Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η πρόσφατη έρευνά μας στη Βενετία, μεταξύ άλλων, έφερε στο φως δύο ονόματα αγνώστων μέχρι πρότινος ορθοδόξων επισκόπων Αμμοχώστου. Και οι δύο επίσκοποι ανήκουν σε δύο πάρα πολύ γνωστές κυπριακές οικογένειες, που διέπρεψαν σε πολλούς τομείς. Ο ένας επίσκοπος αναφέρεται στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και κατάγεται από την οικογένεια Giblet ή Ziblet ή Τζιμπλέττη, που εγκαταστάθηκε στην Κύπρο από την Παλαιστίνη, αλλά η απώτερη καταγωγή της ήταν από τη Γένουα της Ιταλίας. Ο άλλος ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου κατείχε τον επισκοπικό θρόνο της πόλης κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας και κατάγεται από την οικογένεια Βραχίμη ή Μπραχίμη, η οποία είχε απώτερη καταγωγή από τη Συρία.

Ένας Giblet ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου

 Τον ορθόδοξο επίσκοπο Αμμοχώστου με καταγωγή από την οικογένεια Giblet, μας τον έχει αποκαλύψει μια δέσμη εγγράφων που αναφέρονται στην ίδια οικογένεια. Όπως φαίνεται τα έγγραφα αυτά είχαν συγκεντρωθεί από απογόνους της οικογένειας, όταν μετά την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών είχαν καταφύγει στη Βενετία. Ένα έγγραφο φραγκικό της εποχής του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου, Ιακώβου Β´ Lusignan -πρόκειται ουσιαστικά για μια βασιλική παραχώρηση- που φυλάσσεται σ’ αυτή τη δέσμη εγγράφων των σχετικών με την οικογένεια Giblet της Κύπρου, αναφέρεται σ’ αυτόν τον ορθόδοξο επίσκοπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η οικογένεια Gibelet ή Ziblet της Κύπρου πήρε το όνομά της από μία πόλη της Παλαιστίνης με το όνομα Gibelet. Η οικογένεια αυτή από τη Γένουα της Ιταλίας είχε αρχικά το επίθετο Εmbriachi. Ο γενάρχης της οικογένειας Giblet της Κύπρου είχε φθάσει ως σταυροφόρος στη Συροπαλαιστίνη και είχε λάβει ως φέουδο την πόλη Gibelet και στη συνέχεια τόσο αυτός όσο και οι απόγονοί του έλαβαν ως επίθετο το όνομα της πόλης, που αποτελούσε ιδιοκτησία τους. Αναφέρουμε επίσης ότι η οικογένεια κατέβαλλε γι’ αυτόν τον σκοπό, επειδή κατείχε την πόλη αυτή, φόρο στη Γαληνοτάτη. Το 1361 απαντά ήδη εγκατεστημένος στην Αμμόχωστο ένας Κοσμάς Giblet, o οποίος ασχολείτο με το εμπόριο κοσμημάτων. Το 1469, επίσης ένα άλλο έγγραφο αναφερόμενο στην ίδια οικογένεια, μας γνωστοποιεί ότι η θυγατέρα του Ανδρέα Giblet, Βέρα, είχε παντρευτεί τον Βενετό Πέτρο Bembo, υιό του Φραγκίσκου.

