Μια αναφορά σε εύφορα κτήματα του Ριζοκαρπάσου που πέρασαν σε παροιμιώδεις εκφράσεις και στον Άγιο Μόδεστο, έναν ναό τα κατάλοιπα του οποίου σκεπάστηκαν με θάμνους τοπωνύμια, σε εύφορα κτήματα που πέρασαν σε παροιμιώδεις εκφράσεις, σε ερειπωμένους ή ημιερειπωμένους ναούς και σε χωριά που χάθηκαν με το πέρασμα των χρόνων.

Επίσης, θα γίνει αναφορά στον Άγιο Μόδεστο, έναν ναό του οποίου τα κατάλοιπα σκεπάστηκαν από θάμνους, αλλά κρύβει έναν μεγάλο θησαυρό. Είναι κρυμμένος εκεί που ενώνονται δύο ποταμοί, όπως μας ανέφεραν. Στα Παλιοχάννουτα ο θησαυρός βρίσκεται σ’ ένα πηγάδι, που το αποκαλούν «Λάκκο του Ρωμιού». Αυτά σημειώσαμε πριν από αρκετά χρόνια μέσα από τις διηγήσεις Ριζοκαρπασιτών.

Στη συμβολή δύο ποταμών: Ο Άγιος Μόδεστος, κατά τους Ριζοκαρπασίτες, ήταν προστάτης των βοδιών και συνήθιζαν όταν αρρώσταιναν τα βόδια τους να τα πηγαίνουν εκεί για να θεραπευτούν

Πριν μπούμε στην κωμόπολη του Ριζοκαρπάσου, στη βόρεια ακτή ένας χωμάτινος δρόμος -κάποτε ήταν μονοπάτι- οδηγούσε σε ένα ύψωμα με θάμνους και κάτω χτυπούσε το κύμα της θάλασσας. Σ’ αυτή την περιοχή έρρεε πόσιμο νερό και εκεί φύτρωναν αγριοσέλινα. Τον χώρο είχα επισκεφθεί με μια γειτόνισσά μας όταν ήμουν μικρή. Εντυπωσιάστηκα καθώς από κάτω ακουγόταν ο φλοίσβος από το αλμυρό κύμα της θάλασσας και επάνω στο ύψωμα έρρεε πόσιμο νερό και υπήρχαν καλαμιές και θάμνοι. Γεύτηκα τότε και αγριοσέλινα και αποτυπώθηκαν στη μνήμη μου μαζί με την εικόνα του τοπίου και η γεύση μαζί με το άρωμα των αγριοσέλινων. Πολλές φορές όταν φέρνω στη σκέψη μου το ίδιο τοπίο, τα Νερά τα Σέλενα, είναι σαν να αισθάνομαι τη γεύση από τα αγριοσέλινα και εκείνο το ιδιαίτερο άρωμά τους στο στόμα μου.

Βγαίνοντας από την κωμόπολη του Ριζοκαρπάσου, κατευθυνόμενοι προς τον Απόστολο Ανδρέα, στην έξοδό της εάν προχωρήσουμε στα αριστερά θα συναντήσουμε το Ράνι, ένα περίεργο βουνό με ένα περίεργο σχήμα. Εκεί υπάρχουν ίχνη ερειπίων και μια σπηλιά που είχε μέσα μικρούς κίονες. Πολύ πιθανόν να ήταν κάποιο αρχαίο ιερό. Οι Ριζοκαρπασίτες πίστευαν ότι εκεί κυκλοφορούσαν τα βράδια «καλές γεναίτζες», δηλαδή ξωτικά, ενώ κάποιοι άλλοι μεγάλοι στην ηλικία διηγούνταν ότι στο Ράνι κατοικούσε ο Ουράνης βασιλιάς. Το τοπωνύμιο Ράνι συνδέθηκε και με την αρχαία πόλη Ουρανία, αφού λέχθηκε ότι πολύ πιθανόν η πόλη να ήταν οικοδομημένη στην ίδια περιοχή.

