Γράφει η Ζέλια Γρηγορίου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κύπρου

«Είναι δύσκολο να κάνεις κάποιον να καταλάβει κάτι όταν ο μισθός του βασίζεται στο να μην το καταλάβει» . Upton Sinclair 

Η δωροδοκία κι η διαφθορά ήταν οι καθημερινές του μέθοδοι. Στο Σικάγο (όχι στην Κάτω Μονή), η τοπική αυτοδιοίκηση ήταν απλά ένα από τα υποκαταστήματά του. Έκλεβε απροκάλυπτα δισεκατομμύρια γαλόνια νερό (όχι από το φράγμα Ξυλιάτου), υπαγόρευε στα δικαστήρια τις ποινές για τους άταχτους εργάτες (δεν χρειάστηκε, ήταν ήδη φρόνιμοι καθότι πρεκάριοι που βαφτίστηκαν στη συνέχεια «παράνομοι»), απαγόρευε στον δήμαρχο να εφαρμόσει τον οικοδομικό κανονισμό σε βάρος του (αχρείαστο, τα διατάγματα δικαστηρίου μπορούν να εκκρεμούν εσαεί). Στην εθνική πρωτεύουσα είχε τη δύναμη να αποτρέπει έλεγχο των προϊόντων του και να παραποιεί κρατικές εκθέσεις. Παραβίαζε τους νόμους για την επιστροφή κρατικών επιβαρύνσεών του (ευχαριστώ πρέπει να πει το κυπριακό κράτος διότι, «αντιθέτως το κράτος καρπούται τα Carbon Credits για τον ΑΠΕ ηλεκτρισμό που παράγουμε») κι όταν μια φορά απειλήθηκε έρευνα (στην Αστυνομία δεν έχει γίνει καμιά καταγγελία, μάλιστα η Αστυνομία είναι που μετέφερε τους εργάτες με Covid-19 στο Πισσούρι σαν να ήταν εκείνοι οι εγκληματίες), έκαψε τα βιβλία του κι έστειλε τους εγκληματίες πράκτορές του έξω από τη χώρα. Στον εμπορικό κόσμο, ήταν οδοστρωτήρας. Εξολόθρευε χιλιάδες επιχειρήσεις κάθε χρόνο (σταμάτα ό,τι κάνεις με το θέμα της ενοικίασης του σφαγείου» [Κοφίνου], επισημάνθηκε στον πρώην υπουργό Εσωτερικών Σωκράτη Χάσικο και αργότερα εκδόθηκε δικαστικό διάταγμα το οποίο απαγόρευε στο κράτος να ενοικιάσει το Σφαγείο Κοφίνου), έσπρωχνε άντρες στην τρέλα και την αυτοκτονία (αυτό ξέρουμε ότι δεν θέλουμε να το ξέρουμε, η ψυχική υγεία των εργαζομένων και δη των μεταναστών είναι μαύρο κουτί στον υπόνομο). Είχε κατεβάσει τις τιμές των βοδιών (στην Κύπρο τρώμε κυρίως χοίρους) τόσο χαμηλά που κατάστρεψε την κτηνοτροφία από την οποία ζούσαν ολόκληρες πολιτείες […]. Με τα εκατομμύρια δολάρια που μάζευε κάθε βδομάδα, επιχειρούσε να αποκτήσει τον έλεγχο άλλων κλάδων: των σιδηροδρόμων και των τραμ, του φωταερίου και του ηλεκτρικού.

Δεν τίθεται θέμα σιδηροδρόμων αλλά τίθεται θέμα Σφαγείου. Το πιο πάνω απόσπασμα, στο οποίο παρεμβαίνουν παρενθετικά «reality bites», είναι από το μυθιστόρημα του Upton Sinclair Η Ζούγκλα [The Jungle] (1906) όπου στηλίτευε την καπιταλιστική εκμετάλλευση πρεκάριων μεταναστών εργατών στα σφαγεία του Σικάγο. Τι είδους θέμα είναι το θέμα του Σφαγείου; Θέμα υγείας, θέμα υγειονομικό ή θέμα… κτηνοτροφικό; H θέση μου είναι ότι το θέμα του Σφαγείου είναι πολιτικό.

