Ανδρέας Φωκαϊδης | phoca@cytanet.com.cy

Το 1956, ο αείμνηστος Γιώργος Κοτσώνης απέδρασε μέσα απ' τα χέρια των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στο αεροδρόμιο του Καΐρου κατά τη μεταφορά του από το Σόλσμπουρι της Ροδεσίας [σημερινό Χαράρε της Ζιμπάμπουε] στην Κύπρο, ως ύποπτος για συμμετοχή στην ΕΟΚΑ. Η απόδραση ήταν πρώτη είδηση στα διεθνή ΜΜΕ για αρκετές μέρες με κύριο χαρακτηριστικό την απουσία σχολίων. Τι μπορούσαν άλλωστε να σχολιάσουν οι ξένοι δημοσιογράφοι και οι έμπειροι αναλυτές που είχαν μείνει στην κυριολεξία άφωνοι με το ρεζίλεμα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, των καλύτερων ώς τότε διεθνώς, από ένα τοπικό απελευθερωτικό κίνημα; Σήμερα το είδος αυτής της απόδρασης ίσως φαίνεται κοινότυπο. Την εποχή όμως εκείνη, που μεσουρανούσαν η Ιντέλλιτζενς Σέρβις και η Σκότλαντ Γιαρντ, η απόδραση αυτή ήταν στην κυριολεξία μοναδική, ιδιαίτερα με τις τότε τεταμένες σχέσεις Μ. Βρετανίας και Αιγύπτου λόγω Σουέζ. Για δεκαετίες οι λεπτομέρειες της οργάνωσης και εκτέλεσης του πρωτοφανούς αυτού σχεδίου διαφυγής ήταν άγνωστες και στον ίδιο τον Γ. Κοτσώνη, για τούτο και εύλογα απέφευγε να αναφέρεται σ' αυτή τη σελίδα της ζωής του. Λόγω άγνοιας των γεγονότων δυστυχώς εκφράστηκαν και απορίες από αδαείς κατά πόσον η σύλληψή του είχε γίνει λόγω συμμετοχής του στον αγώνα, ως και αν ήταν ή όχι μέλος της οργάνωσης κλπ. Το 1998 ο παλαίμαχος δημοσιογράφος και συγγραφέας μ. Φωκάς Φωκαΐδης, με πλούσια εθνική, θρησκευτική και κοινωνική δράση στην Αφρική, στο βιβλίο του "Οι Απόδημοι" που είναι αφιερωμένο στην Ένωση Συντακτών Κύπρου, με γλαφυρό αλλά απέριττο δημοσιογραφικό λόγο διηγείται στιγμιότυπα και αληθινές ιστορίες από τη ζωή των ξενιτεμένων μας. Στη σελ. 73 με τίτλο "Ο Ασύλληπτος" περιγράφεται η οργάνωση και η εκτέλεση της απόδρασης του νεαρού τότε Κοτσώνη. Στη συνέχεια ακολουθεί αυτούσιο το κείμενο από το βιβλίο... "Ενώ φούντωνε ο Απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ στην Κύπρο, ήλθεν από τη Λευκωσία στο Σώλσπουρυ ο νεαρός τότε Γεώργιος Π. Κοτσώνης και διέμενε με τον αδελφό του Γιάννη που εργαζόταν εκεί. Δεν προλάβαμε να πληροφορηθούμε την εκεί παρουσία του και σε διάστημα μόλις τριών μηνών από την άφιξή του, μάθαμε πως συνελήφθηκε από άνδρες της Σκώτλαντ Γυάρντ ο νεοαφιχθείς συμπατριώτης Γεώργιος Κοτσώνης ως καταζητούμενος αγωνιστής της ΕΟΚΑ και ότι επρόκειτο να μεταφερθεί δέσμιος στην Κύπρο και να παραδοθεί στα χέρια του διαβόητου στρατάρχη Χάρτιγκ, τότε κυβερνήτου της νήσου.

