Όταν το καλοκαίρι του 2004, αφότου άνοιξαν τα οδοφράγματα και είχα την ευχέρεια να περπατήσω στην κατεχόμενη Κύπρο, πρώτα- πρώτα επισκέφτηκα τον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας, τον οποίο θυμόμουνα αμυδρά όταν παιδί πήγαινα εκδρομή με το σχολείο. Βεβαίως, δεν μπορούσα να συγκρίνω πώς ήταν η κατάσταση τότε και πώς τη βρήκα τριάντα χρόνια μετά. Πέραν τούτου, οι ανασκαφές που είχε αρχίσει από το 1999 το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ανατολικής Μεσογείου, είχαν αλλοιώσει αρκετά τον αρχαιολογικό χώρο.

Τις παράνομες ανασκαφές των Τούρκων καταδίκασε εξαρχής η διεθνής αρχαιολογική κοινότητα, πλην όμως, κανείς δεν μπόρεσε να τις σταματήσει. Αντίθετα, οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα, ενάντια σε όλες τις διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες και κυρίως ενάντια στην ακαδημαϊκή ηθική. Η σύσταση της ΟΥΝΕΣΚΟ για τις διεθνείς αρχές που διέπουν τις αρχαιολογικές ανασκαφές σύμφωνα με το Άρθρο VI (32) περί Ανασκαφών σε Κατεχόμενες Περιοχές διαλαμβάνει σαφώς ότι «Σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης, οποιοδήποτε κράτος μέλος που κατέχει έδαφος άλλου κράτους μέλους θα πρέπει να αποφεύγει τη διεξαγωγή αρχαιολογικών ανασκαφών στο κατεχόμενο έδαφος. Σε περίπτωση τυχαίων ευρημάτων, ιδιαίτερα κατά τη διεξαγωγή στρατιωτικών έργων, η κατοχική δύναμη οφείλει να λαμβάνει κάθε δυνατό μέτρο για την προστασία αυτών των ευρημάτων, τα οποία και θα πρέπει, μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών, να παραδίδονται στις αρμόδιες αρχές του εδάφους που προηγουμένως ήταν υπό κατοχή, μαζί με όλη τη σχετική τεκμηρίωση». Δεν ξέρω αν φαίνομαι αφελής, όμως, συνεχίζω να διερωτώμαι προς τι όλες αυτές οι συμβάσεις και οι συστάσεις όταν παραμένουν γράμμα κενό.

Η πόλη της Σαλαμίνας της Κύπρου, που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διάρκεια της αρχαιότητας, στην Κύπρο, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο εν γένει, αποτέλεσε αντικείμενο συνεδρίου για τελευταία φορά το 1978 στη Λυών. Έκτοτε, δυστυχώς, απουσιάζει από τη σύγχρονη διεθνή βιβλιογραφία λόγω της τουρκικής κατοχής. Με αυτό το σκεπτικό η ομάδα του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, με επικεφαλής τον καθηγητή Θεόδωρο Μαυρογιάννη, κατάφερε να διοργανώσει ένα σημαντικότατο συνέδριο τον Μάιο του 2015. Με τίτλο «Salamis of Cyprus. History and Archaeology from the Earliest Times to the Late Antiquity», οι σύνεδροι μοιράστηκαν έρευνες και μελέτες σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η Σαλαμίνα στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Πρόκειται για ένα κεφάλαιο με πολλά κενά, καθώς οι ανασκαφές που διεξήγαγε το Τμήμα Αρχαιοτήτων και η Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή διακόπηκαν τον Ιούλιο του 1974. Την ίδια στιγμή, κανείς δεν γνωρίζει το αποτέλεσμα των παράνομων ανασκαφών, ούτε αν αυτές διεξάγονται βάσει των σωστών μεθόδων.

Τα πρακτικά του συνεδρίου που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχουν εκδοθεί σε ένα τόμο 800 περίπου σελίδων (εκδόσεις Waxmann 2019) που περιλαμβάνει τις εισηγήσεις 50 αρχαιολόγων και ιστορικών από Ευρώπη και Αμερική, οι οποίοι συμμετείχαν. Ο τόμος, ο οποίος είναι αποτέλεσμα επίπονης εργασίας των Sabine Rogge, Χριστίνας Ιωάννου, Θεόδωρου Μαυρογιάννη, τοποθετεί και πάλιν τον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας στο κέντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας. Ίσως, καταφέρει να κεντρίσει και το ενδιαφέρον των πολιτικών να πιέσουν ώστε να εφαρμοστούν τα ψηφίσματα που αφορούν τις παράνομες ανασκαφές. Παράλληλα, να ενεργοποιηθεί το ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους συμμετέχοντες στο διεθνές συνέδριο, το οποίο διατυπώνει την ανάγκη όπως επιτραπεί στη διεθνή πανεπιστημιακή κοινότητα να διεξάγει αρχαιολογική και ιστορική έρευνα στη Σαλαμίνα, όπως συνέβαινε πριν από το 1974, ακολουθώντας τους κανονισμούς της ΟΥΝΕΣΚΟ (Πρωτόκολλο της Χάγης 1954).

Το Πανεπιστήμιο Κύπρου, οργανώνοντας το συνέδριο, άνοιξε ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο που δεν αφορά μόνο την ιστορία και αρχαιολογία της Κύπρου, αλλά το παγκόσμιο, που οφείλει να δει το θέμα μέσα σε ένα πλαίσιο ακαδημαϊκής και πολιτικής ηθικής. Το όλο ζήτημα θα πρέπει να ιδωθεί, πέραν των όποιων πολιτικών σκοπιμοτήτων, ως ένα ζήτημα που αφορά την ίδια την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά. Τόσο απλά.