Γράφει η Νάσα Παταπίου

Στο σημερινό μας δημοσίευμα σχολιάζουμε αρχειακές πηγές που αφορούν την οικογένεια Στράμπαλη και κυρίως τον Ιωάννη Στράμπαλη καθώς και τον εγγονό του, Ιάκωβο Στράμπαλη, γιο του Διομήδη

Μια πηγή κατά τη Βενετοκρατία μάς αποκαλύπτει τα αισθήματα ενός Κύπριου, που κατείχε υψηλή θέση στη βενετική διοίκηση της Κύπρου, προς τους παροίκους συμπατριώτες του. Έως τώρα είχαμε συναντήσει στις πηγές στοιχεία από Βενετούς αξιωματούχους που αναφέρονταν στην καταπίεση και γενικά στις άθλιες συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν οι πάροικοι. Ο τοποτηρητής Κύπρου και μετέπειτα δόγης Μάρκος Αντώνιος Trevisan είχε γράψει σε μια έκθεσή του για την Κύπρο ότι φοβόταν την τιμωρία του Θεού αντικρίζοντας τις άθλιες συνθήκες στις οποίες διαβιούσαν οι πάροικοι. Επίσης ο γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου Bernardo Sagredo σε κάποια αναφορά του είχε τονίσει ότι οι πάροικοι που βρίσκονταν στη δικαιοδοσία των φεουδαρχών ζούσαν κάτω από χειρότερες συνθήκες από τους παροίκους που ανήκαν στο Δημόσιο.

Για πρώτη φορά έχουμε στοιχεία σχετικά με την άθλια ζωή των παροίκων από έναν Κύπριο που κατείχε τη θέση του γραμματέα και επιθεωρητή του Δημοσίου Ταμείου (segretario e tesoriere della Camera Reale). Πρόκειται για τον Ιωάννη Στράμπαλη της γνωστής κυπριακής οικογένειας, πατέρα του Διομήδη, γνωστού περισσότερο ίσως από το χρονικό που φέρει το όνομά του. Υπηρέτησε βέβαια ο Διομήδης Στράμπαλης και ως βισκούντης Λευκωσίας. Ο Ιωάννης Στράμπαλης, και αυτό είναι προς τιμήν του, αν και κατείχε υψηλή θέση δεν δίστασε να απευθύνει στους αρχηγούς του Συμβουλίου των Δέκα μια διαμαρτυρία σχετικά με την άθλια ζωή μέσα στην οποία ζούσαν οι χωρικοί. Η επιστολή του με ημερομηνία 8 Σεπτεμβρίου 1514 ουσιαστικά διεκτραγωδεί τη μεγάλη δυστυχία που βασίλευε τότε στην Κύπρο και ειδικά στους χωρικούς, που είχαν απογυμνωθεί από καθετί και ζούσαν κάτω από φοβερές συνθήκες. Η επιστολή είχε σταλεί κάτω από δύσκολες συνθήκες και με πλάγιο τρόπο στους συνδίκους, αλλά κατασχέθηκε. Η διεύθυνση από την επιστολή είχε καλυφθεί ώστε να μην γίνει γνωστό από πού προερχόταν.

Στις αρχές του 1515 ο Ιωάννης Στράμπαλης, Κύπριος ευγενής και ιππότης, είχε υποβάλει αίτημα να του παραχωρηθεί η υποκομητεία της Λευκωσίας για δύο χρόνια, και δήλωνε ότι δεν θα χρησιμοποιούσε τη θέση του αυτή για οποιαδήποτε ωφέλεια ή κέρδος, εκτός από κάποια αποζημίωση για υπηρεσιακές δαπάνες. O αρχηγοί του Συμβουλίου των Δέκα συμφώνησαν. Ο Ιωάννης, εκτός από τον Διομήδη, είχε και μια θυγατέρα, την Απολλωνία (Polonia) την οποία νυμφεύθηκε ο Βενετός Tatio, γιος του Αλέξανδρου Semitecolo. H είδηση αυτή προέρχεται από επιστολή που έφθασε στους Avogadori από τον Βενετό τοποτηρητή και τους συμβούλους στην Κύπρο, με την οποία τους ενημέρωναν για τον εν λόγω γάμο.