«Εννά σου φέρω το Υγειονομείο!» Είναι μια από τις πιο δυνατές εγκλήσεις της κυβερνητικής εξουσίας που θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία, ίσως πιο δυνατή κι από το «εννά σε αγκαλέσω». Μεγάλωσα σε χωριό. Τα βρομόνερα που διοχετεύονταν στους δρόμους, οι μάντρες δίπλα από κατοικημένες περιοχές, κάποτε και οι τέσσερις τσουρούες στην αυλή της Πελλομαρίας δίπλα από τους καφενέδες, οι ξαπόλυτοι σιύλλοι, η κάθε εγκόλπωση βρόμικου στην επικράτεια της καθαριότητας, εξουσιοδοτούσε τον/την κάθε κάτοικο να προσφύγει στον Κυρίαρχο και μέσω της προσφυγής αυτής όχι μόνο να διεκδικήσει απομάκρυνση της βρομιάς αλλά και να επανεγκαινιάσει ο ίδιος, η ίδια, τη θέση και τη δύναμή του/της ως Υποκείμενο. Γιατί λοιπόν ο υπουργός Υγείας δεν εγκαλεί τη Cypra, γιατί δεν εγκαλεί την πίστη των υπηκόων στην εκτελεστική εξουσία αρθρώνοντας ένα ηχηρό, «Εννά σας φέρω το Υγειoνομείο»; O υπουργός Υγείας δεν απειλεί να «φέρει το Υγειονομείο» διότι είναι ο ίδιος, εννοώ το υπουργείο του, το Υγειονομείο. Τίθεται το ερώτημα, σε μια εποχή κράτους έκτακτης ανάγκης όπου πολλαπλές εξουσίες έχουν μετατεθεί και συγκεντρωθεί κάτω από την αρμοδιότητα του υπουργού Υγείας, όπου ο νόμος αναστέλλεται και τα διατάγματα ρευστοποιούν το Σύνταγμα, γιατί το Υπουργείο Υγείας απεκδύεται την αρμοδιότητα υγειονομικού ελέγχου στα σφαγεία;

Το σφαγείο είναι η αθέατη όψη του εξορθολογισμού της παραγωγής και της ομαλότητας της ζωής «μας». Μέρος της ομαλότητας είναι η ειλημμένη δέσμευση όλων, «what happens there, stays there»

