Γράφει η Νάσα Παταπίου

Οι βραχονησίδες "Αγία Αικατερίνη" και "Νησί των Βοiδίων" απασχόλησαν τη θαλασσοκράτειρα Βενετία, ωστόσο δεν γνωρίζουμε στο πέρασμα των αιώνων και με τις κατά καιρούς εργασίες που έγιναν για βελτίωση του λιμανιού της Αμμοχώστου ποια είναι σήμερα η κατάσταση των βραχονησίδων αυτών

Και ερωτοτροπώ με το έσχατο
και ερευνώ το αμελητέο...

Στις πηγές, εκδομένες και αρχειακές, γίνεται μνεία και στις δύο βραχονησίδες, στο λιμάνι της Αμμοχώστου, γιατί οι Βενετοί θεωρούσαν ότι ήταν ένα στρατηγικό σημείο από το οποίο θα μπορούσε να πληγεί η πόλη. Οι Βενετοί, ως γνωστόν, είχαν δαπανήσει επί σειρά ετών μεγάλα ποσά για την επισκευή των οχυρώσεων της Αμμοχώστου, ώστε να την καταστήσουν ισχυρό στρατιωτικό κέντρο της μεγαλονήσου και απόρθητη. Έτσι, για τους παραπάνω λόγους ήταν εύλογο να ασχοληθούν και με τις δύο βραχονησίδες, αφού υπήρχε κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν από τον εχθρό. Όπως τεκμηριώνεται από τις εκθέσεις των Βενετών αξιωματούχων, επικρατούσε πάντοτε ο φόβος ότι οι εχθροί, και γενικά αυτοί που ήθελαν να κυριεύσουν την πόλη, θα μπορούσαν, κατασκευάζοντας οχυρά σ' αυτές τις βραχονησίδες, με μεγάλη ευκολία να βάλλουν εναντίον της.
Μνεία των βραχονησίδων γίνεται και από τον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά. Συγκεκριμένα, το 1373, όταν οι Γενουάτες προσπαθούσαν να καταλάβουν την Αμμόχωστο, τρία πλοία τους πλησίασαν στο λιμάνι της πόλης και προσπάθησαν να προκαλέσουν ζημιές, αλλά η φρουρά του πύργου της Αλύσου, ή Τσαΐνας, δηλαδή του πύργου στο στόμιο του λιμανιού, τα αντιλήφθηκαν και άρχισαν να τα πλήττουν και έτσι δεν κατόρθωσαν να επιβιβαστούν. Τότε, είχαν φθάσει άλλα τέσσερα κάτεργα στο Νησί των Βοϊδίων, που βρίσκεται στον κόλπο της Αμμοχώστου, απέναντι από το λιμάνι, και προσπάθησαν και αυτά να πλησιάσουν προς την πόλη, στον πύργο του Αρσεναλίου. Αλλά και αυτήν τη φορά απωθήθηκαν από τα μέλη της φρουράς του πύργου και κατέφυγαν και πάλι στο Νησί των Βοϊδίων. Σε συμπλοκή που ακολούθησε είχαν σκοτωθεί και πληγωθεί πολλοί Γενουάτες. Όπως και πάλι μνημονεύει ο Λεόντιος Μαχαιράς, οι Γενουάτες μετέφεραν τους νεκρούς τους και τους έθαψαν στο άλλο μικρό νησάκι που βρίσκεται και αυτό απέναντι από το λιμάνι της Αμμοχώστου, το αποκαλούμενο "νησίν της Σάντα Κατερίνας".
Το Νησί των Βοϊδίων, όπως απαντά το όνομα της βραχονησίδας αυτής και στα ελληνικά αλλά και στις ξένες πηγές, δεν είναι βέβαιο για ποιον λόγο έλαβε αυτή την ονομασία. Εικάζεται ότι σ' αυτό το νησί μετέφεραν βόδια και τα έσφαζαν και ότι ουσιαστικά ο χώρος του λειτουργούσε ως σφαγείο. Η άποψη αυτή μάλλον δεν ευσταθεί και πολύ πιθανόν η ονομασία της βραχονησίδας αυτής να οφείλεται στο σχήμα της, το οποίο, ίσως, να έμοιαζε με βόδι ή με βόδια.
Οι Γενουάτες, όταν κατέλαβαν την Αμμόχωστο, έκαναν κάποια έργα για να προστατεύσουν το λιμάνι της πόλης. Η βραχονησίδα της Αγίας Αικατερίνης χώριζε το λιμάνι με τ' ανοικτά της θάλασσας. Οι Γενουάτες το 1442 και το 1443 έκλεισαν το πέρασμα από το νησάκι της Αγίας Αικατερίνης (bucha Sancte Catarine), ενώ οι Βενετοί αργότερα κατασκεύασαν έναν μόλο.