Το έγγραφο στο οποίο γίνεται μνεία για τον επίσκοπο Αμμοχώστου Giblet, φέρει ημερομηνία 28 Ιανουαρίου 1468. Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β´ Lusignan με το έγγραφο αυτό παραχωρούσε στον Πέτρο (Perin) de Giblet και στους απογόνους του κτήματα (terre) καθώς και το χωριό Crina, ιδιοκτησίες οι οποίες προηγουμένως ανήκαν στον Ιωάννη de Nores. Στο έγγραφο επεξηγείται ποιος είναι ο Πέτρος de Giblet και όπως ρητώς καταγράφεται πρόκειται για τον γιο του ορθοδόξου επισκόπου της Αμμοχώστου (...figlio del vescovo greco di Famagosta). Δυστυχώς δεν αναφέρεται το μικρό όνομα του επισκόπου παρά μόνο το επίθετό του, ωστόσο η είδηση αυτή δεν παύει να είναι σημαντική αφού στον κατάλογο, τον με πολλά όντως κενά, των ορθοδόξων επισκόπων Αμμοχώστου προστίθεται και ένα νέο όνομα επισκόπου, άγνωστο μέχρι πρόσφατα, από την οικογένεια Giblet. Η είδηση επίσης είναι σημαντική ακόμη και για τον εξής λόγο, γιατί  μας βοηθά να αντιληφθούμε ότι η οικογένεια των Giblet, αν και αρχικά λατινικού δόγματος, ακολούθησε, ή τουλάχιστον κάποια μέλη της, το ορθόδοξο δόγμα. Το γεγονός αυτό παρατηρείται στη συνέχεια και στη Βενετία όπου η οικογένεια Giblet γίνεται γνωστή ως ορθόδοξη οικογένεια, το δε όνομά της μετατρέπεται στην ελληνική ως Τζιμπλέττη. Ενδιαφέρουσα είδηση του βασιλικού εγγράφου του 1468 είναι και η παραχώρηση του χωριού Κρίνα στον Πέτρο Giblet. Ποιο ήταν αλήθεια αυτό το χωριό και σε ποιο μέρος της Κύπρου βρισκόταν; Πρόκειται για χωριό της Μεσαορίας που έσβησε με την πάροδο των αιώνων. Αναφέρεται στις πηγές από το 1521 έως και το 1565 και πρέπει ήδη να είχε εγκαταλειφθεί  το 1572, δηλαδή με την έναρξη της Τουρκοκρατίας. Στην απογραφή του 1565 το χωριό Κρίνα -Crina ή Krina αναφέρεται στις βενετικές πηγές- είχε σαράντα φραγκομάτους, δηλαδή ελεύθερους καλλιεργητές.

Ένας Βραχίμης επίσκοπος Αμμοχώστου

Μία άλλη βενετική πηγή πολύ σημαντική για την ιστορία των χωριών και των τοπωνυμίων της Κύπρου, αλλά και των φεουδαρχών της μεγαλονήσου κατά τον 16^ο αιώνα, έφερε στο φως και το όνομα ενός άλλου αγνώστου ορθοδόξου επισκόπου Αμμοχώστου. Όπως προαναφέρθηκε ο επίσκοπος αυτός καταγόταν από την οικογένεια Βραχίμη, η οποία μαρτυρείται στην Κύπρο ήδη από τις αρχές του 15^ου αιώνα. Πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας αναφέρονται ως φεουδάρχες και κάποια άλλα ως έμποροι. Ενδεικτικά σημειώνουμε το όνομα του Γεωργίου Βραχίμη ή Μπραχίμη, που διέπρεψε στη Βενετία κατά τον 17^ο αιώνα ως μεγαλέμπορας. Όπως είχαμε αναφέρει σε μελέτη μας στο παρελθόν, στον έμπορο Γεώργιο Βραχίμη οφείλεται η εισαγωγή της καλλιέργειας της ανθοκράμβης (κουνουπίδι) στην Ευρώπη. Επίσης, στις εμπορικές συναλλαγές του δραστήριου αυτού Κύπριου εμπόρου εντοπίζεται το παλαιότερο γνωστό τεκμήριο που έχουμε, για τη διακίνηση του βιβλίου στον ελλαδικό χώρο.

