Γράφει η Νάσα Παταπίου

Το σημερινό μας δημοσίευμα βασίζεται σε μια ανέκδοτη πηγή, η οποία περιέχει πολύτιμα στοιχεία για την Ιστορία μας. Η αρχειακή αυτή πηγή, χρονολογημένη στις αρχές του 16^ου αιώνα, μας προσφέρει πληθώρα πληροφοριών για φέουδα και φεουδάρχες, για τοπωνύμια, εκκλησίες και μονές, για αμπελώνες και ελαιώνες καθώς και για πολλά άλλα. Οι ειδήσεις αυτές προσφέρουν στους ιστορικούς και στους μελετητές ουσιαστικές απαντήσεις για κάποια ερωτηματικά που τυχόν να έθεσαν στο παρελθόν ή συμπληρώνουν ήδη υπάρχουσες πηγές και βοηθούν στο να εξαχθούν σχετικά  συμπεράσματα.

Για τον Κορμακίτη

Στο παρελθόν, για παράδειγμα, γνωρίζαμε από δημοσιευμένη πηγή και στη συνέχεια από ανέκδοτο υλικό ότι το χωριό Κορμακίτης ανήκε ως φέουδο με εκμίσθωση στον τρίτο κόμη Rochas, Ευγένιο Συγκλητικό. Δεν αναφερόταν δηλαδή ο Κορμακίτης μεταξύ των άλλων χωριών όπως το Παλαιχώρι, το Καμένο Πραστειό και τα Μελανίσια, τα οποία είχε κληρονομήσει ο κόμης από την πρώτη σύζυγό του Μελουζίνη Rechenses. Τα φέουδα αυτά τα είχε αφαιρέσει η Γαληνοτάτη από τον Συγκλητικό μετά τον θάνατο της συζύγου του, με τη δικαιολογία ότι δεν είχε αποκτήσει απογόνους μαζί της. Εντούτοις από τη συγκεκριμένη πηγή πληροφορούμαστε ότι ο Κορμακίτης ανήκε με εκμίσθωση στον πεθερό του Συγκλητικού Calseran Rechenses, ήδη από το έτος 1534. Ο σινεσκάρδος της Κύπρου Rechenses είχε εκμισθώσει τον Κορμακίτη καταβάλλοντας το 1534 τετρακόσια ογδόντα δουκάτα στον Βενετό σύνδικο Navagiero, που είχε φθάσει στην Κύπρο για να διενεργήσει οικονομικό έλεγχο και τυχόν ατασθαλίες των Βενετών διοικητών στη μεγαλόνησο. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο ο Κορμακίτης ανήκε στη συνέχεια στον Ευγένιο Συγκλητικό έως και το έτος 1562. Ακολούθως η εκμίσθωση του χωριού πέρασε στον αδελφό του κόμη, Ματθαίο Συγκλητικό, ο οποίος τελικά αγόρασε τον Κορμακίτη ως προίκα για τον γάμο του.

Το χωριό Λιμνίτης

 H ίδια πηγή μάς προσφέρει στοιχεία και για το χωριό Λιμνίτης για το οποίο έως σήμερα δεν γνωρίζαμε, τουλάχιστον η πλειονότητα των Κυπρίων, ότι υφίστατο ως χωριό ήδη από τη Φραγκοκρατία, ούτε για τους φεουδάρχες του μας διαφώτισε οποιαδήποτε άλλη πηγή, αλλά ούτε και ποιος αγόρασε το χωριό αυτό και πόσα χρήματα είχε καταβάλει γι’ αυτόν τον σκοπό. Το χωριό Λιμνίτης, μάλλον πραστιό, όπως σημειώνεται στο έγγραφό μας, δηλαδή μικρό χωριό, αναφέρεται σε τρεις βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, αλλά ήδη στην απογραφή του πληθυσμού του 1565 δεν υφίσταται πλέον. Επίσης δεν απαντά στον χάρτη του 1542 του Λεωνίδα Αττάρ ενώ στον ίδιο χάρτη σημειώνεται με κεφαλαία γράμματα η Πέτρα του Λιμνίτη. Το υφιστάμενο σήμερα χωριό Λιμνίτης, με κατοίκους μάλλον Έλληνες που εξισλαμίστηκαν αφού μέχρι πρότινος ομιλούσαν μόνον την Ελληνική, επανιδρύθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως αφού ο Λιμνίτης δεν απαντά ούτε στην πρώτη απογραφή πληθυσμού την οποία πραγματοποίησαν το 1881 οι Άγγλοι. Δεν γνωρίζουμε επακριβώς εάν το χωριό Λιμνίτης των νεότερων χρόνων οικοδομήθηκε στη θέση του μεσαιωνικού χωριού ή σε παραπλήσια περιοχή.