Ας πάρουμε τα πράματα από την αρχή. To Υπουργείο Υγείας δεν αναφέρθηκε αρχικά σε αρμοδιότητες και ευθύνες οποιουδήποτε κρατικού φορέα. Αρχικά (7.11.2020) ο λόγος ήταν επιπληκτικός: «Ο εντοπισμός της συρροής κρουσμάτων σε σφαγείο στη Λευκωσία […] καταδεικνύει πλημμελή εφαρμογή των σχετικών υγειονομικών πρωτοκόλλων». Ήταν επίσης ποιμαντορικός: «Τέτοια γεγονότα είναι άκρως ανησυχητικά γιατί υπονομεύουν τη συλλογική προσπάθεια για αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και ουσιαστικά ακυρώνουν τις θυσίες στις οποίες υποβάλλεται ολόκληρη η κοινωνία». Η ασάφεια ήταν πολιτικής σημασίας. Τα «τέτοια γεγονότα» (οι άθλιες συνθήκες εργασίας) δεν ονομάστηκαν, όπως δεν ονομάστηκε ο φταίχτης (εργοδότης, active agent) και τα θύματα των παραβιάσεων (εργάτες, passive agent, κυρίως ξένοι εργάτες, κυρίως αιτητές ασύλου). Εκείνο όμως που ονομάστηκε ήταν η αξιακή αναφορά της ανησυχίας: το καλό της κοινωνία μας (στην οποία οι «Άλλοι» συμπεριλαμβάνονται ως εσωτερικός αποκλεισμός, ως internal exclusion, είναι μέσα αλλά δεν έχουν σημασία). Στη βάση της λογικής του εσωτερικού αποκλεισμού ορίστηκαν οι προτεραιότητες: «Αυτή τη στιγμή η προτεραιότητα των Υπηρεσιών Υγείας και ειδικότερα της Μονάδας Επιδημιολογικής Επιτήρησης του Υπουργείου Υγείας, είναι ο εντοπισμός και η απομόνωση των κρουσμάτων και των επαφών τους». Το θέμα του Σφαγείου πλαισιώθηκε λοιπόν ως, πρώτιστα, θέμα υγειονομικής διαχείρισης (για το καλό «μας»). Το «καλό μας» αποτέλεσε και ρυθμιστικό πλαίσιο για την ανησυχία μας: «Όσον αφορά την ανησυχία που πιθανόν να προέκυψε μεταξύ των κατοίκων της κοινότητας» (Καθημερινή, 9.11.2020), ο κοινοτάρχης είπε: «Σίγουρα υπάρχει ανησυχία στους κάτοικους, δέκα περίπου άτομα εργάζονται στην εταιρεία, αλλά αυτοί δεν φαίνεται να αναφέρθηκαν ως κρούσμα […]. Xαρακτήρισε ως ευτύχημα το ότι δεν ακούστηκε οτιδήποτε στην κοινότητα προς το παρόν». Ήταν «ευτύχημα» για τον κοινοτάρχη ότι δεν ακούστηκε να κόλλησαν δικοί μας (χωρίς καμιά προβληματοποίηση της ρατσιστικής λογικής του καθησυχαστικού λόγου από τον/τη δημοσιογράφο).

«Επιδημιολογική 'βόμβα' τα 96 κρούσματα στο προσωπικό σφαγείου στη Λευκωσία», μας είπε ο ΑΝΤ1 (7.11.2020), δημιουργώντας κοινωνικό πανικό για τα κρούσματα όχι όμως για τον εργασιακό μεσαίωνα, παραθέτοντας επίσης τον καθησυχαστικό λόγο του υπουργού Γεωργίας ο οποίος, «με αφορμή την αρνητική αυτή εξέλιξη» (η ευφημιστική ασάφεια του δημοσιογραφικού ρεπορτάζ συγκαλύπτει τις παραβιάσεις) δήλωσε ότι «κανένας απολύτως κίνδυνος, δεν υπάρχει πιθανότητας μετάδοση του ιού μέσω μιας τέτοιας διαδικασίας». (Προκαταβολική ανησυχία μήπως πληγεί η αγορά κρέατος ίσως; Σίγουρα παραίνεση, «μεν φοάστε, τρώτε άφοβα κρέας»).

Η ζωοποίηση δεν συμμετέχει στην υπόθεση Σφαγείο μόνο ως ζωοποίηση των ξένων εργατών και μετατόπιση έτσι της ανησυχίας για τη ζωή από τις δικές τους ζωές στις δικές μας. Λειτουργεί και σε ένα άλλο επίπεδο. Με την κριτική (όχι για την εργασιακή εκμετάλλευση, όχι για το καθεστώς, τους όρους και τις συνθήκες εργασίας στη Cypra) για τη μη εφαρμογή των υγειονομικών πρωτόκολλων να μετατίθεται στις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, η ζωοποίηση πολιτικών ζητημάτων προσφέρει διέξοδο ξεπλύματος για την ανισότητα, την εκμετάλλευση, τη θανατοπολιτική, τη διαπλοκή κράτους και εργοδοτών, τη διαπλοκή «ασφαλιστικών δικλίδων» στις πολιτικές για μετανάστες και πρόσφυγες και τη διασφάλιση φθηνής πρεκάριας εργασίας. Ας πάμε πίσω στον υπουργό Υγείας λοιπόν. Μα δεν είναι δική μας αρμοδιότητα, απαντούν οι Κτηνιατρικές Υπηρεσίες σε ανακοίνωσή τους (09.11.2020), διευκρινίζοντας ότι δική τους δουλειά είναι να παρακολουθούν καθημερινά, «κατά μήκος της γραμμής σφαγής ζώων και παραγωγής κρέατος». Όλοι νοιάζονται το κρέας, αλλά κανείς δεν θέλει τα σφαγεία. Όπως φαίνεται, ούτε αυτούς που εργάζονται στα σφαγεία. Ή, αντίστροφα, στα σφαγεία εργάζονται εκείνοι που δεν θέλουμε: οι αποκείμενοι (the abject).