Στο Σώλσπουρυ, πριν από την έναρξη του Αγώνα στην Κύπρο, εγκαταστάθηκε μετά της Γερμανίδας συζύγου του ο Σίμος Σινοδώρου από τα Λεύκαρα, ο οποίος στα πρώτα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εσπούδαζε στη Γερμανία και διετέλεσε εκφωνητής του Ραδιοσταθμού του Βερολίνου στην ελληνική εκπομπή (είναι ακόμη στην ακοή μου ο βαρύς τόνος της φωνής του με το "Αγαπητοί Έλληνες ακροαταί"). Πανέξυπνος άνδρας, ο Σινοδώρου επληροφορήθη την αεροπορική εταιρεία και την πτήση της προς την Κύπρο τις επόμενες δύο μέρες με τους ενδιάμεσους σταθμούς. Επρόκειτο δε για την τότε Βρεττανικήν Εταιρεία BOAC με ενδιάμεσο σταθμό στο Κάιρο. Ο Σινοδώρου κατέστρωσεν αμέσως σχέδιο διαφυγής του Κοτσώνη στο Κάιρο κατά την εκεί άφιξη του αεροπλάνου. Το ζήτημα όμως ήταν η εφαρμογή και επιτυχία του σχεδίου και οι απαραίτητες εμπιστευτικές διαβουλεύσεις. Τι ενδεικνυόταν να γίνει προς τελεσφόρηση του σχεδίου ήταν πρωτίστως θέμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας, μυστικότητας, απ' ευθείας πληροφόρησης και τόλμης. Σύμφωνα με το σχέδιο θα έπρεπε να ειδοποιηθεί εγκαίρως η Ελληνική Πρεσβεία στο Κάιρο και προ της αναχώρησης του αεροσκάφους ο υπό κράτηση Κοτσώνης να πληροφορηθεί, να ενθαρρυνθεί και να τολμήσει να πράξει για τη διάσωσή του, όσα το σχέδιο διελάμβανε. Και ούτε δύσκολον ούτε περίπλοκον ήταν. Επικίνδυνον όμως και παράτολμο να ξεφύγει από τους δύο Άγγλους οπλισμένους συνοδούς. Και ποιος θ' ανελάμβανε να μεταδώσει το καταστρωθέν σχέδιο προς τον κρατούμενον και να ειδοποιήσει στο Κάιρον την Ελληνικήν Πρεσβεία; Ο Σινοδώρου ήλθε τότε σ' εμένα και με σοβαρό, καθώς πάντα, τόνο και προστακτικό ύφος γερμανικό, μου είπε: "Φωκαΐδη, έμαθες για το πατριωτάκι μας... Εσύ διατηρείς στενές σχέσεις με τον Έλληνα Πρόξενο τον κ. Κομνηνόν. Να μεταβείς αμέσως στο γραφείο του και να του πεις να στείλει επείγον υπηρεσιακό Τηλεγράφημα στην Ελληνική Πρεσβεία στο Κάιρο, με το οποίο να ζητείται όπως ενεργήσει η Πρεσβεία, κατά την ώρα της αφίξεως στο αεροδρόμιο της πτήσεως BOAC, να παρευρίσκονται άνδρες της Πρεσβείας και μαζί της Αιγυπτιακής Αστυνομίας διά να παραλάβουν τον πολιτικό φυγάδα Γεώργιον Κοτσώνην".

