Ο Χώρος και το Εικαστικό Έργο στη Δράση του PASHIAS ως Συμπαραγόμενες Σχεσιακές Έννοιες
Η παραγωγή νοήματος στην πρακτική της περφόρμανς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τόπο, κοινωνικό χώρο και ιστορικό χρόνο του κοινού που επηρεάζει η ζωντανή δράση. Στο επίκεντρο της εικαστικής έκφρασης του PASHIAS, η περφόρμανς αποτελεί μια μορφή σχεσιακής τέχνης; μια μορφή έκφρασης που, όπως παρατηρεί ο Bourriaud, εντοπίζεται στη σφαίρα των ανθρώπινων σχέσεων και του κοινωνικού τους πλαισίου, παρά προς ένα ανεξάρτητο και ιδιωτικό συμβολικό χώρο . Στην επικείμενη ατομική έκθεση του PASHIAS “Carry me home” σε επιμέλεια Δάφνης Νικήτα, Δημήτρη Βενιζέλου και Μελίνας Φιλίππου στην γκαλερί Διάτοπος, η σχεσιακή ερμηνεία του έργου του μετατοπίζεται από την ζωντανή δράση στην απεικόνιση και την μετάφρασή της σε εικαστικά αντικείμενα.
Τα έργα αυτά ως αυτόνομη καλλιτεχνική δημιουργία που πραγματοποιείται στον απόηχο της επιτελεστικής δράσης, προτείνουν μια εκ νέου συνομιλία με το κοινό σε άλλα εικαστικά μέσα: την εικόνα, το γλυπτικό αντικείμενο και το βίντεο. Στην νέα δουλειά του PASHIAS, η σχεσιακή μορφή δεν ερμηνεύεται με όρους διάδρασης κοινού και καλλιτέχνη σε πραγματικό χρόνο, αλλά αναδιατυπώνεται με τη θεματική τοποθέτηση των εικαστικών αντικειμένων στην δια-υποκειμενική κουλτούρα του τόπου. Η έκθεση προτείνει αντικείμενα που ανασυνθέτουν με τρόπο καυστικό την αισθητική της καθημερινότητας, σχολιάζοντας με χιούμορ τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως αυτός συντίθεται μέσα από το θέαμα του αστικού χώρου, διαμεσολαβείται από τη διαφήμιση, ορίζεται από την οικονομία και εμπλουτίζεται από τη τοπική και ευρύτερη πολιτική πραγματικότητα. Το “Carry me home” προβληματοποιεί αυτές τις παραμέτρους, αντιμετωπίζοντας τον δέκτη ως ενα χωρικά και χρονικά εντοπισμένο κοινωνικό σύνολο.
Ο κοινοτικός χαρακτήρας της τέχνης του PASHIAS - είτε στη μορφή της περφόρμανς ή στην τρέχουσα εκδοχή της ως συλλογή υλικών απεικονίσεων του επιτελεστικού έργου - προβληματοποιεί σχέσεις συμβίωσης στον συλλογικό χώρο. Αν ο κοινοτισμός συνδέεται με το αίσθημα ευθύνης, αλλά και εξάρτησης προς ένα ορισμένο σύνολο, η έκθεση πραγματεύεται περιβάλλοντα που ρυθμίζουν τον βαθμό και είδος της απόδοσης ή επίδοσης αυτού του ‘βάρους’. Αν ο πολυσυλλεκτικός κοινοτισμός του Κυπριακού τοπίου είναι συνδεδεμένος με ανταγωνιστικές οικονομικές, αξιακές και ιστορικές αφηγήσεις, ο εικαστικός εντοπίζει και αποτυπώνει αυτές τις εντάσεις. Στην περίπτωση της ζωντανής δράσης “Tall & Vertical” (Έντμοντον - Καναδάς, 2019) ο καλλιτέχνης και το κοινό διαγωνίζονται της τιμής απόδοσης του συμβολικού βάρους μικρών στέψεων στηριγμένων στον τοίχο κατά αναλογία του σχήματος στυλοβάτης - κίονας - κιονόκρανο των κατακόρυφων φορέων στην ιστορική παράδοση της αρχιτεκτονικής. Στον απόηχο του ανθρωπομορφισμού υποστυλωμάτων, το σώμα γίνεται κίονας και συμπληρώνει την στέψη/κιονόκρανο. Με την προσθήκη βάσης ως άλλος στυλοβάτης, ή την μεταβολή του σώματος, το κοινό προσαρμόζεται στο ύψος της στέψης και της περίστασης.
