Γράφει η Γεωργία Ντέτσερ | Γενική διευθύντρια του Θεάτρου Ριάλτο

Καλέσαμε τη Γεωργία Ντέτσερ να συμμετέχει σε μια σειρά από άρθρα που φιλοξενούμε στο «Π» μέσα από τα οποία οι γράφοντες ανταποκρίνονται σε όσα συμβαίνουν γύρω μας και πέρα από μας, εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Σαν μια ρωγμή στην κανονική ροή της ζωής μας, η πανδημία προκαλεί σκέψεις, αναστοχασμούς, αναθεωρήσεις. Ποια είναι η επόμενη μέρα του πολιτισμού;

Μετά την τουρκική εισβολή το 1974, η οικονομική κρίση το 2013 επιβεβαίωσε για άλλη μία φορά ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και αυτονόητο. Οι συνέπειες της οικονομικής λαίλαπας υπήρξαν βαθιές και απλώθηκαν σε πολλούς τομείς, μειώνοντας δραστικά κρατικές δαπάνες για κοινωνικές, πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Η κρίση τότε έβαλε τον πολιτισμό σε δεύτερη (ή και τρίτη) μοίρα, επιχορηγήσεις διακόπηκαν, τα κρατικά κονδύλια για πολιτιστικές δράσεις μειώθηκαν. Εταιρείες, φορείς και οργανισμοί διέγραψαν σχέδια και προγράμματα στήριξης, «προσγειώνοντας» τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό ποσοτικά και ποιοτικά, στρέφοντάς τον σε δράσεις με μικρότερο κίνδυνο οικονομικής αποτυχίας.

Πολύ γρήγορα ωστόσο και κόντρα στο δυσμενές περιβάλλον, νέοι δημιουργοί, συνέργειες φορέων και καλλιτεχνών, δημιούργησαν μια νέα συνθήκη που απελευθέρωσε θετικές αλλαγές, και έφερε ανανέωση και μεγαλύτερη εξωστρέφεια στην πολιτιστική παραγωγή του τόπου. Παρά τις δυσκολίες και τις περικοπές, η δραστηριότητα όχι μόνο άντεξε, αλλά και ανέκαμψε ενδυναμωμένη, δημιουργώντας μάλιστα, τα επόμενα χρόνια, συνθήκες πολιτιστικής ευφορίας.

• Στην ίδια σειρά άρθρων: «Το δικαίωμα στην ομορφιά», του Γιώργου Τσαγγάρη

Το ισχυρό ταρακούνημα οδήγησε στην αναζήτηση καλύτερης οργάνωσης, συμπράξεων και εναλλακτικών τρόπων δουλειάς και εξεύρεσης πόρων. Οι στέγες, τα θέατρα λειτούργησαν και πάλι γρήγορα, νέες ομάδες και νέοι καλλιτέχνες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο, συμβάλλοντας σε μια άνθηση των εικαστικών και παραστατικών τεχνών, της θεατρικής γραφής, της λογοτεχνίας, των εκδόσεων. Ακόμα και ο κινηματογράφος –η πιο δαπανηρή από τις τέχνες– ανέκαμψε, παρά τα μειωμένα κονδύλια, διαπρέποντας μάλιστα σε διεθνή φεστιβάλ και διοργανώσεις.

Ωστόσο οι συνθήκες, τώρα, μοιάζουν αλλιώς. Η προοπτική εξόδου από την κρίση φαντάζει εξαιρετικά αργή, καθώς η πανδημία έχει τραυματίσει όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Ο πολιτισμός μας δεν δοκιμάζεται μόνο οικονομικά.

Η πανδημία δεν δοκιμάζει μόνο τις φυσικές, ψυχικές και οικονομικές αντοχές μας, αλλά και την ανθρώπινη ηθική, την ευαισθησία, τη συλλογικότητα. Η τωρινή κρίση ως οδοστρωτήρας έχει επηρεάσει τα δεδομένα στις ζωές μας, ανατρέποντας τα όσα συνιστούσαν μέχρι σήμερα τη ζωή και τον πολιτισμό μας. Έργα και παραγωγές από όλες τις τέχνες καθηλώθηκαν, δημιουργοί, καλλιτέχνες και συντελεστές ακινητοποιήθηκαν, αφήνοντας κάθε δράση και παραγωγή μετέωρη.

Η σύντομη επιστροφή στην προ της πανδημίας κανονικότητα φαντάζει απόμακρη, σχεδόν αδύνατη.