Το Μοράππι και η Ασπρογιά

Ακολουθώντας τον δρόμο προς τον Απόστολο Ανδρέα, στα νότια της χερσονήσου της Καρπασίας, μόλις περάσουμε το Παλοχωρκό στο αριστερό μας χέρι εκτείνεται μια εύφορη πεδιάδα ονομαζόμενη Μοράππι. Συνεχίζοντας τον δρόμο που οδηγεί στον Απόστολο Ανδρέα, μετά από την περιοχή που ονομάζεται Μακρού και η οποία κάποτε ήταν χωριό, συναντούμε την περιοχή Όξω Μακρού και μετά μια άλλη εκτεταμένη πεδιάδα με εύφορα χωράφια, η οποία ονομάζεται Ασπρογιά. Τόσο το Μοράππι όσο και η Ασπρογιά ήταν πολύ εύφορες περιοχές που αναφέρονταν συχνά για να υποδηλώσουν πλούτο. Στο Ριζοκάρπασο υπήρχε κάποτε η παροιμιώδης φράση: «Μα δεν είμαι πλούσιος, είμαι φτωχός, δεν έχω το Μοράππι και την Ασπρογιά». Το Μοράππι και η Ασπρογιά ήταν τα μόνα κτήματα στο Ριζοκάρπασο που δεν ανήκαν σε Ριζοκαρπασίτες, αλλά σε οικογένεια Τουρκοκυπρίων από τη Γαληνόπωρνη. Αλλά πώς τα εύφορα αυτά κτήματα, η Ασπρογιά και το Μοράππι, πέρασαν στην οικογένεια των Τουρκοκυπρίων σχολιάζουμε στη συνέχεια. Ένας πλούσιος Ριζοκαρπασίτης, o Χατζηγιάννης Χατζηνικόλας, γνωστός ως Τσιαλίκκας, που είχε καΐκι και διενεργούσε εμπόριο ξυλείας με τον Λίβανο, είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία. Και μάλιστα ως εύρωστος είχε οικοδομήσει ιδίοις εξόδοις, στα μέσα του 19ου αιώνος, στο Ριζοκάρπασο και κοντά στο γυμνάσιο μια εκκλησία αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ο Ριζοκαρπασίτης αυτός δεν είχε αποκτήσει παιδιά και υιοθέτησε ένα παιδί που είχε κληρονομήσει όλη την τεράστια περιουσία του. Ο κληρονόμος επειδή ήταν αρκετά πλούσιος ξόδευε απλόχερα, είχε πολλές ερωμένες και πολλά νόθα. Οι σπατάλες κάποια δεδομένη στιγμή τον ανάγκασαν να πωλήσει κάποια κτήματα και μεταξύ αυτών το Μοράππι και την Ασπρογιά. Μια οικογένεια από τη Γαληνόπωρνη, από αυτό το πάλαι ποτέ βυζαντινό χωριό που είχε, πριν τον εξισλαμισμό τον 17ο αι. των κατοίκων του, πέντε εκκλησίες, έτυχε τότε να βρει μεγάλο θησαυρό. Επρόκειτο για μεγάλο αριθμό χρυσών βυζαντινών νομισμάτων (κωνσταντινάτα) σε μια εποχή που ο κόσμος ήταν πάμπτωχος και δεν υπήρχε χρήμα. Ο Ριζοκαρπασίτης κτηματίας μετά από σχετική συμφωνία πληρώθηκε σε χρυσά νομίσματα από τον βυζαντινό θησαυρό και πώλησε το Μοράππι και την Ασπρογιά σε αυτή την οικογένεια από τη Γαληνόπωρνη. Ένας πληροφορητής μάς ανέφερε ότι η οικογένεια αυτή ήταν η αποκαλούμενη Παπαλίκιες και άλλος μας είπε ότι αυτός που βρήκε τον θησαυρό ονομαζόταν Αλέφεντης (Αλή Εφέντης). Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το Μοράππι αναφέρεται ήδη από το 1557 από τον εικοσάχρονο τότε Βενετό Λεονάρδο Dona, o οποίος ανήλθε το 1606 στο ύπατο αξίωμα του δόγη.

Ο Κόρακας ήταν χωριό και ίσως βυζαντινό, αλλά φαίνεται να είχαν απομείνει ελάχιστοι κάτοικοι κατά τον 16ο αιώνα, δηλαδή κατά τη Βενετοκρατία. Σημειώνεται σε τρεις βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου και μάλιστα εσφαλμένα ως Corata. Κάποιες οικογένειες κατοικούσαν στην περιοχή του Κόρακα έως το 1974. To τοπωνύμιο τα Παλιοχάννουτα στην περιοχή του Κόρακα δηλώνει ότι κάποτε υπήρχαν εκεί χανούτια, δηλαδή καταστήματα ή ταβέρνες. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί για έναν ακόμη λόγο ότι ο Κόρακας ήταν όντως ένας οικισμός που ως τέτοιος διέθετε και χανούτια. Όπως φαίνεται, η ύπαρξη κάποτε του οικισμού σε αυτό τον χώρο δημιούργησε και πολλές παραδόσεις και διηγήσεις γύρω από κρυμμένους θησαυρούς. Σε ένα πηγάδι, γνωστό ως ο Λάκκος του Ρωμιού, όπως μας ανέφεραν οι πληροφορητές μας, υπήρχαν αργαλειοί, σκάφες και άλλα οικιακά σκεύη, όλα καμωμένα από ατόφιο χρυσάφι. Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρία Ριζοκαρπασίτη του οποίου η οικογένεια διέθετε αρκετά κτήματα στον Κόρακα, ο παππούς του γνώριζε από τους προγόνους του ότι στις ακτές του Κόρακα έφθαναν Σαρακηνοί και διενεργούσαν επιδρομές.