Ο κοινοτισμός, ωστόσο, δεν εκφράζεται μόνο στην συμμετοχή, αλλά ορίζεται και ως αισθητική που υπογραμμίζει την συλλογική συμμετοχή στην κουλτούρα του τόπου και τις προβληματικές της. Ο τόπος και οι αξίες του διερευνώνται σε μια λεπτή ισορροπία σοβαρότητας, ειρωνείας και χιούμορ. Στο βίντεο έργο “The Burden” (Λευκωσία - Κύπρος, 2009) το σώμα του εικαστικού γίνεται προσθήκη στο Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων του γλύπτη Βασίλη Κάττου. Ως μέρος του μνημείου, το σώμα δέχεται στωικά το βάρος της υπερκείμενης φλόγας σε αλληλεγγύη με τις ‘πέτρινες μάνες’. Μέσα από τον παραλληλισμό του σώματος με στατικούς φορείς, αλλά και μέσα από την αντιμετώπιση του εικαστικού έργου ως παραγόμενου από μια διαλεκτική σχέση εικαστικού, θεατή και της υλικότητας που διαμεσολαβεί, ο καλλιτέχνης δημιουργεί τις δικές του ‘μικροτοπίες’, έργα που εργαλειοποιούν το χώρο για την παραγωγή κριτικών αφηγήσεων της σύγχρονης Κύπρου.
Η ερμηνεία του εικαστικού έργου ως συλλογικά παραγόμενου χώρου συνδέει τα προηγούμενα επιτελεστικά έργα του PASHIAS με την επικείμενη συλλογή αντικειμένων και απεικονίσεων ως υλικών ‘μικροτοπίων’. Ταυτόχρονα, συνδέει το εικαστικό έργο με σύγχρονες κριτικές του χώρου ως αρχιτεκτονική δημιουργία, αλλά και ως κοινωνική έννοια. Το αρχιτεκτονικό έργο είναι εν γένει συλλογικά παραγόμενο αρχικά ως μια πρακτική διαδικασία κατασκευής που εμπλέκει εύρος φορέων σε σύμπραξη για την αποπεράτωσή του και έπειτα ως μια μορφή πολιτισμικής πρακτικής που αποκτά νοήματα τα οποία ξεπερνούν τις προθέσεις των φορέων αυτών. Πέρα από το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και την μεταφορά, η νοηματοδότηση του κτισμένου έργου παράγεται από την μεσολαβούμενη αναφορά που περιέχει εννοιολογικές συσχετίσεις, ξεπερνώντας τη λειτουργία του σαν σχεδιασμένο αντικείμενο (Goodman 1988:33). Αυτά τα νοήματα παράγονται συλλογικά και μέσα από συσχετίσεις του έργου με την ιστορική συγκυρία και το κοινωνικό πλαίσιο. Στην ανάληψη του ‘βάρους’ ενός τεχνητού αετώματος από το σώμα του εικαστικού, που τοποθετείται ανάμεσα σε αντίγραφα των Καρυάτιδων στο τουριστικό σκηνικό του καζίνο “Kaya Artemis” στην κατεχόμενη Βοκολίδα, το νόημα της ανάληψης του (ηθικού) ‘βάρους’ για τον τρόπο με τον οποίο ο χώρος αναπτύσσεται στην Κύπρο δεν μπορεί παρά να προβληματίσει το θεατή. Ο εμβολισμός της Καρυάτιδας στο νέο πλαίσιο, σε απόσπαση από τον στατικό της ρόλο ως υποστύλωμα και τον ιστορικό τόπο, και η σύμπραξη με τον εικαστικό, αφήνει ανοιχτό το ερώτημα των μορφολογικών επιπτώσεων της τουριστικής αρχιτεκτονικής στη διαμόρφωση του μεταμοντέρνου τοπίου. Αν το ‘βάρος’ της υπερδομής που (δεν) φέρει πια η ρέπλικα της Καρυάτιδας στο μεταμοντέρνο παστίς του καζίνο είναι ανύπαρκτο, αυτό θέτει ερωτηματικά ως προς το ρόλο των πρακτικών του χώρου στη σύγχρονη Κύπρο. Αυτά τα ερωτήματα εμπερικλείουν με το αίσθημα του ‘επείγοντος’ την πολιτική διάσταση του χώρου. Θέτουν ένα ηθικό προβληματισμό ως προς τη σχέση μας με το εθνικό ‘άλλο’ και με το τοπίο που αλλοτριώνεται και μετατρέπεται σε τοπίο της ‘άλλης πλευράς’ στα πλαίσια της διακοινοτικής διαμάχης.
