. Έτσι, στη συνέχεια, το 1814, ιδρύθηκε από τον ίδιο και τους Σκουφά και Ξάνθο η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό.

Πότε άραγε η Κύπρος θα τιμήσει την Ελισάβετ Σάντη Σενιέ, αυτήν τη σπουδαία γυναικεία φυσιογνωμία; Ας σημειωθεί ότι ακόμη και η οδός που φέρει το όνομά της, στην εντός των τειχών Λευκωσία, αναγράφεται στην πινακίδα τόσο αλλοιωμένο, ώστε δεν αναγνωρίζεται. Η επέτειος των διακοσίων χρόνων από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, το 1814, στην Οδησσό, θα εορτασθεί οπωσδήποτε. Η Κυπρία λογία Ελισάβετ Μαμάκη Σάντη Σενιέ, που υπήρξε η εμπνεύστρια του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, του προδρόμου της Φιλικής Εταιρείας, πότε αλήθεια θα τιμηθεί από τη γενέτειρά της Κύπρο;