Η αποκειμενοποίηση (abjectification) είναι η διαδικασία αποβολής του ξένου στο σώμα, του βρόμικου, του πιο βρόμικου, του τόσο βρόμικου που δεν έχει καν θέση στη σφαίρα του νοήματος. Είναι όταν σφίγγεις ένα ώριμο σπυρί και βιώνεις με δέος και ικανοποίηση το πύον να πετάγεται. Η αποκειμενοποίηση παράγει το αποκείμενο την ίδια ώρα που παράγει τον εαυτό σου ως Υποκείμενο: ως καθαρό, με σαφή και κλειστά όρια, με βούληση, με αρμοδιότητες, με νομιμοποιημένη από το πετσί σου εξουσία. «O διευθυντής των Κτηνιατρικών Υπηρεσιών Χριστόδουλος Πίπης προσπαθούσε να αποποιηθεί ευθυνών, επισημαίνοντας ότι τον έλεγχο του πρωτοκόλλου ακόμα και στα σφαγεία έχουν οι Υγειονομικές Υπηρεσίες», γράφει ο Φιλελεύθερος (10.11.2020). Μα πώς τολμά να αποποιείται, τα σφάγια ανήκουν στα σφαγεία και τα σφαγεία είναι πάντα αλλού, οι Κτηνιατρικές θα ήταν μια λύση. Μιλώντας ενώπιον της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών ο υπουργός Υγείας Κωνσταντίνος Ιωάννου συνεχίζει τη διακυβερνητική τελετουργία λυτρωτικής και καθαρκτικής, απαραίτητης σε καιρό κρίσης, αποκειμενοποίησης: «Έγινε σύσκεψη, έγινε καταμερισμός εργασίας, ανέλαβε η κάθε υπηρεσία τους χώρους που ανήκουν στην αρμοδιότητά της. Ο έλεγχος για τα σφαγεία ανήκει στο Υπουργείο Γεωργίας. Το Υπουργείο Υγείας δεν έχει σχέση με τα σφαγεία».

Τελικά πού υπάγεται το Υγειονομείο; Το Υγειονομείο υπάγεται στο Υπουργείο Υγείας όπου υπάγονται και οι υπηρεσίες ασφάλειας και ελέγχου ποιότητας τροφίμων. Ακούγεται πολύ καθαρό, ξέρω. Γι’ αυτό το Υπουργείο Υγείας δεν έχει καμιά σχέση με κανένα σφαγείο. Πού υπάγεται λοιπόν το σφαγείο; To σφαγείο είναι και μέσα και έξω από την πόλη και το πολιτικό παρόλο που η ευμάρεια της πόλης και η πολιτική εξουσία βασίζεται στα σφαγεία. Στην ετεροτοπία του σφαγείου βασίζεται η ομαλότητα της ζωής μας και η ικανότητα του εκπολιτισμού και της βαρβαρότητας να συνυπάρχουν αρμονικά κάτω από το πρόταγμα της νεοτερικότητας για πρόοδο και επιτυχία. Μαζί θα τα καταφέρουμε, και μαζί θα πιστέψουμε ξανά ότι προϋπόθεση για την ομαλότητα της ζωής «μας» είναι να μην μιλήσουμε, αν είναι δυνατό να μην ξέρουμε, για το σφαγείο.

