Εν μέσω θέρους και καλοκαιρινής ραστώνης, για τους περισσότερους συμπολίτες μας που πιο πολύ τους απασχολεί η αναζήτηση του προορισμού των καλοκαιρινών τους διακοπών, καθώς και η τακτοποίηση των λεπτομερειών της τελευταίας στιγμής, ο τομέας της δημόσιας εκπαίδευσης στο νησί μας βρίσκεται για πολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια σε αναβρασμό. Όλη αυτή η αναστάτωση έφερε στη μνήμη μου μια συνέντευξη του σπουδαίου σύγχρονου φιλόσοφου και πολιτικού ακτιβιστή Noam Chomsky, που είχα παρακολουθήσει πριν από κάποια χρόνια, σχετικά με τον σκοπό της εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον διακεκριμένο καθηγητή του MIT, ο πολιτισμός και οι επιστήμες δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν και να εξελιχθούν αν δεν βασίζονταν στην τάση για αντιλογία, στην αμφισβήτηση του δόγματος και της αυθεντίας, στην αναζήτηση εναλλακτικών, στη χρήση της φαντασίας, στην παρορμητική ελεύθερη ενασχόληση, στη συνεργασία. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα που θα ήθελε να εφαρμόζεται από το νηπιαγωγείο.

Αυτά ακριβώς είναι και τα οφέλη που προσφέρει η ενασχόληση των παιδιών με τις τέχνες, αλλά και η διδασκαλία τους σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Το ζητούμενο δεν είναι το να παράγει το εκπαιδευτικό μας σύστημα μελλοντικούς επαγγελματίες. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κάθε νέος βγαίνοντας στην αγορά εργασίας θα ακολουθήσει κάποιο επάγγελμα. Το ζητούμενο από το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να είναι η δημιουργία νέων σκεπτόμενων ανθρώπων, πολιτών, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ικανών να διαχειριστούν το μέλλον τους όχι μόνο ως προς το προσωπικό τους όφελος αλλά και σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο.

Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει κάθε νέος να μπορεί να αποκτήσει τις απαραίτητες δεξιότητες που, αν μη τι άλλο, καλλιεργούνται μέσω των τεχνών. Στην κορυφή ίσως της λίστας αυτής των δεξιοτήτων είναι η δημιουργικότητα. Οι τέχνες επιτρέπουν στα παιδιά να εκφράζονται καλύτερα από ό,τι τα Μαθηματικά ή η Πληροφορική, ιδιαίτερα στις μικρότερες ηλικίες και με τη χρήση ποικίλων εκφραστικών μέσων, μαθαίνοντας να σκέφτονται δημιουργικά. Αυτό είναι κάτι που θα τους βοηθήσει και στη μελλοντική σταδιοδρομία τους. Οι τέχνες, όμως, δεν αναπτύσσουν απλώς τη δημιουργικότητα ενός παιδιού, καθώς έχει παρατηρηθεί από εμπεριστατωμένες μελέτες ότι βοηθούν και στη βελτίωση της ακαδημαϊκής απόδοση όσων παιδιών ασχολούνται συστηματικά με αυτές. Το γεγονός αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθηση και βοηθά στο να χτίσει ο μαθητής μια θετική αυτοεικόνα.

Η ζωγραφική, η εικονογράφηση και η γλυπτική βοηθούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που σχετίζονται με την οπτική μάθηση και την αντίληψη του τρισδιάστατου χώρου. Η τέχνη εκπαιδεύει τους μαθητές να ερμηνεύουν, να κρίνουν και να χρησιμοποιούν τις οπτικές πληροφορίες καθώς και πώς να κάνουν επιλογές βάσει αυτών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και την καλλιέργεια κριτικής σκέψης. Η ικανότητα λήψης αποφάσεων που τελικά αποκτά ο μαθητής είναι μια πολύτιμη δεξιότητα για τη μετέπειτα ζωή του ως ενήλικας.

Οι τέχνες μαθαίνουν τα παιδιά να έχουν επιμονή σε ό,τι κάνουν, καθώς η ενασχόληση με αυτές απαιτεί πολλές φορές σκληρή εξάσκηση. Σχεδόν πάντα όμως το τελικό αποτέλεσμα ανταμείβει την όλη προσπάθεια, είτε πρόκειται για έναν πίνακα ζωγραφικής, είτε για ένα μουσικό όργανο που κάποιος μπορεί να μάθει. Παράλληλα ένας μαθητής μαθαίνει να εστιάζει περισσότερο την προσοχή του σε αυτό που κάνει, κάτι που είναι βασικής σημασίας για τη μελέτη και τη μάθηση στο σχολικό περιβάλλον.
Μέσα από τις τέχνες τα παιδιά μαθαίνουν τη συνεργασία. Η συμμέτοχή σε μια χορωδία, στο θέατρο ή σε μια ομαδική εργασία για τη διακόσμηση των χώρων του σχολείου, απαιτεί από τα παιδιά να δουλεύουν μαζί. Μαθαίνουν να μοιράζονται τις ευθύνες αλλά ακόμα και να συμβιβάζονται για να επιτύχουν τον κοινό τους στόχο. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι η συνεισφορά τους στην ομάδα είναι απαραίτητη για την επιτυχία της, ακόμα κι αν δεν έχουν οι ίδιοι τον ηγετικό ρόλο. Τα παιδιά μέσα από τις τέχνες μάθουν ότι είναι υπεύθυνα για τη συμβολή τους στην ομάδα. Συνειδητοποιούν ότι είναι σημαντικό να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις και τα λάθη τους και όχι μόνο να τα δέχονται, αλλά και να τα διορθώνουν και να προχωρούν πάντα μπροστά προς την επίτευξη των στόχων τους.
Τα παιδιά, μέσα από τις τέχνες μαθαίνουν να πειραματίζονται, να εξερευνούν αλλά και να αμφισβητούν τις τυπικές και καθιερωμένες νόρμες. Μαθαίνουν να επιλέγουν και να χαράσσουν τη δική τους πορεία ακόμα και αν χρειάζεται πολλές φορές να εγκαταλείψουν τη ζώνη άνεσής τους. Όπως πολύ σωστά διαπιστώνει και ο Noam Chomsky, η εκπαίδευση πρέπει να στοχεύει στο να βοηθήσει τον μαθητή να φτάσει στο σημείο όπου θα αρχίσει να μαθαίνει μόνος του, επειδή αυτό ακριβώς θα πρέπει να κάνει στη ζωή του. Δεν θα πρέπει άκριτα να αποδέχεται και να επαναλαμβάνει απλά αυτά που του μετέφεραν κάποιοι τρίτοι.