Δεν έχασα καιρό. Επήγα στον Πρόξενο και του είπα να ενεργήσει αμέσως. Κωνσταντινουπολίτης ένθερμος υποστηρικτής του Απελευθευρωτικού μας aγώνα, φιλόπατρις ο κ. Κομνηνός, πρόθυμος μου είπε να καθίσω. Στην παρουσία μου το ετοίμασε και, στην παρουσία μου, το υπηρεσιακόν εκείνο τηλεγράφημα απεστάλη στον προορισμό του επειγόντως. Σε τρεις περίπου ώρες, ο Πρόξενος είχε απάντηση της Πρεσβείας περί του θέματος, η οποία μου ανεκοινώθη τηλεφωνικώς, κι εγώ, με τη σειρά μου, ειδοποίησα τον Σινοδώρου. Ο οποίος το απόγευμα ήλθε πάλιν και με βρήκε για νέα "διατακτικήν". - Αύριο στις 11.00 η ώρα, Φωκαΐδη, αναχωρεί το αεροπλάνο... Στις 9 η ώρα θα έλθει με το αυτοκίνητο να σε παραλάβει ο Γιάννης Κοτσώνης και, μαζί, θα πάτε στ' αεροδρόμιο, υπό την ιδιότητά σου ως Δημοσιογράφος και θα ζητήσεις από τους άνδρες της Σκώτλαντ Γυάρτ να σου επιτρέψουν να συνομιλήσεις με τον υπόδικο Γεώργιο Κοτσώνη και θα τον συμβουλεύσεις: "Όταν θα εξέρχεται του αεροπλάνου στο Κάϊρον, και προτού ακόμη πατήσει στο έδαφος, να φωνάξει αμέσως δυνατά: "άσυλον", "άσυλον, ζητώ άσυλον". Για ν' ακούσουν οι αναμένοντες εκεί άνδρες της Πρεσβείας και, με τους Αιγυπτίους αστυνομικούς, να επέμβουν και να τον αποσπάσουν από τους Άγγλους συνοδούς του".

Στις 9.30 η ώρα βρισκόμασταν με τον Γιάννη στο αεροδρόμιο του Σώλσπουρυ. Την ίδια ώρα εμφανίσθησαν οι δύο Άγγλοι των Μυστικών Υπηρεσιών και, μαζί τους ο νεαρός Γεώργιος Κοτσώνης, φρουρούμενος, με τις αποσκευές τους. Με κάθε προφύλαξη άρχισαν την διευθέτηση των ταξιδιωτικών τους διατυπώσεων, οπόταν σε κάποια στιγμήν, επλησίασα τον έναν εξ αυτών και τον παρακάλεσα να μας επιτρέψει να προσεγγίσουμε και ν' αποχαιρετήσουμε τον αναχωρούντα σε λίγο συμπατριώτην. Ο Άγγλος όταν είδε την αγγλική δημοσιογραφική μου ταυτότητα, μ' ευγενικό τρόπον, απάντησε: "Μόλις τελειώσουμε τις ταξιδιωτικές διευθετήσεις θα σας τον αφήσουμε δέκα λεπτά για ένα μαζί του αναψυχτικό". Στα δέκα εκείνα λεπτά της ώρας, όχι μόνον του ανέπτυξα όσα ο Σινοδώρου μού ανέθεσε να του διαβιβάσω, αλλά τον έπεισα και με τον αδελφό του, τον Γιάννη, τον ενθαρρύναμε, τον εμψυχώσαμε, του ευχηθήκαμε, τον ασπάσθημεν, τον κατευοδώσαμεν, τους δε Άγγλους συνοδούς, τους ευχαρίστησα γιατί συγκατατέθησαν όπως εκτελέσω κι εγώ το καθήκον μου. Έτσι διέφυγεν ο Κοτσώνης από τα χέρια των δεσμών του Άγγλων και, στο άκουσμα "άσυλον", παρελήφθη από τους άνδρες της Ελληνικής Πρεσβείας και της Αστυνομίας Καΐρου. Και ενώ οι άνθρωποι του Χάρτιγκ ανέμεναν στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, ο Κοτσώνης ασύλληπτος σεργιάνιζε στο κλεινόν Άστυ ελεύθερος και περήφανος. Αγώνας, φυγή, σύλληψη στο εξωτερικό και ασύλληπτος στην Αθήνα, εσπούδασε και ευδοκίμησε στη Μουσικήν Τέχνη. Μια σύντομη αλλά σημαντική περιπέτεια τότε του νεαρού Αποδήμου... Οι Άγγλοι έμαθαν πολύ γρήγορα τι είχε συμβεί από Κύπριο συνεργάτη τους και καταδότη. Ο μεν Σινοδώρου απελάθηκε, ο δε Φωκάς έγινε στόχος των αρχών.