Ιάκωβος Στράμπαλης

Σε παλαιότερο δημοσίευμά μας είχαμε αναφερθεί στον Θωμά Στράμπαλη και στις περιπέτειές του. Ο Θωμάς ήταν γιος του Διομήδη, εγγονός του Ιωάννη και αδελφός του Ιάκωβου Στράμπαλη. Η παλαιότερη αναφορά που έχουμε για τον Ιάκωβο Στράμπαλη ανάγεται στο έτος 1567 όταν με αίτημά του στις βενετικές αρχές, με ημερομηνία 21 Ιανουαρίου 1567, ζητούσε από το Συμβούλιο των Δέκα να του παραχωρηθεί άδεια για να οπλοφορεί. Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κύπρου 1570-1571 οι δύο αδελφοί Θωμάς και Ιάκωβος είχαν υπερασπιστεί την Αμμόχωστο κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Την παρουσία του Ιακώβου στην υπεράσπιση της Αμμοχώστου μαρτυρεί και ο Ιταλός στρατιωτικός διοικητής από το Ορβιέτο, Αngelo Gatto, που βρισκόταν και αυτός στην άμυνα της πόλης. Ο Ιάκωβος αναφέρεται από τον Gatto ρητώς ως Έλληνας, για όσους εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για την καταγωγή της οικογένειας Στράμπαλη.

Δεν γνωρίζουμε μετά την παράδοση της Αμμοχώστου τι περιπέτειες είχε βιώσει ο Ιάκωβος Στράμπαλης έως ότου φθάσει ελεύθερος πλέον στη Βενετία. Δύο χρόνια μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, σε έγγραφο με ημερομηνία 30 Ιουνίου 1573 που συντάχθηκε στη Βενετία, αναφερόταν μεταξύ άλλων ονομάτων και το όνομα του Ιακώβου Στράμπαλη για τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κύπρου. Λίγους μήνες μετά, με απόφαση των βενετικών αρχών, ο Ιάκωβος Στράμπαλης διοριζόταν στις 23 Ιανουαρίου, κατά το βενετικόν έθος, δηλαδή το 1574, ως στρατιωτικός διοικητής στο Bergamo όπου έπρεπε να αναχωρήσει μαζί με τον λόχο του με μισθό 25 δουκάτα. Το 1580 εμφανίζεται να υπογράφει ως μάρτυρας σ' ένα νοταριακό έγγραφο σχετικά με κάποια στοιχεία που αφορούσαν έναν συμπατριώτη του Κύπριο. Το 1581, ο Ιάκωβος Στράμπαλης υπηρετούσε στην Κεφαλονιά και ζητούσε με αίτημά του στις βενετικές αρχές να ενοικιάσει στην περιοχή της Ζάρας τη βραχονησίδα Serva.

Το 1580, όπως αποδεικνύεται από άλλη πηγή, ο Ιάκωβος Στράμπαλης είχε προβλήματα με δύο συμπατριώτες του. Είχε νοικιάσει τη μονή του Αγίου Crisogono (Χρυσοστόμου;), εκ μέρους του ηγουμένου Πέτρου Ποδοκάθαρου, στον Ματθαίο Αγαπητό, που ήταν αντιπρόσωπος του Ιωάννη Mistachieli, όμως δεν είχε λάβει ποτέ τα διακόσια δουκάτα για το ενοίκιο. Επειδή ακριβώς μεταξύ του Ιακώβου Στράμπαλη και του Ιωάννη Mistachieli είχε προκύψει έριδα, είχαν επιλέξει τρεις φίλους ως διαιτητές προς επίλυση της διαφοράς τους. Τα τρία αυτά πρόσωπα ήταν οι Κύπριοι της εκεί παροικίας Ματθαίος Αγαπητός, Μάρκος Κορνάρος, από την οικογένεια των φεουδαρχών του Ριζοκαρπάσου και γιος του πάλαι ποτέ βισκούντη Λευκωσίας Γοδεφρείδου Κορνάρου, και ο Κύπριος έμπορος Λεονάρδος Sullam. H μεσολάβηση των τριών εξομάλυνε τη διαφορά μεταξύ των δύο, με αποτέλεσμα ο Ιάκωβος Στράμπαλης να ανανεώσει στον Ιωάννη Mistachieli το συμβόλαιο υπενοικίασης των κτημάτων της μονής του Αγίου Crisogono, στη Ζάρα.
Το 1577 ο Ιάκωβος Στράμπαλης, που υπηρετούσε ως στρατιωτικός διοικητής στο Pergamo, είχε καταδικαστεί σε εξορία από τους ρέκτορες της πόλης για ανθρωποκτονία, η οποία είχε διαπραχθεί, όμως, άδολα (omicidio puro). Αργότερα, το 1583, επειδή η ανθρωποκτονία είχε διαπραχθεί κατά λάθος αποκαταστάθηκε ο Ιάκωβος Στράμπαλης και έπαψε να εκτίει ποινή ως εξόριστος. Οι βενετικές αρχές είχαν αποστείλει τη σχετική απόφασή τους για εκτέλεση στους ρέκτορες του Pergamo.