Στον λογιστικό έλεγχο του Δήμου Αμμοχώστου για το δεύτερο μισό του έτους 1889 αναφέρονται έσοδα 22 λιρών, 17 σελινιών και 6 γροσιών από τέλη σφαγείου και έξοδα 8 σελινιών και δυόμιση γροσιών για «δηλητηρίαση σκύλων». Το ενδιαφέρον είναι ότι στην Gazette του 1899 δημοσιεύεται επίσης πρόταση Νόμου για την «Πρόληψη της Βίας κατά των Ζώων» (Draft of a Law for the Prevension of Cruelty to Animals) που καλύπτει και σκύλους. Γίνεται να απαγορεύεις τη βία αλλά ταυτόχρονα να εξουσιοδοτείς τη θανάτωση; Nαι, θα μας πει ο Michel Foucault, εισάγοντας την έννοια της βιοπολιτικής: η διακυβερνητική ως φροντίδα για τον πληθυσμό είναι μια οικονομία κατανομής ζωής και εξουσιοδοτημένης θανάτωσης για το καλό της κοινωνίας. Τα έξοδα για θανατώσεις σκύλων αυξάνονται με τα χρόνια καθώς στην κατηγορία των σκύλων που γίνεται να σκοτώνονται συμπεριλαμβάνονται πια όχι μόνο «mad dogs» (άρρωστα με λύσσα) αλλά και stray dogs (αδέσποτα). Η φαινομενική αντίφαση προστασίας και θανάτωσης θα θεραπευτεί όταν τελικά περνά ο Νόμος (1890) στην τελική μορφή όπου έχουν απαλειφθεί (και αποκλειστεί από προστασία) οι σκύλοι. Τα έσοδα από τα τέλη σφαγείων θα αυξάνονται καθώς θα κτίζονται νέα σφαγεία έξω από τις πόλεις. Τα μεγαλύτερα έσοδα του Δήμου Λευκωσίας, για παράδειγμα, για το δεύτερο μισό του 1920 θα είναι 456 λίρες και 3 σελίνια από τέλη σφαγείου. Για την ίδια περίοδο τα έσοδα από έκδοση αδειών σκύλων θα είναι 60 λίρες και 8 σελίνια. Έξοδα για θανάτωση σκύλων δεν αναφέρονται παρόλο που οι θανατώσεις σκύλων αυξάνονται μετά που περνά ο Περί Σκύλων Νόμος (1920) ο οποίος εξουσιοδοτεί την «καταστροφή» σκύλων αδέσποτων ή/και περιλαίμιο μη φερόντων.

Το σφαγείο είναι η αθέατη όψη του εξορθολογισμού της παραγωγής και της ομαλότητας της ζωής «μας». Μέρος της ομαλότητας είναι η ειλημμένη δέσμευση όλων, «what happens there, stays there». Η δημοσίευση του μυθιστορήματος Η Ζούγκλα του Sinclair προκάλεσε αποτροπιασμό και κατακραυγή για τις άθλιες συνθήκες υγιεινής στα σφαγεία κι έπαιξε καταλυτικό ρόλο για να περάσει ο Ομοσπονδιακός Νόμος για Επιθεώρηση Κρεάτων του 1906 και στη συνέχεια άλλοι νόμοι για την ασφάλεια τροφίμων. Δεν προκάλεσε όμως δημόσια κατακραυγή για την εργασιακή εκμετάλλευση και τα κάτεργα εργασίας των μεταναστών εργατών. «I aimed at the public's heart, and by accident I hit it in the stomach», σχολίασε με πολιτικό κυνισμό ο Sinclair. Στόχευσα την καρδιά του κοινού αλλά τους πέτυχα στο στομάχι. Μην ανησυχείτε λοιπόν για την καρδιά σας, κανένας δεν θα πάρει το Υγειονομείο στο Σφαγείο, το υπουργείο και η διακυβέρνηση φροντίζουν για το στομάχι σας.

Εικόνα:Φράνσις Μπέικον. Φιγούρα με κρέας,1954.