Η κριτική αυτή αντίληψη του χώρου ως πολύπλοκης και ανοιχτής διαλεκτικής έννοιας που διαμορφώνεται από τις κοινωνικές πολιτικές και υλικές πραγματικότητες έχει τονιστεί σε θεωρητικές αναζητήσεις των κοινωνικών επιστημών μετά το 1970 που στρέφουν το βλέμμα στην έννοια του σχεσιακού χώρου ως κατάλληλου ερμηνευτικού σχήματος της σύγχρονης πραγματικότητας. Βασισμένος σε ιδέες του Leibniz, ο David Harvey (2005:24-5) ορίζει τον σχεσιακό χώρο ως ένα πλέγμα εσωτερικών σχέσεων μέσα στο οποίο ένα γεγονός ή αντικείμενο δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητό παρα μόνο μέσα από την διευρυμένη αντίληψη του κοινωνικού και πολιτισμικού του πλαισίου. Η διαδικασία παραγωγής αυτού του ‘κοινωνικού χώρου’, γράφει ο Henri Lefebvre (1991) είναι αποτέλεσμα μιας τριπλής διαλεκτικής σχέσης μεταξύ της υλικής του αντίληψης, της νοητικής επεξεργασίας που ερμηνεύει τις απεικονίσεις του, και της αναγωγής του σε βιωματική εμπειρία που περικλείει την εννοιολογική και πολιτική διάσταση των υλικών πραγμάτων. Το φάσμα αποδοχής αυτών των κοινωνικοπολιτικών πιέσεων στο έργο του PASHIAS εξετάζεται μέσα από τις ιστορικές και μυθολογικές απεικονίσεις. Τα έργα του ανακλούν την διπολικότητα του Άτλαντα και της Καρυάτιδας. Ο Άτλας γίνεται σύμβολο ανθεκτικότητας που δέχεται την απόδοση ευθυνών υπο την μορφή τιμωρίας, την παντοτινή και μοναχική στήριξη του κόσμου στους ώμους του. Η στάση του σώματος και ένταση των μυών είναι χαρακτηριστική της ατέρμονης προσπάθειας που κάνει ο Άτλαντας όταν γονατισμένος κουβαλά της σφαίρα του κόσμου πάνω από το κεφάλι του. Οι Καρυάτιδες γίνονται ηρωίδες που με χάρη φέρουν στην κόμη τους την υπερδομή του Ερεχθείου. Οι ανθρωπόμορφοι φορείς δέχονται αυτην την ευθύνη με τιμές και μοιράζονται το βαρος σε συνεργασία μεταξύ τους και σε αλληλεγγύη για τις ανάγκες της πόλης. Η σχέση του υποκειμένου με το ‘βάρος’ που του αποδίδεται διαφοροποιείται βάση της προσωπικής ιστορίας αυτής της συνθήκης που αποκαλύπτεται άλλοτε σαν τιμωρία και άλλοτε σαν τιμή.
Ο PASHIAS εισάγει τη φωτογραφία ως εικαστικό μέσο που ξεπερνά το ρόλο της εικονογράφησης, για να μεταφέρει τις μη-απεικονιστικές πλευρές και τα νοήματα που προκύπτουν μέσα από την εμπειρία της διάδρασης. Χρησιμοποιείται για να καταγράψει το χώρο της διάδρασης μέσα από την ανάκλησή του ως σωματική και υλική εμπειρία. Επιπλέον διαχειρίζεται έντεχνα τα μέσα και την αισθητική της αναπαραγωγής που κατακλύζει το σύγχρονο τρόπο ζωής, εστιάζοντας στην απεικονιση μυθολογικών στοιχείων στη βιομηχανία του τουρισμού. Κλασσικά υλικά όπως το μάρμαρο αντιπαραβάλλονται του ‘τεχνητού’ και της ψηφιακής αλλά και υλικής αναπαραγωγής με νέα μέσα, όπως η τρισδιάστατη σάρωση και εκτύπωση. Η πόλαροιντ, το σουβενίρ και η ρέπλικα ανάγονται σε εικαστικά αντικείμενα με κριτική διάθεση που εργαλειοποιεί το χιούμορ και παραμένει ανοιχτή σε ερμηνείες. Η πολιτική ανάγνωση των αντικειμένων αυτών εντοπίζεται ακριβώς στην σχεσιακή αισθητική τους, ένα κράμα ειρωνείας και απόλυτης σοβαρότητας που δεν ενδίδει σε ουτοπικούς συμβολικούς χώρους, αλλά στρέφεται στο ανοίκειο και το εφήμερο της καθημερινότητας. Διότι η καθημερινή εμπειρία και η μπανάλ κουλτούρα με τα αντικείμενα και τις απεικονίσεις της, κατέχουν μια ανυποψίαστη ίσως, αλλά σημαντική θέση και ρόλο στην κοινωνία του θεάματος και φυσικά συμμετεχουν στην ανάγνωση του χώρου ως παραγωγικό τοπίο (Latham 2003:1994).
