Mε την πάροδο των ετών και τη συνεχή έρευνα που πάντα μας προσφέρει νέα στοιχεία, οι γνώσεις μας εμπλουτίζονται σε όλους τους τομείς και μας αποκαλύπτουν νέες ειδήσεις σχετικές με τα τοπωνύμια, τα χωριά μας, την τοπογραφία των πόλεών μας, τον τρόπο ζωής των προγόνων μας και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, κατά τη Φραγκοκρατία και Βενετοκρατία, τους φεουδάρχες, τις εκκλησίες και τις μονές μας, τη διατροφή και ένα σωρό άλλα στοιχεία. Επίσης, η αρχειακή έρευνα μας πρόσφερε και θα μας δώσει στο μέλλον περισσότερα και άγνωστα στοιχεία για τον πόλεμο της Κύπρου 1570-1571, που άλλαξε ριζικά αλλά και βίαια τη ζωή των κατοίκων της μεγαλονήσου αφού από βενετοκρατούμενος χώρος και αποκαλούμενο βασίλειο της Κύπρου (regno di Cipro) πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών και κατάντησε μία επαρχία της αχανούς οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο πόλεμος αυτός οδήγησε αναγκαστικά σε άλλες ατραπούς τη ζωή και γενικά την ανάπτυξη και την πρόοδο των κατοίκων της μεγαλονήσου. Τα αιτήματα των υπερασπιστών της Κύπρου κατά τη διάρκεια του πολέμου 1570-1571 προς τις βενετικές αρχές -όσων βέβαια είχαν επιζήσει- μας αποκαλύπτουν επίσης νέες σελίδες της μικροϊστορίας του εν λόγω πολέμου. Πρόσφατα βενετικά έγγραφα και πάλι φώτισαν τα πρόσωπα άγνωστων μέχρι πρότινος υπερασπιστών του προμαχώνα Davila, κατά την πολιορκία της πρωτεύουσάς μας από τους Οθωμανούς το καλοκαίρι του 1570. Ας σημειωθεί ότι ο προμαχώνας Davila οικοδομήθηκε με δαπάνες του φεουδάρχη Αντωνίου Davila, ο οποίος καταγόταν από καταλανική οικογένεια και του οποίου ο παππούς Πέτρος Davila είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο γύρω στα 1460 και έλαβε πολλά φέουδα από τον τελευταίο Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β΄ Lusignan. Επίσης στον ίδιο ο βασιλιάς είχε παραχωρήσει κληρονομικά το αξίωμα του κοντόσταβλου του βασιλείου. Ο Αντώνιος Davila είχε νυμφευθεί τη Φλωρεντία, θυγατέρα του κόμη Ιακώβου Συγκλητικού και απέκτησε μια πολυμελή οικογένεια. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας υπερασπίστηκε την πρωτεύουσα αν και δεν έχουμε σχετικά συγκεκριμένες πληροφορίες. Μετά την πτώση της Λευκωσίας κατέφυγε με την οικογένειά του πρώτα στην Ισπανία και μετά στη Γαλλία και τέλος εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, στο Piove di Sacco, μια κωμόπολη του Veneto. To 1599 αυτοχειριάστηκε πέφτοντας από ένα παράθυρο. Ο γιος του Ερρίκος Κατερίνος Davila υπήρξε στρατιωτικός και με το ιστορικό του έργο καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς και συγγραφείς της εποχής του. Στην Κύπρο, το όνομα της οικογένειας Davila μνημονεύεται και θα μνημονεύεται όσο υπάρχει η πρωτεύουσά μας, με τον προμαχώνα που φέρει το όνομα του κτήτορά του Αντωνίου Davila.
