Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά / Graphic Designer / aggeliki.mk@gmail.com

Η ψυχολογία του Gestalt και η σχέση της με το Graphic Design σίγουρα δεν μπορεί να εξαντληθεί μέσα από τους λίγους πρακτικούς κανόνες και αρχές που έχουν αναφερθεί και κατά το παρελθόν, όμως αξίζει να ρίξουμε μια πιο αναλυτική ματιά σε κάποιες από αυτές.
Σύμφωνα με την αρχή της ομοιότητας, όταν τα επιμέρους οπτικά στοιχεία μιας εικόνας μοιάζουν μεταξύ τους, ο θεατής έχει την τάση να τα εκλαμβάνει ως μέρος μιας ομάδας ή ενός ενιαίου συνόλου, δημιουργώντας ενδόμυχα ένα μοτίβο. Η ομοιότητα μεταξύ των διαφόρων στοιχείων μπορεί να αφορά το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος ή την υφή τους. Η αίσθηση της συνοχής και του ενιαίου συνόλου ενισχύεται όσο αυξάνει η ομοιότητα ανάμεσα στα επιμέρους οπτικά στοιχεία και όσο αυτή δεν περιορίζεται σε ένα μόνο πεδίο. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η αρχή της ομοιότητας λειτουργεί και αντίστροφα. Η παρουσία ενός ιδιαίτερου στοιχείου μπορεί να τονιστεί όταν διαφέρει από τα γειτονικά του, διακόπτοντας το κοινό μοτίβο που αυτά δημιουργούν. Η περίπτωση αυτή ονομάζεται ανωμαλία και μπορεί να έχει πολλαπλάσιο οπτικό αντίκτυπο όταν χρησιμοποιηθεί σωστά.

Η αρχή της συνέχειας, που είναι κοινή και για άλλες μορφές εφαρμοσμένης τέχνης όπως η φωτογραφία, αφορά την τάση του ματιού μας να συντάσσεται κατά μήκος μιας διαδρομής, ευθείας ή καμπύλης, έτσι ώστε να δημιουργείται η αίσθηση της συνέχειας και όχι της εικόνας που απαρτίζεται από πολλές ξεχωριστές γραμμές. Η αρχή αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν ο γραφίστας θέλει να κατευθύνει ομαλά την προσοχή του θεατή από ένα σημείο της σύνθεσής του σε ένα άλλο. Στην περίπτωση αυτή διατηρείται η συνέχεια και η αρμονία της σύνθεσης έστω και αν τα σημεία ενδιαφέροντος διακόπτονται από άλλα στοιχεία ή γραμμές ή παρουσιάζουν ετερόκλητο χαρακτήρα.
Ένα ακόμα όπλο στη φαρέτρα του σχεδιαστή οπτικής επικοινωνίας είναι η τάση της ανθρώπινης αντίληψης να πλάθει εικονικά κλειστά σχήματα ακόμα και εκεί που αυτά απουσιάζουν ή όταν το μάτι δεν διακρίνει σαφή περιγράμματα. Η τεχνική αυτή της κλειστότητας βρίσκει συχνά εφαρμογή στη σχεδίαση λογοτύπων ή στην τεχνοτροπία του stencil. Ακόμα και όταν ένα αντικείμενο είναι ελλιπές ή ένας χώρος δεν είναι κλειστός, το ανθρώπινο μυαλό έχει την τάση να βάζει όρια και να δημιουργεί κλειστούς χώρους συμπληρώνοντας από μόνο του τις πληροφορίες που απουσιάζουν. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται η αντίληψη ενός πλήρους και με σαφήνεια ορισμένου σχήματος ή αντικειμένου γενικότερα.

Ο ανθρώπινος νους συνηθίζει να εκλαμβάνει ως ομάδα ένα σύνολο αντικειμένων όταν αυτά βρίσκονται σε στενή διάταξη, ενώ αν επιπλέον τα αντικείμενα αυτά είναι και παρόμοια μεταξύ τους, τότε τείνουν να γίνονται αντιληπτά ως ένα ενιαίο σύνολο, ακόμα κι αν είναι ξεχωριστά στοιχεία. Σύμφωνα, λοιπόν, με την αρχή της εγγύτητας η ομαδοποίηση αυτή μπορεί να επιτευχθεί με αρκετούς τρόπους, λαμβάνοντας υπόψη διαφορετικές ιδιότητες των αντικειμένων όπως είναι το σχήμα, το χρώμα, η υφή, το μέγεθος ή οποιοδήποτε άλλο οπτικό χαρακτηριστικό.
Οι περισσότεροι από εμάς είναι εξοικειωμένοι με μία ακόμα αρχή της ψυχολογίας του Gestalt, αυτήν της σχέσης ανάμεσα στην εικόνα και το παρασκήνιο. Η αρχή αυτή περιγράφει την τάση που έχουμε όταν παρατηρούμε μια εικόνα στο να ξεχωρίζουμε τα αντικείμενα από το υπόβαθρο μέσα στο οποίο βρίσκονται. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι αυτό της εικόνας ενός κηροπήγιου το οποίο χωρίζει δυο πρόσωπα που κοιτάζουν το ένα το άλλο. Η ανθρώπινη αντίληψη διαχωρίζει την εικόνα σε δυο διαφορετικά επίπεδα εστίασης, ένα για το αντικείμενο που τοποθετείται ουσιαστικά στο προσκήνιο και ένα δεύτερο που αφορά το φόντο του. Η αρχή αυτή βρίσκει συχνά εφαρμογή στη δημιουργία εικόνων που μοιάζουν σαν να ξεπηδούν μέσα από μια σειρά από σχήματα χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες του φωτός και την αλληλεπίδρασή του με τις σκιές.

Συνοψίζοντας, τα παραπάνω βρίσκουν πρακτική εφαρμογή μέσα από την αρχή της συμμετρίας και της τάξης. Με βάση αυτή την αρχή, κάθε σύνθεση θα πρέπει να παρέχει στον θεατή μια αίσθηση τάξης και ισορροπίας, έτσι ώστε να μπορεί με ευκολία να εστιάζει στο μήνυμα της σύνθεσης. Σε διαφορετική περίπτωση δημιουργείται η αίσθηση της διαταραχής και της ανισορροπίας, ενώ ο θεατής χάνει χρόνο προσπαθώντας να εντοπίσει και να αποκρυπτογραφήσει τα μηνύματα, χωρίς όμως τελικά να τα καταφέρνει.