Το νησί της Αγίας Αικατερίνης αναφέρεται ως isola dei Manzi στο χρονικό του Διομήδη Στράμπαλη (Strambaldi) και στο χρονικό του Φραγκίσκου Amadi καθώς και στον Φλώριο Βουστρώνιο, νησί ή βραχονησίδα de Suef (Ιsola ή Scoglio de Suef).

Ο θρύλος για την αγία Αικατερίνη

Για το νησί της Αγίας Αικατερίνης, τουλάχιστον κατά τον Μεσαίωνα, κυκλοφορούσε κι ένας θρύλος σχετικά με την ομώνυμη αγία. Τον θρύλο αυτό διασώζει στο περιηγητικό του κείμενο ο Ιταλός Νικόλαος Μαρτόνι, από τη Νεάπολη της Ιταλίας, όταν επισκέφθηκε την Αμμόχωστο στα τέλη του 14ου αιώνα, το 1394. Διατείνεται ότι την ιστορία αυτή την είχε ακούσει στην Αμμόχωστο, αλλά δεν ήταν βέβαιος εάν τα στοιχεία αυτά υπήρχαν και στο συναξάριο της αγίας Αικατερίνης. Η ωραία και σοφή Αικατερίνη, με την αγάπη που τη διακατείχε για τα θεία, αρνιόταν να παντρευτεί, εάν, όπως έλεγε, δεν συναντούσε έναν ισάξιό της άνδρα. Τότε, η μητέρα της της υπέδειξε να μεταβεί στο νησάκι απέναντι από την Αμμόχωστο, στο οποίο υπήρχε ένας ερημίτης που υπηρετούσε τον Θεό και αυτός θα μπορούσε να τη συμβουλεύσει να βρει έναν άνδρα για σύζυγο προικισμένο και σοφό. Η αγία Αικατερίνη πήγε στο μικρό νησί στον κόλπο της Αμμοχώστου και συνάντησε τον ερημίτη, ο οποίος της υπέδειξε τον σοφό και πολυμαθή άνδρα, που δεν ήταν άλλος από τον Ιησού Χριστό. Η αγία Αικατερίνη εξέφρασε τότε την επιθυμία να μνηστευθεί τον Κύριο και να υπηρετεί μόνον Εκείνον. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της νύχτας, ένας άγγελος Κυρίου κατέβηκε από τον ουρανό και εκ μέρους του Ιησού Χριστού μνηστεύθηκε την αγία Αικατερίνη μ' ένα δακτυλίδι και τη δέχθηκε ως νύμφη του Χριστού. Η ιστορία αυτή τόσο πολύ καταγοήτευσε τον περιηγητή Μαρτόνι, που έσπευσε, όπως αναφέρει στο οδοιπορικό του, να επισκεφθεί στις 6 Δεκεμβρίου 1394 το νησί αυτό, εκεί όπου η αγία Αικατερίνη μνηστεύθηκε τον Κύριο εκ μέρους ενός αγγέλου. Ο Μαρτόνι σημειώνει επίσης ότι η απόσταση αυτού του νησιού από την Αμμόχωστο είναι περίπου όση απόσταση καλύπτουν δύο βολές τόξου, ενώ η έκτασή του είναι περίπου 950 μέτρα.

Μνείες Βενετών αξιωματούχων

O Σεβαστιανός Moro, τοποτηρητής της Κύπρου, σε έκθεσή του σχετική με τα τείχη της Αμμοχώστου αναφέρεται και στις δυο βραχονησίδες, που βρίσκονται απέναντι στο λιμάνι της Αμμοχώστου. Οι πληροφορίες αυτές, αναφέρονται σ' επιστολή του, το 1521, προς τη μητρόπολη Βενετία και διασώζονται περιληπτικά στα "Ημερολόγια", στο μνημειώδες αυτό έργο του Μαrino Sanuto του Νεωτέρου. Ο Βενετός τοποτηρητής, μεταξύ άλλων, σημειώνει ότι μερικά επιπρομαχώνια είναι πεπαλαιωμένα και πρέπει να οικοδομηθούν εκ νέου και η τάφρος να καθαριστεί και σε μερικά σημεία όπου δεν υπάρχει να κατασκευαστεί. Επίσης, σημειώνει ότι κάποιες σπηλιές που βρίσκονται γύρω από τα τείχη πρέπει να γεμίσουν με χώμα. Ταυτόχρονα, παρέχει στην έκθεσή του και στοιχεία για τις δύο βραχονησίδες επισημαίνοντας ουσιαστικά τη στρατηγική σημασία τους, ώστε η Γαληνοτάτη να φροντίσει να γίνουν έργα στα νησάκια αυτά για αμυντική θωράκιση της πόλης.