Η διήγηση του Ιωάννη Falier
Ο Βενετός στρατιωτικός Ιωάννης Falier είχε αφιχθεί το 1570 στην Κύπρο μαζί με άλλους στρατιώτες από τη Βενετία για να την υπερασπιστεί, λίγο πριν την αποβίβαση των οθωμανικών δυνάμεων στις Αλυκές. Οι δαπάνες για τους στρατιώτες τους οποίους εκπαίδευε ο διοικητής Ιωάννης Falier καλύπτονταν από τον Λατίνο επίσκοπο Πάφου Φραγκίσκο Κονταρίνη, που πήρε μέρος και ο ίδιος στην άμυνα της Λευκωσίας. Ο Ιωάννης Falier πολέμησε γενναία με τον λόχο του από τον προμαχώνα Costanzo και στις 9 Σεπτεμβρίου όταν κατόρθωσαν να εισβάλουν οι Οθωμανοί πληγώθηκε μαχόμενος και συνελήφθη αιχμάλωτος. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Τρίπολη της Συρίας και εκεί με τη μεσολάβηση του Βενετού προξένου εξαγοράστηκε και μετέβη στην Κρήτη. Έλαβε μέρος ακολούθως στην περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου και πανηγύρισε και αυτός μαζί με τους συμπατριώτες του Βενετούς και τις άλλες χριστιανικές δυνάμεις τη λαμπρή νίκη κατά του οθωμανικού στόλου, που δυστυχώς όμως είχε προηγουμένως κατορθώσει να κατακτήσει την Κύπρο, "το κειμήλιο των θαλασσών". Σημαντική και πλούσια πηγή για την πολιορκία της Λευκωσίας αλλά και τις προετοιμασίες πριν την έναρξή της αποτελεί η διήγηση του αυτόπτη μάρτυρα Falier καθώς και δύο επιστολές του, τις οποίες είχε απευθύνει στον πατέρα του. Σχετικά με τους υπερασπιστές του προμαχώνα Davila αναφέρει μεταξύ άλλων τα ακόλουθα. Στον προμαχώνα Davila, γράφει ο Falier, ευρίσκετο ο Πέτρος Συγκλητικός, της μεγάλης κυπριακής οικογένειας, με ένα λόχο της πρωτεύουσας και με άλλους χωρικούς που είχαν στρατολογηθεί στα σώματα πολιτοφυλακής. Πρόκειται για τους τσέρνηδες (cernide), σύμφωνα με τον βενετικό όρο, δηλαδή τους επίλεκτους. Επίσης στον ίδιο προμαχώνα, σημειώνει ο Falier, υπήρχαν τρεις λόχοι με Ιταλούς στρατιώτες και με τους διοικητές (capitani) τους Γρηγόριο Panteo, Αννίβα dalla Massa και Cecoh' Angelo. Στον ίδιο προμαχώνα κατά την ίδια πηγή υπήρχε επίσης ένα σώμα πολιτοφυλακής, το οποίο είχε τότε πρόσφατα δημιουργηθεί με καπιτάνο τον Ιταλό Fabricio Bonfiol. Στην υπεράσπιση του προμαχώνα Davila ήταν και ο φεουδάρχης και εκμισθωτής τότε της Λαπήθου Lion ή Λεωνής, αλλά και ένα μέρος του ελαφρού ιππικού, των γνωστών stradioti, με τους καπιτάνους τους. Κατά τον Ιωάννη Falier στην άμυνα του προμαχώνα Davila βρίσκονταν συνολικά πεντακόσιοι στρατιώτες. Ακόμη ο Βενετός στρατιωτικός διοικητής αναφέρει ότι στον προμαχώνα Davila είχε αφήσει την τελευταία του πνοή ο Ιταλός καπιτάνος Gualtier da Bergamo.
Οι αδελφοί Πέτρος και Mutio
Οι αδελφοί Πέτρος και Mutio, γιοι της Μαργαρίτας και του Μάρκου Συγκλητικού, αυθέντη της Αραδίππου, των Λευκάρων και της Λάρνακας, και εγγονοί του πρώτου κόμη Rochas, Ευγένιου Συγκλητικού, βρίσκονταν επίσης στην άμυνα του προμαχώνα Davila. Όπως ήδη προαναφέραμε, την παρουσία του Πέτρου Συγκλητικού στον εν λόγω προμαχώνα μαρτυρεί και ο Ιωάννης Falier. Επίσης ο Falier σημειώνει πολύ σωστά ότι μεταξύ των νεκρών κατά την πολιορκία και πτώση της Λευκωσίας ήταν και ο Πέτρος Συγκλητικός.
