Γράφει η Βάλια Καϊμάκη | valia@inrec.gr

Τι είναι προπαγάνδα; Μια οργανωμένη προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης χρησιμοποιώντας τα μέσα ενημέρωσης. Η προπαγάνδα χρησιμοποιεί φυσικά τη λογοκρισία αλλά και την παραπληροφόρηση, τις μισές αλήθειες και τα ψέματα. Και να μην ξεχνάμε ότι η προπαγάνδα βασίζεται σε εικόνες και συναισθήματα, ειδικά στον φόβο.

Η προπαγάνδα είναι κυρίως όπλο του πολέμου. Και σε καιρό ειρήνης, όμως, δεν πάει πίσω. Μπορεί να έφτασε στο απόγειό της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως στη συνέχεια έδρεψε νέες δόξες: στον Ψυχρό Πόλεμο αλλά και σε πολλά μεγάλα γεγονότα, όταν η κοινή γνώμη έπρεπε να καθοδηγηθεί.

Από τα πρώτα παραδείγματα προπαγάνδας, τα οποία αναλύθηκαν από τους ερευνητές των μέσων ενημέρωσης, ήταν τα πυρηνικά ατυχήματα στο "Three mile island" της Πενσυλβανίας το 1979 και αργότερα στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, το 1986. Και στις δύο περιπτώσεις τα μέσα ενημέρωσης συνειδητά συνέβαλαν στην παραπληροφόρηση του κοινού μειώνοντας το μέγεθος και τη σημασία των ατυχημάτων.
Ένα ακόμα παράδειγμα υπήρξαν οι υποτιθέμενοι μαζικοί τάφοι στην Τιμισοάρα της Ρουμανίας παραμονές Χριστουγέννων του 1989, όταν τα μέσα ενημέρωσης όλου του κόσμου ανακύκλωσαν φωτογραφίες από τα υποτιθέμενα θύματα του καθεστώτος Τσαουσέσκου, συνολικά πάνω από τέσσερις χιλιάδες. Και ναι, το καθεστώς ήταν αυταρχικό και ναι, υπήρξαν θύματα, ωστόσο στην Τιμισοάρα ο τάφος που ανακαλύφθηκε περιείχε περίπου 150 λείψανα, τα οποία προέρχονταν από ένα κοντινό νοσοκομείο, όπως αποκαλύφθηκε έναν μήνα μετά. Η γαλλική εφημερίδα "Liberation" είχε τότε ζητήσει συγγνώμη από τους αναγνώστες της. Ο απεσταλμένος της στη Ρουμανία είχε τηλεφωνήσει στον διευθυντή εκφράζοντας τις αμφιβολίες του για το γεγονός, όμως εκείνος είχε επιμείνει ότι όλες οι εφημερίδες και τα κανάλια είχαν την είδηση όπως και το Γαλλικό Πρακτορείο [το οποίο επίσης ζήτησε συγγνώμη αργότερα] και ότι η εφημερίδα θα κυκλοφορούσε με πρωτοσέλιδο τους τάφους ανεξάρτητα αν άρεσε στον ανταποκριτή ή όχι. Σε αυτή την περίπτωση η προπαγάνδα προκάλεσε ένα είδος μαζικής υστερίας στους κόλπους των δημοσιογράφων, η οποία τους τύφλωσε.

Θα περίμενε κανείς ότι από τη δεκαετία του 1990 και μετά, όταν η πληροφόρηση παγκοσμιοποιήθηκε και τα γεγονότα μεταδίδονταν live από παντού, η προπαγάνδα θα ήταν δύσκολο να επιβιώσει. Κι όμως: η χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσω των μεγάλων παγκόσμιων τηλεοπτικών δικτύων έγινε πιο εύκολη. Τα πλάνα είναι ακόμα πιο πιστευτά, όταν τα μεταδίδει το CNN απ' ό,τι το ΤV Μπλουμ. Θυμόμαστε: η προπαγάνδα δεν είναι μόνο ψέματα, είναι και μισές αλήθειες.

Με την ανάδυση της δημοσιογραφίας των πολιτών μέσα από τα blogs και αργότερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιδιαίτερα το twitter, δόθηκε μια καινούργια ευκαιρία. Το παράδειγμα της "Αραβικής Άνοιξης" έχει αναλυθεί ξανά και ξανά. Το αποτέλεσμα και η ροή που πήρε η πολιτική είναι μια άλλη ιστορία, ωστόσο κανείς δεν μπορεί ν' αμφισβητήσει ότι όλοι πίστεψαν πως μια καινούργια αλήθεια, η αλήθεια της δημοκρατίας και των πολιτών, άρχισε σιγά-σιγά να λάμπει.

Ωστόσο, η προπαγάνδα δεν θα άφηνε ένα τέτοιο πολλά υποσχόμενο μέσο να της ξεφύγει. Κι έτσι φτάσαμε στο σήμερα, όταν όχι μόνο κυριαρχούν οι ίδιοι επώνυμοι "opinion leaders", αλλά η προπαγάνδα μέσω twitter αποκτά στέρεες βάσεις και επαγγελματισμό. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα, εκείνο της λειτουργίας δικτύων τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους, οφείλει να μας βάλει σε σοβαρές σκέψεις. Μόλις τον περασμένο Μάρτιο η εφημερίδα "Guardian" αποκάλυψε ότι βρέθηκαν 90.000 προπαγανδιστικοί υπέρ του ΙΚ λογαριασμοί*. Το ΙΚ δεν είναι παρά ένα από τα πολλά παραδείγματα. Η προπαγάνδα αλλά και η διαφήμιση και ο θόρυβος πνίγουν τη φωνή της δημοκρατίας στο twitter.

* http://bit.ly/isis_propaganda