Αγία Θέκλη και Άγιος Μοδέστης

 Ο ερειπωμένος ναός της Αγίας Θέκλης βρίσκεται στα βορειοδυτικά της κωμόπολης του Ριζοκαρπάσου. Δεν γνωρίζω σήμερα εάν υφίστανται τα ίχνη του ερειπωμένου αυτού ναού, αλλά συγκρατώ στη μνήμη μου εικόνες από τον χώρο όταν μικρή ακόμη τον είχα επισκεφθεί. Υπήρχε τότε ένα πηγάδι το οποίο είχε περιέλθει σε αχρηστία και ένα σπήλαιο το αποκαλούμενο της Αγίας Θέκλης. Στα νότια του ερειπωμένου ναού κυλούσε ένα ρυάκι, γνωστό ως ποταμός της Αγίας Θέκλης. Αυτό, επίσης, που θυμάμαι πολύ καλά ήταν πως ο γύρω χώρος είχε πλούσια χλωρίδα, όπως πεύκα, χαρουπιές, ελιές και στα νότια του ερειπωμένου ναού υπήρχαν, τουλάχιστον τότε, οπωροφόρα δένδρα.

Μια σημαντικότατη πληροφορία την οποία έχουμε αποθησαυρίσει σχετίζεται με την Αγία Θέκλη. Η είδηση αυτή διασώθηκε από Ριζοκαρπασίτη ηλικίας περίπου 85 ετών, την οποία καταγράψαμε πριν από δύο και πλέον δεκαετίες. Όπως είχε ακούσει από παλαιότερους, που και αυτοί το είχαν ακούσει μέσω της προφορικής παράδοσης, στην Αγία Θέκλη λάμβανε χώρα το βυζαντινό έθιμο ο Χορός του Πιπεριού. Η πραγματοποίηση του χορού αυτού γινόταν πάντοτε κατά την Καθαρά Δευτέρα, ημέρα νηστείας. Το έθιμο του χορού του πιπεριού δεν αποκλείεται να υπήρχε και στην Καρπασία κατά τα βυζαντινά χρόνια και η Αγία Θέκλη, που ήταν πολύ κοντά με την πόλη και μέσα στους αγρούς, θα ήταν ένα ιδανικό μέρος για αυτή την εκδήλωση, αλλά και για εξόρμηση του κόσμου την Καθαρά Δευτέρα για το γνωστό «κόψιμο της μούττης της Σαρακοστής». Τέλος, μας είναι άγνωστο από πότε το έθιμο αυτό έπαψε να πραγματοποιείται στην Αγία Θέκλη και να γίνεται στην πλατεία της Αγίας Τριάδας, μία από τις τρεις ενορίες του Ριζοκαρπάσου.

Τα Πραστιά και τα Αγρίδια ήταν δύο μεσαιωνικοί οικισμοί που χάθηκαν στο διάβα των αιώνων. Η ύπαρξή τους τεκμηριώνεται στις πηγές αλλά και στην προφορική παράδοση. Δύο ερειπωμένοι ναοί αφιερωμένοι στην Αγία Βαρβάρα και στον Άγιο Δημήτριο και ένας ημιερειπωμένος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Φίλωνα στα Αγρίδια αποτελούν επίσης τεκμήρια ότι κάποτε ο εν λόγω οικισμός υφίστατο. Στα Πρασκιά (Πραστιά) επίσης σώζονται ερείπια ναού αφιερωμένου στον Άγιο Γεώργιο και αρκετά ερειπωμένα σπίτια και σωροί λίθων που μαρτυρούν επίσης ότι κάποτε τα Πρασκιά ήταν οικισμός. Μεταξύ των δύο οικισμών υπάρχει το τοπωνύμιο τα Κοντοφωστά. Εκεί, στη συμβολή δύο ποταμών ή ακριβέστερα ρυακιών βρίσκεται ερειπωμένη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Μόδεστο, κοινώς Αϊ Μοδέστη. Ο Άγιος Μόδεστος, κατά τους Ριζοκαρπασίτες, ήταν προστάτης των βοδιών και έτσι συνήθιζαν όταν αρρώσταιναν τα βόδια τους να τα πηγαίνουν εκεί στον ερειπωμένο ναό για να θεραπευτούν. Θρυλείται επίσης ότι κοντά στον Άγιο Μόδεστο υπήρχε μεγάλος θησαυρός που τον είχαν κρύψει όταν είχαν έρθει οι Σαρακηνοί. Η αείμνηστη Ριζοκαρπασίτισσα Στυλλού επέμενε πως είχε δει και όραμα γι’ αυτό τον θησαυρό. «Να θυμάσαι», μου είπε, «γιατί εγιώ δεν θα ζιω. Εάν κάποτε πάτε πίσω, να πας να βρεις τον θησαυρό. Έν' θαμμένος τζειαμαί που σμίουν οι θκυο ποταμοί…»

ΛΕΖΑΝΤΑ: Πρόσφατη φωτογραφία του ερειπωμένου ναού της Αγίας Βαρβάρας στα Αγρίδια Ριζοκαρπάσου.