Γράφει η Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά // @aggeliki.mk /Φωτογραφία Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά

"Μια εικόνα αξίζει όσο δέκα χιλιάδες λέξεις". Η "γνωστή" αυτή φράση συνόδευε μια διαφήμιση για μαγειρική σόδα, εν έτει 1927, όπου σύμφωνα με τον εμπνευστή της, διαφημιστή και δημοσιολόγο Fred R. Barnard, ήταν μια παλιά και σοφή κινέζικη παροιμία. Βέβαια, έξι χρόνια νωρίτερα ο αξιότιμος κύριος Fred, πάλι για διαφημιστικούς σκοπούς, είχε αποδώσει μια παρόμοια φράση σε έναν άγνωστο Ιάπωνα φιλόσοφο, μόνο που εκείνη τη φορά μια ματιά άξιζε όσο χίλιες λέξεις. Μπορεί η πατρότητα της παροιμιώδους αυτής έκφρασης να είναι αμφισβητήσιμη, όμως το νόημά της είναι ξεκάθαρο και αναφέρεται στην έννοια ότι μια σύνθετη ιδέα μπορεί εύκολα να μεταφέρεται με μία μόνο εικόνα, χαρακτηρίζοντας επίσης εύστοχα έναν από τους κύριους στόχους της απεικόνισης - οπτικοποίησης, που είναι η απορρόφηση μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων σε μικρό χρονικό διάστημα.

Για να φτάσουμε όμως στη σύγχρονη εποχή των εικόνων έπρεπε να περάσουμε διαμέσου μιας μακράς πορείας τεχνολογικών επιτευγμάτων. Η τεχνολογία δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα της εφαρμογής της θεωρητικής επιστημονικής γνώσης με στόχο τη δημιουργία ενός αντικειμένου με πρακτικό όφελος. Στο άκουσμα της λέξης αυτής οι περισσότεροι ίσως να φέρουν στον νου τους κάποιο σύγχρονο τεχνολογικό προϊόν, όπως οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ή τα κινητά τηλέφωνα, ή ακόμα και παλαιότερα όπως ο τροχός και το άναμμα της φωτιάς. Αν θέλαμε όμως να αναζητήσουμε ένα τεχνολογικό επίτευγμα άρρηκτα συνυφασμένο με τις έννοιες πολιτισμός και άνθρωπος, αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τη γραφή, τον γραπτό λόγο. H γραφή είναι ένα μέσο ανθρώπινης επικοινωνίας που αντιπροσωπεύει τη γλώσσα και το συναίσθημα μέσα από την εγγραφή σημάτων και συμβόλων. Υπό την έννοια αυτή η γραφή είναι μια μορφή τεχνολογίας και αποτελεί μια προέκταση της ανθρώπινης γλώσσας στον χώρο και στον χρόνο.

Η σημαντικότερη εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής είναι αναμφισβήτητα η τυπογραφία. Η τυπογραφία είναι η τέχνη και η τεχνική της διαμόρφωσης των τυπογραφικών στοιχείων με στόχο να καταστεί η γραπτή γλώσσα κατανοητή και ελκυστική. Η συσσωρευμένη γνώση αιώνων ανθρώπινου πολιτισμού, διαμέσου της τυπογραφίας, έντυπης αρχικά και ηλεκτρονικής στη συνέχεια, μπόρεσε να αποτυπωθεί σε κάθε γλώσσα του κόσμου και να φτάσει μέχρι και την πιο απομακρυσμένη γωνιά της Γης. Η σύγχρονη οπτική επικοινωνία οφείλει την αποτελεσματικότητά της τόσο στη δύναμη των εικόνων και των γραφημάτων, όσο και στον γραπτό λόγο και την τυπογραφία, ενώ αποτελεί ευθύνη του σχεδιαστή οπτικής επικοινωνίας ο αρμονικός συνδυασμός τους.

Η οπτική επικοινωνία γενικότερα αλλά και η τυπογραφία αποτελούν σύνθετες τέχνες στις οποίες βρίσκουν εφαρμογή επιστήμες όπως η οπτική, η γεωμετρία, η βιολογία, η ψυχολογία και η κοινωνιολογία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της οπτικής ψευδαίσθησης Muller-Lyer. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Γερμανού ψυχολόγου - κοινωνιολόγου Franz Carl Muller-Lyer, δυο γραμμές αλλά και γενικότερα δυο αντικείμενα που έχουν τις ίδιες γεωμετρικές διαστάσεις δεν εκλαμβάνονται από την ανθρώπινη αντίληψη ως ίσα. Οι εικόνες δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο μετασχηματισμός των οπτικών ερεθισμάτων από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Συνεπώς ο "πραγματικός" κόσμος που κάποιος αντιλαμβάνεται είναι αποτέλεσμα του μετασχηματισμού αυτού. Μελέτες κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν καταφέρει να συσχετίσουν την οπτική μας αντίληψη με βιολογικούς παράγοντες, όπως είναι το χρωματισμένο στρώμα του αμφιβληστροειδούς του ματιού μας, το φύλο και η ηλικία, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς ανάλογα με το αν κάποιος ζει σε αστικές ή μη περιοχές, ακόμα και εξελικτικούς του ανθρώπινου είδους που έχουν να κάνουν με την αντίληψη της προοπτικής και του τρισδιάστατου χώρου. Αυτός είναι ο λόγος, για παράδειγμα, που τα στοιχεία-γράμματα μιας γραμματοσειράς ενώ φαίνονται να έχουν το ίδιο "οπτικό" μέγεθος, γεωμετρικά δεν έχουν τις ίδιες διαστάσεις. Κάπου μέσα σε όλα αυτά κρύβεται και η μαγεία του επαγγέλματος του σχεδιαστή οπτικής επικοινωνίας, μιας και αυτός δεν καλείται απλά να συνθέσει όμορφες λέξεις και εικόνες, αλλά να μιλήσει απευθείας στην ψυχή, το συναίσθημα και τη λογική του κοινού στο οποίο απευθύνεται.