Με βάση τους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, το χωριό Λιμνίτης απαντά στις πηγές ως χωριό από το 1441 έως περίπου το 1550. Θα ήταν μάλλον οικοδομημένο απέναντι από την Πέτρα του Λιμνίτη, γνωστή βραχονησίδα στον κόλπο της Πεντάγυιας, η οποία πέρασε και στα δημώδη κυπριακά άσματα με τη γοητευτική επωδό:

 Άστραψεν η ανατολή τζιαι βρόντησεν η δύση

τζιαι χαμηλοπουμπούρισε η Πέτρα του Λιμνίτη

πόσιει πλαζίριν τζ’ όρεξη ας έρτει να γροιτζίσει

να κάμω τα ματούθκια του να τρέχουν σαν την βρύση…

Το χωριό Λιμνίτης μέσα από την εν λόγω πηγή μάς γίνεται γνωστό ότι στις αρχές του 16^ου αιώνα πέρασε στην ιδιοκτησία του μεγαλοφεουδάρχη Γαβριήλ Κορνάρου, που ανήκε στον κλάδο των Κορνάρων της Επισκοπής (Cornaro-Piscopia) της Λεμεσού, που είχαν εκεί ζαχαροκαλλιέργειες και διέθεταν ζαχαρόμυλους. Ο Γαβριήλ Κορνάρος ήταν επίσης φεουδάρχης της Αλεξανδρέττας και της γύρω περιοχής, η οποία στα νεότερα χρόνια έλαβε την ονομασία Τηλλυρία. Ας αναφερθεί επίσης ότι ο ίδιος φεουδάρχης είχε δημιουργήσει στις ακτές της Αλεξανδρέττας ένα ναυπηγείο. Φρόντισε επίσης, ακολουθώντας τα όσα αναφέρονταν στις αρχαίες πηγές για ύπαρξη αδαμαντωρυχείων στη μεγαλόνησο, να ανακαλύψει διαμάντια σκάβοντας σ’ ένα βουνό κοντά στα Αφροδίσια της Αλεξανδρέττας. Μάταια όμως αφού, κατά τον Λεονάρδο Dona, δεν ανακάλυψε παρά μόνο κάποιους λίθους που ομοίαζαν με διαμάντια. Θα πρόκειται μάλλον για τις γνωστές στην κυπριακή διάλεκτο ως «γυαλλόπετρες».

Ο φεουδάρχης της Αλεξανδρέττας και της γύρω περιοχής Γαβριήλ Κορνάρος και ιδιοκτήτης του ναυπηγείου, όπως μαρτυρείται στις πηγές, θέλησε να αποκτήσει περισσότερα φέουδα στην περιοχή και έτσι το 1534 αγόρασε το χωριό Λιμνίτης, που γειτνίαζε με τα άλλα του φέουδα καταβάλλοντας τετρακόσια ογδόντα οκτώ δουκάτα. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ο Λιμνίτης πριν περάσει στην ιδιοκτησία του Γαβριήλ Κορνάρου ανήκε σε μια αρχόντισσα. Πρόκειται για τη Μανταλένα Lodron. H οικογένεια Lodron, κατά τον Στέφανο Lusignan, κατατάσσεται μεταξύ των τεσσάρων πιο σημαντικών και παλαιών οικογενειών της Κύπρου όπως είναι η οικογένεια των Lusignan του βασιλικού οίκου, και οι οικογένειες Δενόρες και Lases. H οικογένεια Ladron, επίσης κατά τον Lusignan, έχασε την ισχύ που είχε επί βασιλείας του Ιακώβου Β΄ Lusignan, γιατί της είχαν αφαιρεθεί πολλά φέουδα, επειδή είχε στηρίξει τη νόμιμη βασίλισσα Καρλόττα. Το 1560 είχε λάβει μέρος ως φεουδάρχης στη στρατιωτική επιθεώρηση του φεουδαρχικού ιππικού ένας κληρονόμος του Paris Lodron. Για την ισχυρή αυτή φεουδάρχη Μανταλένα Lodron δυστυχώς δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία εκτός από την καταγωγή της και ότι κατείχε ως φέουδο έως το 1534 το χωριό Λιμνίτης του διαμερίσματος Πεντάγυιας. Η Μανταλένα είχε αγοράσει το χωριό αυτό ως φέουδο, σύμφωνα με την πράξη αγοραπωλησίας, στις 4 Σεπτεμβρίου 1516. Ίσως το 1534 να είχε πεθάνει χωρίς να αφήσει κληρονόμους και έτσι το φέουδο περιήλθε στο δημόσιο για να πωληθεί στη συνέχεια στον Γαβριήλ Κορνάρο της Επισκοπής.