Η έκθεση πραγματεύεται την θεματική της πολιτικής ταυτότητας και ιστορίας έναντι του συλλογικού, τον Κυπριακό πολυσυλλεκτικό κοινοτισμό, την προσφορά και ευθύνη που προϋποθέτει το ‘ανήκειν’, εργαλειοποιεί το ‘ελαφρύ’ στην εξερεύνηση του ‘βάρους’ της ευθύνης προς ένα ορισμένο κοινωνικό σύνολο. Ποιος κουβαλάει αυτό το ‘βάρος’ και ποιές οι διαδικασίες μεταβίβασής του; Ο PASHIAS εξερευνά αυτό το πεδίο σε συνομιλία με σύγχρονες κριτικές περί διαδικασιών παραγωγής του χώρου που περιλαμβάνουν την έννοια του σχεσιακού χώρου ως πιθανό ερμηνευτικό σχήμα της σύγχρονης πραγματικότητας και μετατοπίζονται από το μέσο της ζωντανής δράσης στο εικαστικό αντικείμενο. Η μεταφορά, οι μυθολογικές αναφορές και η αισθητική της μαζικής αναπαραγωγής τους στα πλαίσια των οικονομικών συναλλαγών του ύστερου καπιταλισμού είναι τα μέσα της έκθεσης που εισάγει μια νέα πρόταση για την ανάγνωση του Κυπριακού, Ελλαδικού και παγκόσμιου τοπίου.
Δημήτρης Βενιζέλος /Αρχιτέκτων Πολεοδόμος (ΕΜΠ, Harvard MAUD), Υποψήφιος Διδάκτορας, King’s College London
Μελίνα Φιλίππου /Αρχιτέκτων Πολεοδόμος (ΕΜΠ, SMArchS MIT), Διευθύντρια Προγράμματος, ΜΙΤ - Future Heritage Lab
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bishop, Claire. “Antagonism and Relational Aesthetics”, October (2004): 51-79.
Bourriaud, Nicolas. “Esthétique Relationelle”, Les presses du réel (2001).
Goodman, Nelson. “How Buildings Mean”, Critical Inquiry 11, Νo. 4 (1985): 642-653.
Harvey, David. “Space as a Keyword”, NA (2006).
Hunt, Mia A. “Urban Photography/Cultural Geography: Spaces, Objects, Events”, Geography Compass 8, No. 3 (2014): 151-168.
Latham, Alan. “Urbanity, Lifestyle and Making Sense of the New Urban Cultural Economy: Notes from Auckland, New Zealand”, Urban Studies 40, No. 9 (2003): 1699-1724.
Lefebvre, Henri. “The Production of Space”, Oxford, OX, UK : Cambridge, Mass., USA: Blackwell (1991).
Rose, Gillian. “Visual Culture, Photography and the Urban: An Interpretive Framework”, Space and Culture, India 2, No. 3 (2014): 4-13.
Stanek, Łukasz. “Architecture as Space, Again? Notes on the ‘Spatial Turn’”, Le Journal Spéciale Z, No. 4 (2012): 60-65, 199.
Stanek, Łukasz. “Henri Lefebvre on Space: Architecture, Urban Research, and the Production of Theory”, Minneapolis, Minn.: University of Minnesota Press (2011).
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
Eγκαίνια έκθεσης: Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου 2019, 20:00
Διάρκεια έκθεσης: 7 - 21 Δεκεμβρίου 2019 / Τρίτη - Παρασκευή 17:00 - 19:30, Σάββατο 11:00 - 13:00
Χώρος: Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Διάτοπος, Οδός Κρήτης 11 ΔΖ, Λευκωσία - 1061
Πολιτική Δημοσίευσης Σχολίων
Οι ιδιοκτήτες της ιστοσελίδας parathyro.politis.com.cy διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρούν σχόλια αναγνωστών, δυσφημιστικού και/ή υβριστικού περιεχομένου, ή/και σχόλια που μπορούν να εκληφθεί ότι υποκινούν το μίσος/τον ρατσισμό ή που παραβιάζουν οποιαδήποτε άλλη νομοθεσία. Οι συντάκτες των σχολίων αυτών ευθύνονται προσωπικά για την δημοσίευση τους. Αν κάποιος αναγνώστης/συντάκτης σχολίου, το οποίο αφαιρείται, θεωρεί ότι έχει στοιχεία που αποδεικνύουν το αληθές του περιεχομένου του, μπορεί να τα αποστείλει στην διεύθυνση της ιστοσελίδας για να διερευνηθούν. Προτρέπουμε τους αναγνώστες μας να κάνουν report / flag σχόλια που πιστεύουν ότι παραβιάζουν τους πιο πάνω κανόνες. Σχόλια που περιέχουν URL / links σε οποιαδήποτε σελίδα, δεν δημοσιεύονται αυτόματα.