Μια μερική, έστω και υπό όρους, επιστροφή και αποκατάσταση των συνθηκών παραγωγής και παρουσίασης δράσεων, εξαρτάται ξαφνικά όχι από τη δημιουργικότητα ή τους πόρους, αλλά από συνεχώς μεταβαλλόμενους παράγοντες ασφάλειας και υγείας.

Φυσική, όχι κοινωνική απόσταση: Η επιστροφή στους κινηματογράφους, στα θέατρα, στις γκαλερί, στους συναυλιακούς χώρους θα είναι δυνατή όχι όταν η Covid-19 εξαφανισθεί αλλά όταν το κοινό απεγκλωβιστεί από τον φόβο και την κοινωνική αποστασιοποίηση

Η καλλιτεχνική εργασία και η επιβίωση των δημιουργών εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από επιδημιολογικά δεδομένα και η πολιτιστική επανεκκίνηση βασίζεται περισσότερο από ποτέ στην κρατική στήριξη. Πέρα από τους οικονομικούς περιορισμούς, στην επιφάνεια αναδύονται τώρα ζητήματα όπως το αχαρτογράφητο πολιτιστικό τοπίο και η μη κατοχύρωση της ιδιότητας του καλλιτέχνη, ως επάγγελμα με δικαιώματα.

Οι τέχνες, λένε, δεν γίνονται με τα χρήματα και ούτε για τα χρήματα… και ας είναι αυτά απαραίτητα όσο ποτέ πριν. Η πολιτιστική παραγωγή, ο πολιτισμός ενός τόπου, δεν μπορεί να βασίζεται στις υλικές και άυλες επενδύσεις των καλλιτεχνών, ούτε είναι σωστό και ηθικό να αφήνεται το δημιουργικό και πνευματικό κεφάλαιο να παράγει έργο με μηδαμινές επιχορηγήσεις και μέγιστες θυσίες.

Το βαρύ σύννεφο ανασφάλειας που πλανάται πάνω από όλους τους φορείς, τους καλλιτέχνες και δημιουργούς, δοκιμάζει πέρα από τις αντοχές των πολιτών, και τις πολιτικές, τους σχεδιασμούς, τις ικανότητες αλλά και τις κοινωνικές ευαισθησίες της πολιτείας και της κοινωνίας.

Είναι εξαιρετικής σημασίας η δημιουργία άμεσα εκείνων των συνθηκών που αφενός θα στηρίξουν τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου μας, απελευθερώνοντάς τις, και αφετέρου θα ενθαρρύνουν το κοινό να επιστρέψει και να συμμετάσχει ξανά στη διαδικασία της φυσικής ανταλλαγής με τους δημιουργούς και τα έργα τους.

Οι εξ αποστάσεως ψηφιακές συναντήσεις μπορεί να ελάφρυναν την καθημερινότητά μας και να μας πρόσφεραν διεξόδους από τον εγκλεισμό, αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν, ούτε και να καταργήσουν τη φυσική συνάντηση ανάμεσα σε καλλιτέχνες και κοινό.

Η βίαιη διακοπή αυτής της συναλλαγής, η ακύρωση κάθε διάδρασης και η εξατομίκευση της παρακολούθησης, προκαλούν τριγμούς στην επαναλειτουργία των χώρων παραγωγής και παρουσίασης δράσεων, γι' αυτό και η ενθάρρυνση του κοινού, μαζί με τη στήριξη της καλλιτεχνικής παραγωγής, πρέπει ν' αποτελούν τους βασικούς άξονες κάθε καινούργιου πολιτιστικού σχεδιασμού.

Με φιλοσοφία τη φυσική και όχι την κοινωνική απόσταση, με μέτρα προφύλαξης, υπομονή και επιμονή, ευελπιστούμε ότι θα επανέλθουμε σιγά σιγά στις γεμάτες αίθουσες.

Η επιστροφή στους κινηματογράφους, στα θέατρα, στις γκαλερί, στους συναυλιακούς χώρους θα είναι δυνατή όχι όταν η Covid-19 εξαφανισθεί, αλλά όταν το κοινό, σωστά ενημερωμένο και προετοιμασμένο, απεγκλωβιστεί από τον φόβο και την κοινωνική αποστασιοποίηση.

Ίσως μάλιστα τότε, πιο ώριμο από ποτέ, να μπορέσει να δει, να συζητήσει και να ανα-στοχασθεί μαζί με τις τέχνες και τους δημιουργούς για τα αληθινά, τα ουσιώδη της ζωής.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ: Martin Munkácsi, Vacation Fun, 1929