Το 1534, όπως καταγράφεται στη βενετική πηγή που σημειώσαμε πιο πάνω, μετά από σχετικό αίτημα προς τις βενετικές αρχές των αδελφών Αντωνίου και Λουκά Βραχίμη, τους παραχωρήθηκε το χωριό Πηγάδια στη Μεσαορία. Το χωριό αυτό δεν υφίσταται πλέον αλλά υπάρχει απλώς και μόνο ως τοπωνύμιο. Το χωριό Πηγάδια ήταν οικοδομημένο κοντά στο χωριό Γούφες. Μνημονεύεται στις βενετικές πηγές από το 1517 έως το 1565. Κατά την απογραφή του 1565 το χωριό Πηγάδια (Pigadia) είχε τριάντα πέντε κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές, τους αποκαλούμενους φραγκομάτους (francomati). Το χωριό παύει να υφίσταται πριν το 1825. Στην ίδια βενετική πηγή, σχετικά με την παραχώρηση του χωριού Πηγάδια στους αδελφούς Αντώνιο και Λουκά Βραχίμη, σημειώνεται και η εξής σημαντική είδηση. Οι αδελφοί Αντώνιος και Λουκάς Βραχίμης, όπως αναφέρεται στην εν λόγω πηγή, είναι γιοι του ορθοδόξου επισκόπου Αμμοχώστου (...fioli del Reverendo episcopo Greco di Famagosta). Ούτε σ’ αυτή την πηγή δυστυχώς μας παραδίδεται το μικρό όνομα του επισκόπου, όπως ακριβώς και στην προηγούμενη πηγή που αναφέρεται στον επίσκοπο Αμμοχώστου Giblet. Επαναλαμβάνουμε όμως ότι και οι δύο πηγές, τόσο η αναφερόμενη στον επίσκοπο Giblet όσο και η αναφερόμενη στον επίσκοπο Βραχίμη, είναι αδιαμφισβήτητες -πρόκειται για επίσημα κρατικά βενετικά έγγραφα- τα οποία μας γνωστοποιούν δύο αγνώστους έως σήμερα ορθοδόξους επισκόπους Αμμοχώστου. Ο κατάλογος των ορθοδόξων επισκόπων Αμμοχώστου, με βάση τα πιο πάνω έγγραφα, συμπληρώνεται με ακόμα δύο ονόματα. Κατά το έτος 1468 επί Φραγκοκρατίας ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου ήταν ο Giblet, πατέρας του Πέτρου Giblet, στον οποίο είχε παραχωρηθεί το χωριό Κρίνα της Μεσαορίας. Επίσης κατά τη Βενετοκρατία περί το 1534 ορθόδοξος επίσκοπος Αμμοχώστου ήταν ο Βραχίμης, πατέρας των Αντωνίου και Λουκά Βραχίμη, στους οποίους παραχωρήθηκε το χωριό Πηγάδια της Μεσαορίας. Τέλος, ας αναφερθεί ότι ο γιος του επισκόπου Βραχίμη, ο φεουδάρχης Λουκάς Βραχίμης, ήταν υποψήφιος το 1556 για την επισκοπική έδρα της Αμμοχώστου, μετά τον θάνατο του επισκόπου Χριστόφορου Σμερλίνου. Τότε είχε εκλεγεί επίσκοπος ο παπά Λάζαρος ο Αμμοχωστιανός. Στον κατάλογο των είκοσι υποψηφίων του 1556 σημειώνεται και το όνομα του Λουκά Βραχίμη (Signor Luca Brachimi Famagostan).

Ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας επίσκοπος

Νέα βιογραφικά στοιχεία έχουν έρθει πρόσφατα στο φως και για τον τελευταίο επί Βενετοκρατίας επίσκοπο Ρωμαίων Αμμοχώστου. Αναφερόμαστε στον Μακάριο Αρκολέοντα, του οποίου η εκλογή είχε επικυρωθεί από τη Γαληνοτάτη όταν η Αμμόχωστος είχε ήδη αρχίσει να πολιορκείται από τους Οθωμανούς, μετά την πτώση της Λευκωσίας στην εξουσία τους. Όπως έχουμε δημοσιεύσει και πριν από μερικά χρόνια σε μελέτη μας ο Μακάριος Αρκολέοντας είχε εκλεγεί «επίσκοπος Ρωμαίων της  Αμμοχώστου», vescovo Greco, όπως επακριβώς σημειώνεται σε έγγραφο με ημερομηνία 1^η Φεβρουαρίου 1571. Το όνομα του Μακαρίου Αρκολέοντος έμεινε άγνωστο έως τη δημοσίευσή μας και τα μόνα στοιχεία τα οποία ήταν γνωστά απαντούν στο έργο του Στέφανου Lusignan και συγκεκριμένα στο έργο του αδελφού Άγγελου Καλέπιου για την πολιορκία και πτώση της Αμμοχώστου. Ως γνωστόν ο Στέφανος Lusignan ενσωμάτωσε και εξέδωσε μαζί με τα έργα του Χωρογραφία της Κύπρου και Περιγραφή της Κύπρου το πιο πάνω έργο του Καλέπιου, όπου αναφέρεται ότι οι Οθωμανοί ανύψωσαν στον επισκοπικό θρόνο της Αμμοχώστου έναν Κρητικό μοναχό, που υπηρετούσε στον ναό του Αγίου Συμεών της πόλης.