Κληροδοτήματα

Από δύο πηγές του 1585 και του 1586 γίνεται γνωστό ότι ο στρατιωτικός Ιάκωβος Στράμπαλης που είχε υπερασπιστεί την Αμμόχωστο το 1570-1571 ήταν νυμφευμένος με την Benenata Pallol, θυγατέρα του Γάσπαρη Pallol και της Αγνής Lusignan. Είχε αποκτήσει μαζί της δυο γιους, τον Διομήδη που έφερε το όνομα του παππού του και τον Αλβίζε, που είχαν γλυτώσει από τη σπάθη των Οθωμανών και κατόρθωσαν και έφθασαν και αυτοί στη Βενετία. Οι δύο γιοι του Ιάκωβου είχαν κληρονομήσει από τη μητέρα τους, η οποία ήταν κληρονόμος του Στέφανου Pignol, χρηματικά ποσά σε καταθέσεις στο Monte Vecchio της Βενετίας, στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου στη Γένουα και στο κληροδότημα του Πέτρου Cafrano. Tα δύο αδέλφια, που ας σημειωθεί είχαν ακολουθήσει εκκλησιαστική σταδιοδρομία, εξαιτίας των πιο πάνω κληροδοτημάτων είχαν άγρια εμπλακεί το 1586 σε έριδα, ζητώντας στο τέλος βοήθεια από τον πατέρα τους για επίλυση των διαφορών τους.

Η αρχειακή έρευνα μας έχει προσφέρει και άλλες προσωπογραφικές ειδήσεις για την οικογένεια Στάμπαλη και ειδικά για την οικογένεια του Ιακώβου Στράμπαλη. Όπως τεκμηριώνεται από τις πηγές, ο Ιάκωβος είχε χάσει την πρώτη σύζυγό του, η οποία είτε πέθανε είτε σκοτώθηκε το 1570, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Λευκωσία.

Ο Ιάκωβος Στράμπαλης, μετά τον πόλεμο της Κύπρου, τέλεσε δεύτερο γάμο στη Βενετία με την ευγενικής καταγωγής αρχόντισσα Έλενα, θυγατέρα του Badin de Nores και χήρα του Πέτρου Συγκλητικού, που έπεσε στον προμαχώνα Davila στην άμυνα της Λευκωσίας το 1570. Μαζί με την Έλενα de Nores απέκτησε τρεις θυγατέρες, τις Λουκρητία, Λάουρα και Περιστέρω (Colombina), ενώ η ίδια από τον πρώτο της γάμο με τον Πέτρο Συγκλητικό είχε ήδη έναν γιο.

Ένα νέο κληροδότημα, προερχόμενο αυτήν τη φορά από τη μητέρα της Έλενας de Nores, Λάουρα Verny, όπως μαρτυρείται σε αρχειακή πηγή, αφορούσε τα παιδιά του ζεύγους Ιακώβου Στράμπαλη και Έλενας de Nores. O γιος της Έλενας από τον Πέτρο Συγκλητικό και οι τρεις θυγατέρες της, που απέκτησε με τον Ιάκωβο Στράμπαλη, αν και πρόσφυγες από την Κύπρο και απογυμνωμένοι από τα υπάρχοντά τους που είχαν στη μεγαλόνησο, χωρίς ίσως να το γνωρίζουν εκ των προτέρων, ήταν κληρονόμοι χρηματικών ποσών από τη γιαγιά τους. Ο Ιάκωβος Στράμπαλης ακολούθως είχε φροντίσει για τις διαδικασίες είσπραξης του κληροδοτήματος της πεθεράς του...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Άποψη του Pergamo Ιταλίας όπου είχε υπηρετήσει από το 1574 έως το 1577 ως στρατιωτικός διοικητής ο Κύπριος Ιάκωβος Στράμπαλης.