Aπό τις πομπές των Ρωμαίων αυτοκρατόρων έως τις υπερπαραγωγές του «Lifestyles of the Rich and Famous» και των «Rich Kids of Instagram» (αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές που παρουσίαζαν τη ζωή των πλουσίων), η επίδειξη πλούτου ποτέ δεν έπαψε να είναι μια μορφή δημόσιου θεάματος. Όμως το #RichTok, η νέα εμμονή του TikTok, δεν έχει στόχο ούτε την επίδειξη επιτυχίας ούτε καν την πρόκληση φθόνου. Αντιθέτως, επιδιώκει να σε χαλαρώσει. Να σε καθησυχάσει πως ο κόσμος κάπου αλλού κυλάει χωρίς τριβές, αρκεί φυσικά να έχεις αρκετά χρήματα.
Η νέα «βασίλισσα» αυτού του υποείδους είναι η Becca Bloom, η οποία μέσα σε λίγες εβδομάδες απέκτησε εκατομμύρια followers. Τη βλέπουμε να σερβίρει το πρωινό της με ασημένια τσιμπιδάκια Christofle, να ρίχνει κουταλιές χαβιάρι «για γεύση» και να μας παίρνει μαζί της σε αγορές κοσμημάτων αξίας δεκάδων χιλιάδων δολαρίων. Και όλα αυτά, με ένα ήρεμο ύφος. Δεν καυχιέται. Απλώς «μας αφήνει να δούμε».
Αυτός ακριβώς ο τόνος είναι που καθιστά το φαινόμενο πιο ύπουλο. Γιατί το #RichTok δεν είναι πλέον απλή επίδειξη πλούτου. Είναι αισθητικοποίηση της ανισότητας. Είναι περιτύλιγμα καπιταλιστικού παραμυθιού μέσα από φίλτρα φίνας ζωής, χωρίς τον κόπο, χωρίς τη διαδρομή, χωρίς ενοχές. Η Becca Bloom δεν μας δίνει οδηγίες για το πώς να πετύχουμε όσα έχει. Δεν έχει κάποιο «how to succeed» αφήγημα, ούτε καν προσποιείται ότι η ιστορία της είναι ενδιαφέρουσα. Μας λέει απλώς ότι εργάζεται στον χώρο των οικονομικών και ότι οι γονείς της «ξεκίνησαν από το μηδέν» για να δημιουργήσουν μια επιχείρηση με 5.000 υπαλλήλους στην Κίνα. Από εκεί προκύπτει ο πλούτος, και από εκεί ξεκινά το σενάριο. Ένα σενάριο χωρίς δυσκολίες, χωρίς παρελθόν, χωρίς ταξική συνείδηση.
Το #RichTok παρουσιάζεται ως αναζωογονημένη εκδοχή του παλιού κόσμου της πολυτέλειας, μόνο που τώρα το πακετάρισμα είναι πιο ήπιο, πιο «φιλικό», πιο παθητικό. Η Becca δεν σε κοιτάει αφ' υψηλού· σε κοιτάει με ένα χαμόγελο συγκατάβασης, σαν να σου λέει «μην ζηλεύεις, δες το σαν τέχνη». Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα, το ότι η πολυτέλεια μετατρέπεται σε περφόρμανς, ενώ ταυτόχρονα εξαφανίζεται κάθε διάσταση κοινωνικής ευθύνης ή κριτικής σκέψης. Η Bloom δεν ενδιαφέρεται να μας δείξει πώς αποκτά κάποιος τον πλούτο, δεν την αφορά. Αυτό που μετράει είναι το πώς τον επικοινωνεί. Κοσμήματα Van Cleef & Arpels, σερβιρισμένο χαβιάρι για τον σκύλο της, το τέλειο λευκό σετ για τένις, όλα είναι φροντισμένα, καθαρά και άδεια από νόημα.
Το TikTok έχει εξελιχθεί σε έναν χώρο αντίδρασης και αποφόρτισης, ειδικά για τις νεότερες γενιές. Και το #RichTok πατάει ακριβώς πάνω σε αυτήν την ανάγκη. Σε έναν κόσμο γεμάτο άγχος, πολιτική αβεβαιότητα, κλιματική κρίση και οικονομική ασφυξία, η ιδέα ενός κόσμου όπου όλα είναι όμορφα, ήρεμα και εύκολα, λειτουργεί παρηγορητικά. Όμως πρόκειται για μια παρηγοριά που δεν οδηγεί πουθενά. Αντί να εμπνεύσει ή να παρακινήσει, το #RichTok λειτουργεί σαν ένα ψηφιακό υπνωτικό, που απενεργοποιεί τον θυμό, την αγανάκτηση, ακόμα και την ελπίδα. Αν η Bloom δεν σε προκαλεί, είναι γιατί σε έχει ήδη καθηλώσει. Σου δίνει την ψευδαίσθηση ότι βλέπεις τέχνη, ενώ δεν βλέπεις απολύτως τίποτα, με πανάκριβο φωτισμό.
Η πιο επικίνδυνη πτυχή του #RichTok δεν είναι η επίδειξη πλούτου. Είναι η εξοικείωση με αυτόν. Το TikTok δεν σου λέει «κοίτα τι σου λείπει», σου λέει «κοίτα τι σου ανήκει έστω και για 15 δευτερόλεπτα». Σε ενθαρρύνει να ταυτιστείς με κάτι που σε αποκλείει. Στο τέλος, δεν ζηλεύεις την Bloom. Ζηλεύεις το γεγονός ότι δεν σε νοιάζει τίποτα, όπως εκείνη. Ζηλεύεις την απουσία άγχους, την έλλειψη ευθύνης, την επιφανειακή ελαφρότητα. Όμως αυτό δεν είναι πλούτος. Είναι απόσυρση.
Το #RichTok δεν σε εξοργίζει. Σε νανουρίζει. Κι αυτό είναι πιο επικίνδυνο. Είναι το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» της καπιταλιστικής παθητικότητας. Δεν σου δείχνει βία για να τη σιχαθείς. Σου δείχνει πλούτο για να σε κατευνάσει. Με το ίδιο αποτέλεσμα, να βγεις και πάλι στον δρόμο υπάκουος.