Ο λόγιος Ιωάννης Ποδοκάθαρος, που είχε την ίδια μοίρα με τον Βενετό στρατιωτικό διοικητή Falier, αφού και αυτός υπερασπίστηκε τη Λευκωσία και συνελήφθη αιχμάλωτος, κατέγραψε και αυτός ως αυτόπτης μάρτυρας τα συμβάντα στην πρωτεύουσα κατά την πολιορκία. Ο Ποδοκάθαρος αναφέρεται στη δράση των δύο αδελφών Πέτρου και Mutio κατά τον πόλεμο και ότι είχαν συνοδεύσει στις Αλυκές μαζί με άλλους άρχοντες τον εξάδελφό τους, τρίτο κόμη Rochas, Ευγένιο Συγκλητικό, λίγο πριν αποβιβαστούν οι οθωμανικές δυνάμεις στην Κύπρο.
Ο Ιωάννης Σωζόμενος, φεουδάρχης και σπουδαίος μηχανικός, συνεργάτης του Ιούλιου Savorgnano, όταν οχύρωνε τη Λευκωσία κατά το διάστημα των ετών 1567-1569, και μετέπειτα υπερασπιστής της Λευκωσίας, καταγράφει άλλα για τον Μutio Συγκλητικό, υπερασπιστή του προμαχώνα Davila. Σε ανέκδοτη επιστολή του διατείνεται ότι ο Mutio είχε μεσολαβήσει μετά την πτώση της Λευκωσίας ώστε να παραδοθούν οι καπιτάνοι που είχαν καταφύγει στα βουνά, μεταξύ αυτών και ο αδελφός του Ιωάννης, στους Οθωμανούς, γι' αυτό ευεργετήθηκε από τους κατακτητές τόσο αυτός όσο και οι άλλοι. Είναι αλήθεια ότι μετά την πτώση της Λευκωσίας ο Mutio βρέθηκε ως αιχμάλωτος στο στρατόπεδο των Οθωμανών, αλλά κατόρθωσε και κατέφυγε στην Αμμόχωστο και από εκεί αναχώρησε με τη νάβα του Μάρκου Querini, που είχε τότε μεταφέρει προμήθειες στην Αμμόχωστο. Στη συνέχεια υπηρέτησε στην αρμάδα και έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Άλλοι τέσσερις μάρτυρες είχαν πιστοποιήσει με ένορκες δηλώσεις τους για τη δράση του Mutio αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι υπερασπίστηκε τη Λευκωσία από τον προμαχώνα Davila, o οποίος ήταν υπό την ευθύνη του αδελφού του Πέτρου. Και οι τέσσερις αυτοί μάρτυρες υπερασπίστηκαν τη Λευκωσία από τον ίδιο προμαχώνα.
Πέτρος Ροντάκης και Maestro Zuane
Στην άμυνα του προμαχώνα Davila ήταν επίσης με τον λόχο του ο γενικός διοικητής του ελαφρού ιππικού της Κύπρου Πέτρος Ροντάκης, γιος του διοικητή Νικόλαου Ροντάκη από το Ναύπλιο, που εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του για υπηρεσία στην Κύπρο, μετά την πτώση της πατρίδας του από την εξουσία των Βενετών στην εξουσία των Οθωμανών. Όταν έπεσε τελικά η Λευκωσία και δεν υπήρχε ελπίδα πλέον διάσωσης ο Ροντάκης με άλλους άρχοντες της Λευκωσίας διέφυγαν από τη βόρεια πύλη των τειχών της Λευκωσίας, γνωστή ως πύλη Bemba ή πύλη Κερύνειας, και μετά από μύριες όσες ταλαιπωρίες μέσα από τα βουνά κατόρθωσαν να αφιχθούν στην Αμμόχωστο. Ο γενικός διοικητής του ιππικού ανέλαβε αμέσως υπηρεσία στην υπεράσπιση της Αμμοχώστου και άφησε την τελευταία του πνοή κτυπημένος από εχθρικά πυρά, λίγο πριν παραδοθεί στον εχθρό η πόλη.
Στον προμαχώνα Davila πολέμησε και ο πυροβολητής maestro Zuane από την Πάδοβα. Του είχε δοθεί εντολή να προσφέρει υπηρεσίες ως πυροβολητής στον προμαχώνα Davila, όπου είχε οριστεί υπεύθυνος ο Πέτρος Συγκλητικός. Ο Ιταλός πυροβολητής είχε γραπτώς και ενόρκως διαβεβαιώσει για την ανδρεία τόσο του Πέτρου Συγκλητικού όσο και του αδελφού του Mutio, που ημέρα και νύχτα δεν εγκατέλειπαν τον προμαχώνα και αντιμετώπιζαν μαχόμενοι τα εχθρικά πυρά. Υπήρχε, όπως επίσης αναφέρει ο maestro Zuane, ισχυρή άμυνα στον προμαχώνα Davila, αλλά μετά την κατάρρευση της άμυνας των προμαχώνων Ποδοκάθαρο και Costanzo μοιραία έπεσε και αυτός ο προμαχώνας, αφού η πόλη πλημμύρισε με Οθωμανούς.
