Tο ετήσιο Digital News Report του Ινστιτούτου Reuters είναι κάτι που περιμένω κάθε χρόνο με μεγάλη ανυπομονησία. Προσφέρει ένα πανόραμα των μέσων και της ενημέρωσης σε ολόκληρο τον κόσμο δίνοντας στοιχεία για το κατά πόσο η κάλυψη των γεγονότων είναι αμερόληπτη, για τη δύναμη των τοπικών μέσων, για τις πηγές χρηματοδότησης και άλλα πολλά από τα οποία δεν θα μπορούσε να λείπει και ένα ειδικό κεφάλαιο για τα social media.

Η φετινή 10η έκθεση περιλαμβάνει δεδομένα από έξι ηπείρους και 46 χώρες, δυστυχώς όχι την Κύπρο. Έχει φυσικά έντονο άρωμα κορωνοϊού και αξίζει να δούμε τα συμπεράσματά της, ειδικά όσα αφορούν την ενημέρωση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία όπως όλοι ξέρουμε τα τελευταία χρόνια γνωρίζει πραγματική έκρηξη.

Η εμπιστοσύνη στις ειδήσεις αυξήθηκε, κατά μέσο όρο, κατά έξι ποσοστιαίες μονάδες μετά την πανδημία - με το 44% του συνολικού δείγματος να λέει ότι εμπιστεύεται τις περισσότερες ειδήσεις, τις περισσότερες φορές. Αυτό αντιστρέφει, σε κάποιο βαθμό, την πρόσφατη μεγάλη απώλεια εμπιστοσύνης - επαναφέροντας τα επίπεδα σε εκείνα του 2018. Η Φινλανδία παραμένει η χώρα με τα υψηλότερα επίπεδα συνολικής εμπιστοσύνης (65%), ενώ οι ΗΠΑ έχουν πια τα χαμηλότερα επίπεδα (29%).

Ταυτόχρονα, η εμπιστοσύνη στις ειδήσεις που προέρχονται από την αναζήτηση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει παραμείνει σε γενικές γραμμές σταθερή, με το κοινό να δίνει μεγαλύτερη προτίμηση σε ακριβείς και αξιόπιστες πηγές ειδήσεων. Γενικά, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τις ειδήσεις παραμένει ισχυρή, ειδικά στους νέους και σε εκείνους με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το WhatsApp και το Telegram έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλείς στον αναπτυσσόμενο κόσμο, δημιουργώντας μεγαλύτερη ανησυχία όσον αφορά τη διάδοση παραπληροφόρησης, ιδιαίτερα σε σχέση με τον κορωνοϊό. Για παράδειγμα η χρήστη του Telegram διπλασιάστηκε από πέρσι σε κάποιες χώρες και χρησιμοποιείται για την ενημέρωση κατά 23% στη Νιγηρία, 20% στη Μαλαισία και 18% στην Ινδονησία.

Γενικότερα, η ανησυχία σε παγκόσμιο επίπεδο σχετικά με ψευδείς και παραπλανητικές πληροφορίες έχει ελαφρώς αυξηθεί φέτος, και κυμαίνεται από 82% στη Βραζιλία έως μόλις 37% στη Γερμανία (όταν κάποτε ρώτησα μια Γερμανίδα δημοσιογράφο για τους λόγους που η παραπληροφόρηση είναι σε τόσο χαμηλά επίπεδα στη χώρα της, μου απάντησε αφοπλιστικά: «δεν έχουμε την κουλτούρα των ταμπλόιντ»). Πάντως όσοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο πιθανό να δηλώσουν ότι έχουν εκτεθεί σε παραπληροφόρηση σχετικά με τον κορωνοϊό. Το facebook θεωρείται το κύριο κανάλι για τη διάδοση ψευδών ειδήσεων σχεδόν παντού, αλλά οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το WhatsApp θεωρούνται μεγαλύτερο πρόβλημα στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν επίσης ότι τα εδραιωμένα μέσα ενημέρωσης και οι δημοσιογράφοι συγκεντρώνουν περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού στο facebook και το twitter. Αντίθετα στο TikTok, το Snapchat και το Instagram οι χρήστες έχουν σημείο αναφοράς τους ινφλουένσερ και τις εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης. Σήμερα το TikTok αγγίζει το 24% των νέων κάτω των 35 και από αυτούς το 7% ψάχνει εκεί και για ειδήσεις.

Και, τέλος, οι πιο μικροί απ’ όλους, η Generation Z (18-24 ετών), δεν έχουν πια σχέση με τους ιστότοπους των Μέσων αλλά ούτε καν με τις εφαρμογές τους και προτιμούν να μαθαίνουν τις ειδήσεις από τους aggregators (όπως για παράδειγμα το Google και το Yahoo News), τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή από ειδοποιήσεις στο κινητό τους. Το γεγονός δεν διέφυγε την προσοχή των «παλιών μεγάλων» που ρίχτηκαν πέρσι με ενθουσιασμό στη μάχη του TikTok. Πρώτη η «Washington Post» το χρησιμοποίησε στις προεδρικές εκλογές για να πείσει τους νέους να ψηφίσουν. Η δημοσιογράφος του BBC Σοφία Σμιθ Γκάλερ ανέβασε τα ρεπορτάζ της για το καράβι που έκλεισε τη Διώρυγα του Σουέζ. Και το γερμανικό δημόσιο κανάλι ARD ανεβάζει καθημερινά ένα ειδικό δελτίο ειδήσεων.