To Κυπριακό Περίπτερο στην 58η Μπιενάλε Τέχνης Βενετίας, με τη μεταθανάτια έκθεση του Χριστόφορου Σάββα «Untimely, Again» άνοιξε επίσημα την περασμένη Παρασκευή. Μέχρι και τις 24 Νοεμβρίου η μεγάλη αυτή εικαστική διοργάνωση θα προσελκύσει χιλιάδες κόσμο, θα προκαλέσει συζητήσεις και θα δημιουργήσει πλατφόρμα σε άλλους να επαναδιαπραγματευθούν με τη διεθνή αγορά της τέχνης.

Η Μπιενάλε Βενετίας, όπως και όλες οι εικαστικές διοργανώσεις, με το κλείσιμό τους αυτό που αφήνουν πίσω είναι οι εκδοτικές τους προτάσεις, εν ολίγοις τα βιβλία και οι κατάλογοι που τις συνοδεύουν. Στην προκειμένη περίπτωση, όπως μας πληροφορούν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες, οι δύο εκθέσεις για τον Χριστόφορο Σάββα (σ.σ. αυτή που παρουσιάστηκε στη ΣΠΕΛ και αυτή της Βενετίας) συνδέονται μεταξύ τους με μια σειρά δημοσιεύσεων σε συνεργασία με τους γερμανικούς εκδοτικούς οίκους Hatje Cantz και BOM DIA BOA TARDE BOA NOITE, με μελέτες του Γιάκοπο Κριβέλι Βισκόντι, του Αράμ Μοσαγέντι, της Μαρίας Παντελή και της Πωλίνας Νικολάου. Πρόκειται για τα βιβλία «Christoforos Savva, Untimely On Time», «Christoforos Savva, Untimely, Again» και «Memory of The Archive: Christoforos Savva in the 1954-1968 Cypriot Press & Literary Periodicals». Και τα τρία βιβλία παρουσιάστηκαν την περασμένη Παρασκευή στο Κυπριακό Περίπτερο με τα εγκαίνια της έκθεσης.

Δεν έχω δει τα δύο πρώτα βιβλία, όμως έχω μετροφυλλίσει πολλές φορές τις τελευταίες βδομάδες το τρίτο βιβλίο με τον ελληνικό τίτλο «Η μνήμη του αρχείου: ο Χριστόφορος Σάββα στον κυπριακό Τύπο και λογοτεχνικά περιοδικά 1954-1968)» το οποίο είχε παρουσιαστεί στην έκθεση του Χριστόφορου Σάββα που έγινε στη ΣΠΕΛ στη Λευκωσία τον περασμένο Ιανουάριο. Η έκδοση δεν τιμά καθόλου ούτε τον Χριστόφορο Σάββα ούτε και τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες που έχουν την ευθύνη της όλης διοργάνωσης. Η συγκεκριμένη έκδοση, όπως λέει και ο τίτλος, περιλαμβάνει δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών από το 1954 μέχρι και το 1968. Είναι δίγλωσσο, 320 σελίδων το οποίο πλην της εισαγωγής της συγγραφέως, του χρονολογίου και του καταλόγου αποκομμάτων του Τύπου, ο κύριος κορμός του καλύπτεται με φωτοτυπίες των δημοσιευμάτων και των φωτογραφιών. Η πρώτη εντύπωση που δίνει στον αναγνώστη η έκδοση είναι κάκιστη.

Όποιος έχει ασχοληθεί με έρευνα αρχειακού υλικού θα γνωρίζει ότι σήμερα η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στον ερευνητή να εντοπίσει δημοσιεύματα πολύ εύκολα καθώς τα πλείστα έντυπα είναι αρχειοθετημένα ηλεκτρονικά. Για παράδειγμα, αν πάει κανείς στο ΓΤΠ και κάνει εύρεση το όνομα «Χριστόφορος Σάββα», το σύστημα θα βρει όλο το υλικό και πολύ εύκολα θα το τυπώσει. Αυτό είναι το ένα μέρος. Το πιο δύσκολο και απαιτητικό μέρος μιας τέτοιας έρευνας είναι η ψηφιακή φωτογράφιση του υλικού, η ταξινόμησή του, η σύνθεση και η καταγραφή του σε ένα βιβλίο με τρόπο ώστε να είναι ευανάγνωστο και κυρίως ελκυστικό για τον αναγνώστη.

Φωτογραφία που περιλαμβάνεται στην έκδοση

Έχει ακολουθηθεί αυτή η διαδικασία στην προκειμένη περίπτωση; Είναι φανερό ότι για τον σχεδιασμό του βιβλίου χρησιμοποιήθηκαν οι κακής ποιότητας φωτοτυπίες και όχι φωτογραφίες όπως θα έπρεπε, κάτι βέβαια που προϋποθέτει και κόπο και κόστος. Αποτέλεσμα τούτου είναι να δημιουργηθεί πρόβλημα στο τελικό αποτέλεσμα. Αν δει κανείς τα πραγματικά κείμενα και τις φωτογραφίες από το πρωτότυπο αρχείο των εφημερίδων και συγκρίνει με αυτό που υπάρχει στο βιβλίο η διαφορά είναι τεράστια. Στις πλείστες φωτογραφίες δεν διακρίνει κανείς πρόσωπα καθώς οι εκτυπώσεις είναι πολύ σκοτεινές, φαίνονται κυριολεκτικά ως μούντζες. Επίσης, πολλές σελίδες δεν διαβάζονται, αρκετά κείμενα χάνονται σε σημεία και σε άλλα κείμενα είναι τόσο πολύ μικρά τα γράμματα που χρειάζεται φακός για να διαβαστούν. Σε άλλες περιπτώσεις έχει γίνει τεράστια σμίκρυνση των γραμμάτων για να χωρέσουν τα αποκόμματα στις σελίδες που μοιραία δεν διαβάζονται.

Εύλογα λοιπόν διερωτάται κανείς πόσα στοίχισε στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες η έκδοση του βιβλίου για να πωλείται 25 ευρώ! Έχω διατυπώσει πολλές φορές την άποψη ότι πολλά πράγματα που έχουν σχέση με τον πολιτισμό και την τέχνη δεν μετριούνται με το χρήμα. Ως απλός πολίτης απλώς διερωτώμαι αν αυτό που έχω εισπράξει (π.χ. το βιβλίο και η όλη διοργάνωση του αφιερώματος στον Σάββα) και έχει πληρωθεί με λεφτά του Δημοσίου είναι το καλύτερο αποτέλεσμα που μπορούσε το κράτος να μου δώσει. Αναμένονται εξηγήσεις, απλώς για να μην εκληφθεί ότι κάποιοι που έχουν μουμιοποιηθεί στις δημόσιες θέσεις τους θεωρούν ότι απευθύνονται σε λωτοφάγους.