Ένας γιατρός και ένας στρατιώτης
Στις πηγές του πολέμου της Κύπρου αναφέρονται οι υπηρεσίες τις οποίες προσέφεραν είτε πρακτικοί γιατροί (ceroici) είτε γιατροί με πανεπιστημιακή μόρφωση (medici fisici) κατά τη διάρκεια της πολιορκίας τόσο της Λευκωσίας όσο και της Αμμοχώστου. Ο Ιωάννης Falier μνημονεύει τον mastro Tomaso και τον mastro Lorenzo, δύο γιατρούς με πανεπιστημιακή μόρφωση που υπηρέτησαν στη Λευκωσία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Επίσης κατά την πολιορκία της Αμμοχώστου αναφέρεται ως γιατρός κάποιος Bertuccio. Μια βενετική ανέκδοτη πηγή μας αποκάλυψε ποιος πρακτικός γιατρός είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του στους πληγωμένους υπερασπιστές στον προμαχώνα Davila. Επρόκειτο για τον πρακτικό γιατρό Ιάκωβο (maestro Jacomo ceroico) από τη Λευκωσία. Όπως ο ίδιος ο πρακτικός γιατρός Ιάκωβος αναφέρει, σε γραπτή ένορκη διαβεβαίωσή του, του είχε δοθεί εντολή να φροντίζει τους πληγωμένους στον προμαχώνα Davila. Έτσι ο ίδιος περνούσε αρκετό χρόνο στον προμαχώνα αυτό, είτε κατά τη διάρκεια της ημέρας είτε κατά τη νύχτα και εκεί έβλεπε συχνά μεταξύ άλλων τους αδελφούς Συγκλητικούς να υπερασπίζονται τον προμαχώνα. Αυτό συνέβη και την παραμονή της 9ης Σεπτεμβρίου 1570, αλλά την επομένη το Σάββατο το πρωί ο εχθρός εισχώρησε στην πόλη και ο πρακτικός γιατρός Ιάκωβος, όπως σημειώνει, θεράπευε αλλού τους πληγωμένους και δεν γνώριζε πού ακριβώς είχε πέσει νεκρός ο Πέτρος Ποδοκάθαρος.
Έχουμε επίσης και τη γραπτή μαρτυρία του Αλέξανδρου από την Πάδοβα, ενός πεζού στρατιώτη (soldato), ο οποίος υπηρετούσε στον λόχο του Ιταλού στρατιωτικού διοικητή Gualtier da Bergamo, στους οποίους δόθηκε εντολή να υπερασπιστούν τη Λευκωσία από τον προμαχώνα Davila. Όπως προαναφέραμε, η παρουσία του στρατιωτικού διοικητή, στον λόχο του οποίου υπηρετούσε ο Αλέξανδρος από την Πάδοβα, μαρτυρείται και από τον Ιωάννη Falier καθώς και ο θάνατός του, όταν κατελήφθη ο προμαχώνας Davila από τους Οθωμανούς. Ο πεζός στρατιώτης Αλέξανδρος από την Πάδοβα, όπως τεκμηριώνεται, ήταν μεταξύ αυτών που κατόρθωσαν μετά την κατάληψη της Λευκωσίας να αφιχθούν στην Αμμόχωστο, αφού υπάρχει η υπογραφή του σε έγγραφο το οποίο συντάχθηκε στην ίδια πόλη, στις αρχές του έτους 1571.
Η ιστορία των προμαχώνων της Λευκωσίας, καθώς και των υπερασπιστών τους το καλοκαίρι του 1570, είναι βέβαιο ότι συνεχώς εμπλουτίζεται...
λεζάντα: Άποψη της κωμόπολης Piove di Sacco όπου εγκαταστάθηκε μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς ο Αντώνιος Davila, κτήτορας του ομώνυμου προμαχώνα.
