Γράφει ο Λευτέρης Παπαλεοντίου

Λεονάρισσο και Βασίλι, ονόματα παράξενα, που θα έλεγε και ο Σεφέρης. Πόσοι άραγε γνωρίζουν ή θυμούνται σήμερα [μέσα στην παχυλή άγνοια των ημερών μας] τα δυο χωριά της Καρπασίας, εκεί δίπλα στην ιστορική εκκλησία της Παναγίας της Κανακαριάς; ΠΡΟΤΑΞΗ
Η επιβλητική, ογκώδης και μεγαλόσχημη έκδοση των 700 σελίδων που παρουσιάζουμε εδώ, αποτέλεσμα πολλής δουλειάς αλλά και αγάπης, προέρχεται από Κυπρίους της διασποράς: γράφτηκε στα αγγλικά από τον Αντώνη Φελλά, συνταξιούχο δάσκαλο από το Λεονάρισσο, και εκδόθηκε από τον Σύνδεσμο Λεοναρισσιτών και Βασιλιωτών της Μεγάλης Βρετανίας. Και έρχεται να μας θυμίσει ότι ακούγεται η "φωνή πατρίδας" ή ότι οι Κύπριοι απόδημοι παραμένουν ένθερμοι εραστές της γενέθλιας γης, πιο αυθεντικοί ίσως ή πιο παραδοσιακοί "τόπακες" από τους μόνιμους κάτοικους της Κύπρου, η πέτρα η ριζιμιά της ταλαίπωρης πατρίδας μας. Ξεφυλλίζοντας τον σημαντικό αυτό τόμο παρελαύνουν μπροστά στα μάτια μας εκατοντάδες ντοκουμέντα και ψηφίδες, φωτογραφίες, μαρτυρίες και περιστατικά, η μικροϊστορία και οι μικροαφηγήσεις ανθρώπων της ταπεινής ζωής, που περνούν αθέατοι στις δέλτους της "επίσημης" Ιστορίας. Και όλα αυτά δένουν ταιριαστά και φωτίζονται επαρκέστατα από την ερευνητική εργασία του Αντώνη Φελλά, που αφιέρωσε τέσσερα χρόνια για να διεκπεραιώσει την έρευνα αυτή με τη συμβολή μερικών συγχωριανών του. Αρχικά μας συνεπαίρνουν οι άφθονες φωτογραφίες που εμπλουτίζουν το βιβλίο: οι πιο παλιές αναδίδουν το χρώμα και την αύρα περασμένων εποχών και παριστάνουν πρόσωπα σε στιγμές χαράς και διασκέδασης ή στιγμιότυπα της καθημερινότητας στο Λεονάρισσο και στο Βασίλι πριν από το μοιραίο 1974. Σε άλλες απεικονίζονται νέοι ή ηλικιωμένοι άνθρωποι, αυστηρές ή γαλήνιες μορφές, που παραπέμπουν σε άλλα ήθη, σε άλλους καιρούς. Υπάρχουν βέβαια και αρκετές φωτογραφίες από τη ζωή στη νέα πατρίδα, στην παροικία της Μ. Βρετανίας, όπου οι ξενιτεμένοι Λεοναρισσίτες και Βασιλιώτες αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη. Δεν λείπουν πιο πρόσφατες φωτογραφίες από τα δυο κατεχόμενα χωριά, που φέρουν τα ίχνη της τουρκικής κατοχής και μαρτυρούν ότι οι ορδές του Αττίλα δεν σεβάστηκαν ούτε τις εκκλησίες ούτε τα άλλα μνημεία μας. Στα πενήντα κεφάλαια του βιβλίου δίνονται πανοραμικές αλλά και μικροσκοπικές εικόνες από την ανθρωπογεωγραφία των δυο κοινοτήτων: ιστορικές ανασκοπήσεις, οι εκκλησίες, τα σχολεία, τα κοιμητήρια, οι κατοικίες, όψεις της καθημερινής ζωής, χώροι και δραστηριότητες, άνθρωποι και επαγγέλματα, η συμβίωση με τους Τουρκοκυπρίους στο Βασίλι, γιορτές, εθνικοί αγώνες, η Παναγία η Κανακαριά και αρκετά άλλα θέματα εμπλουτίζονται με πολλά ντοκουμέντα [λογής έγγραφα, αποσπάσματα από εφημερίδες και άλλο αρχειακό υλικό] και συνθέτουν μια πλούσια τοιχογραφία των δύο κοινοτήτων της Καρπασίας. Τα τελευταία χρόνια έχουν κυκλοφορήσει πολλές μονογραφίες για χωριά της Κύπρου. Η έκδοση που παρουσιάζουμε εδώ ξεχωρίζει και για την πληρότητά της και για την εκδοτική της αρτιότητα. Αλλά προσλαμβάνει ιδιαίτερη βαρύτητα και για το γεγονός ότι προέρχεται από Κυπρίους της διασποράς. Οι τελευταίες φωτογραφίες του τόμου αφορούν την κηδεία της Παναγιώτας Μιχαήλ Κανακά, στις 16.6.2013, που διέμενε στο Λεονάρισσο. Αξίζει τον κόπο να αντιγράψουμε τους στίχους που γράφτηκαν σε ένα από τα στεφάνια που κατατέθηκαν στον τάφο της: "Εν τζαι χρειάζεται τζερίν ούτε καντήλιν ν' άφτει, / το πλάσμαν που έν' ταπεινόν / φως πιάννει 'πού τον ουρανόν / στον τόπον που εθάφτην". Ας ελπίσουμε ότι η ελληνική ιστορία των δύο κοινοτήτων της Καρπασίας και της ίδιας της χερσονήσου γενικότερα δεν θα τελειώσει εδώ.