Η βραχονησίδα των Βοϊδίων (Bo) προς την πλευρά της θάλασσας είναι αρκετά μεγάλη και πλατειά, έτσι υπάρχει κίνδυνος να τοποθετήσουν σ' αυτήν οι εχθροί τα πυροβόλα τους. Η βραχονησίδα αυτή απέχει από την πόλη περίπου 270 passi. Ας σημειωθεί ότι ένα passo ισοδυναμεί με πέντε πόδια. Υπάρχει, όμως, όπως σημειώνει ο Moro, και μια άλλη βραχονησίδα, η ονομαζόμενη της Αγίας Αικατερίνης. Αυτή βρίσκεται πιο χαμηλά και είναι σχεδόν ίση με την επιφάνεια του νερού της θάλασσας και απέχει από την ξηρά 200 βενετικά passi. Η Αγία Αικατερίνη, δηλαδή, ήταν περίπου 70 passi πιο κοντά στην πόλη απ' ό,τι το νησί των Βοϊδίων. Οι εχθροί, όπως διατείνεται ο Σεβαστιανός Moro, μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν και αυτήν ως χώρο για τοποθέτηση των πυροβόλων τους. Μπορούν ακόμη, εάν χρειαστεί, να εκτελέσουν γι' αυτόν τον σκοπό στην Αγία Αικατερίνη διάφορες εργασίες οικοδομώντας οχυρά. Είναι φανερό ότι από αυτές τις δύο βραχονησίδες μπορεί να βάλλεται άνετα η πόλη από τους εχθρούς.

Ο Βενετός τοποτηρητής επίσης, Domenigo Capello, στην έκθεσή του την οποία συνέταξε το 1525, ενημερώνει τις βενετικές αρχές ότι τα οχυρωματικά έργα στην Αμμόχωστο είχαν ολοκληρωθεί. Έμενε μόνο να σκάψουν ένα υπόλοιπο τμήμα σε έργα που εκτελούσαν στη βραχονησίδα των Βοϊδίων (scoglio de Bo). Οι εργασίες σ' αυτό το μικρό νησί είχαν ολοκληρωθεί το 1526, σύμφωνα με όσα καταγράφει στη δική του έκθεση για την Κύπρο ο Βενετός διοικητής (capitano) Αμμοχώστου Νικόλαος Delphihi.

Οι δύο βραχονησίδες απαντούν και σ' έναν ελληνικό πορτολάνο του 16ου αιώνα, στον οποίο αναφέρονται ως "το Νησίν των Βοδεών και η Αγία Αικατερίνη". Στις βενετικές πηγές, όπως σημειώσαμε πιο πάνω, απαντώνται αντίστοιχα με τα ίδια ονόματα: scoglio de Bo και Santa Caterina. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στον χάρτη της Κύπρου του μηχανικού Λεωνίδα Αττάρ, του έτους 1542, απαντώνται με τα ονόματά τους και οι δύο βραχονησίδες. Δεν γνωρίζουμε στο πέρασμα των αιώνων και με τις κατά καιρούς εργασίες που έγιναν για βελτίωση του λιμανιού της Αμμοχώστου ποια είναι σήμερα η κατάσταση των βραχονησίδων αυτών. Όμως, είναι βέβαιο ότι τόσο η Αγία Αικατερίνη όσο και το Νησί των Βοϊδίων είχαν απασχολήσει τη θαλασσοκράτειρα Βενετία. Οι Βενετοί αξιωματούχοι, όπως προαναφέραμε, όχι μόνο αναφέρονται στις εκθέσεις τους στις βραχονησίδες αυτές, αλλά ταυτόχρονα εκτελούν έργα σ' αυτές και επισημαίνουν τον κίνδυνο σε περίπτωση που χρησιμοποιηθούν από τους εχθρούς, για να πλήξουν την πόλη. Τα δύο μικρά νησάκια στο λιμάνι της Αμμοχώστου, από το οποίο εισάγονταν κατά τη λατινοκρατία πολύτιμα εμπορεύματα από την Ανατολή, για να μεταφερθούν ακολούθως στη Δύση, αποτελούν και αυτά, έστω, ελάχιστες ψηφίδες από το πολύτιμο και αχανές πεδίο της ιστορίας μας...