Οι Κορνάροι της Επισκοπής εξακολούθησαν για χρόνια και μετά την οθωμανική κατάκτηση να διεκδικούν τα φέουδά τους στην Κύπρο. Δεν γνωρίζουμε εάν μεταξύ των διεκδικήσεών τους ήταν και το φέουδο του Λιμνίτη, το οποίο μολονότι ως χωριό έπαψε να υφίσταται εξακολουθούσε ωστόσο να έχει εύφορες γαίες.

Η Λαξιά του Βασίλη στον Άγιο Ηλία

Η ίδια αρχειακή πηγή διασώζει και ένα τοπωνύμιο στο μικρό χωριό Άγιος Ηλίας Καρπασίας. Το μικρό αυτό χωριό, η γενέτειρα του επαναστάτη και ηρωομάρτυρα Ιωαννικίου, είχε το 1565 σχεδόν τον ίδιο αριθμό κατοίκων με τον πληθυσμό του Αγίου Βασιλείου επίσης μικρού χωριού της Καρπασίας, το οποίο στα νεότερα χρόνια έγινε γνωστό ως Βασίλι. Ο Άγιος Ηλίας είχε την ίδια εποχή πενήντα δύο κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές χωρίς τους δουλοπάροικους και τα γυναικόπαιδα, που για ευνόητους λόγους δεν περιλαμβάνονταν στην απογραφή. Τα στοιχεία αυτά για το πραστιό Άγιος Ηλίας της χερσονήσου Καρπασίας, ή κατά τη βυζαντινή της ονομασία της Ακροτίκης, για πρώτη φορά μάς γίνονται γνωστά.

Φεουδάρχης του Αγίου Ηλία αναφέρεται ο Δάντης Δομένικος (Dante Domenigo), πρόσωπο το οποίο έχουμε συναντήσει αρκετές φορές στις έρευνές μας και πάντα σε σχέση με τη χερσόνησο Καρπασίας. Υπηρέτησε ως βάιλος, δηλαδή διοικητής της Καρπασίας, που υπαγόταν τότε μαζί με τη Μεσαορία στον Βενετό διοικητή της Αμμοχώστου. Η θέση που κατείχε ο Δομένικος του επέτρεπε ασφαλώς να αποκτήσει φέουδα είτε με αγορά είτε με εκμίσθωση. Ο Δάντης Δομένικος, εκτός από το πραστιό του, τον Άγιο Ηλία, είχε ελιές και χαρουπιές στο χωριό Γεράνι της Καρπασίας. Δικά του ήταν και τα κτήματα τα γνωστά ως Λαξιά του Βασίλη στο χωριό Άγιος Ηλίας. Είναι εκπληκτικό πραγματικά να διασώζεται μεταξύ άλλων ένα τοπωνύμιο ενός μικρού χωριού της Καρπασίας, σε βενετικό έγγραφο πριν από πεντακόσια σχεδόν χρόνια. Το τοπωνύμιο, όπως μας πληροφόρησε ο κοινοτάρχης του χωριού, εξακολουθεί να υπάρχει αλλά είναι πλέον γνωστό ως Λαξιά του Αγρίτη. Προφανώς στην πορεία του χρόνου το όνομα ενός νέου ιδιοκτήτη, μάλλον κάποιου Αγρίτη, «εξοστράκισε» το όνομα του παλαιού ιδιοκτήτη.

Η αρχειακή έρευνα για πολλοστή φορά μας πρόσφερε ειδήσεις για τα χωριά μας και εμπλούτισε την ιστορία τους. Έτσι πληροφορηθήκαμε για τους φεουδάρχες του χωριού Κορμακίτης, για την ιστορία του μεσαιωνικού χωριού Λιμνίτης και για τους φεουδάρχες του, και τέλος για τον φεουδάρχη του χωριού Άγιος Ηλίας Καρπασίας και για το τοπωνύμιο η Λαξιά του Βασίλη στο ίδιο χωριό…

Οι αδελφοί Ευγένιος και Ματθαίος Συγκλητικός, ο Γαβριήλ Κορνάρος και η Μανταλένα Lodron, o Δάντης Δομένικος και άλλοι παρέλασαν και πάλι μπροστά μας…

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Άποψη του Κορμακίτη, για τους φεουδάρχες του οποίου μάς πληροφορεί η αρχειακή έρευνα / ©kormakitis.net