Ωστόσο, όπως απεδείχθη με τη δημοσίευση του σχετικού εγγράφου από μέρους μας, ο Μακάριος Αρκολέοντας, που πρέπει αδιαμφισβήτητα να ταυτιστεί με τον Κρητικό μοναχό που αναφέρει ο Άγγελος Καλέπιος, δεν ανυψώθη στον επισκοπικό θώκο της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς, αλλά ήδη από τους Βενετούς τον Φεβρουάριο του 1571. Τελικά, αυτό που προκύπτει και από τα όσα αναφέρει ο Άγγελος Καλέπιος είναι ότι διατήρησαν και οι Οθωμανοί τον Μακάριο Αρκολέοντα ως επίσκοπο ορθόδοξο Αμμοχώστου. Το γεγονός αυτό, όπως θα σχολιάσουμε και στη συνέχεια, επιβεβαιώνεται και σε πηγή του έτους 1574, ότι δηλαδή εξακολουθεί και επί Τουρκοκρατίας ο Μακάριος Αρκολέοντας να κατέχει την επισκοπική έδρα της Αμμοχώστου.

Στο έγγραφο της βενετικής Συγκλήτου της 1^ης Φεβρουαρίου 1571 σημειώνεται ότι η Κοινότητα της Αμμοχώστου  είχε εκλέξει τον Μακάριο Αρκολέοντα για τα προτερήματά του, γιατί ήταν ευσεβής, εύγλωττος και λόγιος. Τα στοιχεία αυτά και κυρίως ότι ο επίσκοπος Μακάριος ήταν ευπαίδευτος μπορεί να τα διακρίνει κάποιος και σε σημειώματα από ένα χειρόγραφο τα οποία φέρουν την υπογραφή του Μακαρίου Αρκολέοντος. Ο από τον Φεβρουάριο του 1571 επίσκοπος Αμμοχώστου σε ένα σημείωμά του, που απαντά σε χειρόγραφο το οποίο φέρει χρονολογία 1558, καταγράφει ως παροιμία ή παραίνεση απόσπασμα από τον «Ορέστη» του Ευριπίδη σχετικό με τη φιλία. Ο Αρκολέοντας εκτός από τη χρονολογία 1558 σημειώνει επίσης τα εξής: «...ο γράψας ταύτα Μακάριος ιερομόναχος ο Κρης». Σε άλλο σημείωμά του, του έτους 1574, σημειώνει τα εξής σχετικά με τον ίδιο ότι ήταν κήρυκας του ευαγγελίου και στη συνέχεια εξελέγη επίσκοπος Αμμοχώστου. Η Κύπρος στο σημείωμα αποκαλείται από τον ίδιο ένεκα της «δεινής αιχμαλωσίας… τληπαθεστάτη». Ένα τρίτο σημείωμά του προέρχεται από τον Αίσωπο και αναφέρεται στις περιπτώσεις κακοτυχίας ή ανάδρομων καταστάσεων, οι οποίες μπορούν και τους ισχυρούς και οικονομικά εύρωστους να τους οδηγήσουν σε ένδεια.

Στο σημερινό μας δημοσίευμα έχουμε καταθέσει στον κατάλογο των ορθοδόξων επισκόπων Αμμοχώστου άλλα δύο ονόματα, εκτός από τα άλλα τέσσερα ονόματα που έχουμε δημοσιεύσει το 2012, τα οποία για αιώνες παρέμειναν άγνωστα έως σήμερα και χάρη στην αρχειακή έρευνα τα έχουμε φέρει στο φως. Επιπρόσθετα, αναφερθήκαμε και σε νέα βιογραφικά στοιχεία για τον τελευταίο επί Βενετοκρατίας ορθόδοξο επίσκοπο Αμμοχώστου, τον Κρητικό Μακάριο Αρκολέοντα. Η Ιερά Μητρόπολη Κωνσταντίας-Αμμοχώστου δύναται πλέον να προσθέσει στον κατάλογο των επισκόπων της το έτος 1469 το όνομα του επισκόπου Τζιμπλέττη/Giblet και το έτος 1534 το όνομα του επισκόπου Βραχίμη.

ΛΕΖΑΝΤΑ: Η Αμμόχωστος είχε γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη και πρωτοφανή ακμή κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Η ιστορία της εκείνης της περιόδου είναι μέχρι σήμερα ορατή στα φραγκικής αρχιτεκτονικής κτήριά της.