Η αρχειακή έρευνα μάς παρέχει στοιχεία ώστε να αντιληφθούμε πότε και γιατί δημιουργήθηκε ένας οικισμός για το ελαφρύ ιππικό στη Λάρνακα και γιατί πολύ σύντομα διαλύθηκε και χάθηκε. Είναι σημαντικό, επίσης, ότι ο ίδιος οικισμός μνημονεύεται και στην πρώτη οθωμανική απογραφή όταν η μεγαλόνησος κατέστη τμήμα της αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη βενετική απογραφή του 1565, που μάλλον πρόκειται για την τελευταία επί Βενετοκρατίας, όπως μπορούμε να αντιληφθούμε σύμφωνα με τις πηγές αυτές, ο εν λόγω οικισμός δεν ήταν παρά αρχικά ένας χώρος στρατωνισμού των ελαφρών ιππέων, οι οποίοι είχαν ως κύριο μέλημα τη φύλαξη των ακτών της Λάρνακας και της γύρω περιοχής. Αργότερα ο στρατωνισμός αυτός επεκτάθηκε και δημιουργήθηκε σιγά-σιγά ένα οικιστικό συγκρότημα στο οποίο οι ελαφροί ιππείς διέμεναν με τις οικογένειές τους. Η διάλυση του οικισμού πρέπει οπωσδήποτε να αναζητηθεί στον πόλεμο της Κύπρου 1570-1571, αφού οι γενναίοι τότε υπερασπιστές του νησιού, που δεν ήταν άλλοι από τα μέλη του ελαφρού ιππικού (stradioti), είχαν καταφύγει με τις οικογένειές τους είτε στην οχύρωση της Λευκωσίας είτε σε αυτήν της Αμμοχώστου, σύμφωνα με τις εντολές της βενετικής διοίκησης της Κύπρου, η οποία ασφαλώς εκτελούσε απαράβατα τα όσα αποφάσιζε η Δημοκρατία της Βενετίας...

Από στρατωνισμός των ελαφρών ιππέων έγινε χωριό

Ανατρέχουμε στα στοιχεία που έχουμε συναντήσει στις πηγές, και για τα οποία ήδη έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν, για την οικοδόμηση κατοικιών για το ελαφρύ ιππικό στην περιοχή. Όπως έχουμε επισημάνει και σε άλλα δημοσιεύματά μας, η περιοχή των Αλυκών είχε μεγάλη σημασία στη συγκεκριμένη εποχή λόγω του άλατος που αποτελούσε για τη Βενετία ένα επικερδές προϊόν. Επιπρόσθετα, ήταν και το λιμάνι για τη διεξαγωγή εμπορίου όχι μόνο του άλατος αλλά και των άλλων προϊόντων της Κύπρου, όπως σιτηρών, οίνων κ.ά. Ας σημειωθεί ότι στις Αλυκές οι στρατιωτικοί διοικητές της Κύπρου ένεκα των πιο πάνω είχαν εγκαταστήσει μεγαλύτερο αριθμό ιππέων για να εκτελούν ακτοφρουρές. Παράλληλα, για την προστασία και την άμυνα της περιοχής των Αλυκών και της Λάρνακας είχε οικοδομηθεί το 1563 ο πύργος ακτοφρουράς για να ελέγχει τυχόν εμφανίσεις ή αφίξεις εχθρικών ή πειρατικών καραβιών.

Αρχικά είχε ενδιαφερθεί ο Ανδρέας Μαυρέσης, γενικός διοικητής του ελαφρού ιππικού της Κύπρου, για την οικοδόμηση στις Αλυκές κατοικιών στις οποίες να διαμένουν οι stradioti. Ο γενικός διοικητής του ελαφρού ιππικού επιτέλεσε σπουδαίο έργο και τιμήθηκε από τους Βενετούς ως ιππότης. Τα ίχνη του εξακολουθούν να υπάρχουν στην Κύπρο αφού απόγονοί του ζουν μέχρι σήμερα στην Πάφο και φέρουν το ίδιο και αναλλοίωτο επίθετο Μαυρέση και μάλιστα με τονισμό του επιθέτου στην παραλήγουσα και όχι στην προπαραλήγουσα, όπως απαντά σε κάποιες πηγές. Μέχρι το τέλος της Βενετοκρατίας το χωριό Βουνό της Κερύνειας αναφέρεται ως Βουνό του Μαυρέση, γιατί ο γενικός διοικητής του ελαφρού ιππικού έδρασε στην περιοχή. Το γεγονός αυτό, δηλαδή η σχέση του Μαυρέση με την περιοχή, μαρτυρείται και από την κτητορική επιγραφή της Αγίας Παρασκευής στη Βασίλεια Κερύνειας, την οποία διέσωσε ο Ρώσος μοναχός Μπάρσκυ. Η κτητορική αυτή επιγραφή χάθηκε, ωστόσο, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Μπάρσκυ, ο Ανδρέας Μαυρέσης αναφέρεται σ' αυτήν ως κτήτοράς της. Η Μαυρέσης πίστευε ότι οι ελαφροί ιππείς έπρεπε να κατοικούν σε παράκτιες περιοχές για να αντιμετωπίζουν τυχόν εχθρικές επιθέσεις και όχι στην ενδοχώρα, γι' αυτό φρόντισε πρώτος να οικοδομηθούν στις Αλυκές τριάντα κατοικίες για τους stradioti. Αυτό θα βοηθούσε όχι μόνο στην καλύτερη άμυνα του χώρου αλλά θα ήταν ταυτόχρονα προστασία για το εμπόριο του άλατος και των άλλων προϊόντων αλλά και για την πάταξη του λαθρεμπορίου.

Η ανάπτυξη της γειτονικής Λάρνακας με τις Αλυκές όπως κατέδειξε η έρευνα επιτελέστηκε στα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Ήδη από τις αρχές της Βενετοκρατίας άρχισαν να οικοδομούνται στις Αλυκές οικήματα και αποθήκες για εξυπηρέτηση των εμπόρων, γεγονός που θορύβησε την κοινότητα της Αμμοχώστου. Στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα άρχισε η ανάπτυξη της Λάρνακας και από χωριό έγινε πολυάνθρωπος οικισμός με την οικοδόμηση οικιών, καταστημάτων και αποθηκών. Στο πλαίσιο αυτό και για την πιο σωστή άμυνα του λιμανιού και εμπορικού χώρου της Λάρνακας ο γενικός προνοητής και σύνδικος Ιωάννης Ματθαίος Bembo όχι μόνο έδωσε εντολή να οικοδομηθεί ο Πύργος Κιτίου αλλά φρόντισε και για την οικοδόμηση ενός ξεχωριστού οικισμού στην περιοχή της Λάρνακας για να διαμένουν αρχικά οι ελαφροί ιππείς και στη συνέχεια επεκτάθηκε και στον ίδιο χώρο διέμεναν και οι οικογένειές τους. Η ανάπτυξη του οικιστικού αυτού συγκροτήματος φρονούμε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι αποτέλεσε το αναφερόμενο στις πηγές Αρβανιτοχώρι. Εύλογα έλαβε αυτήν την ονομασία γιατί η πλειονότητα των ελαφρών ιππέων είχε προγόνους με απώτερη καταγωγή από την Αλβανία. Σημειώνουμε ωστόσο ότι οι ίδιοι ήταν εξελληνισμένοι και εκχριστιανισμένοι και είχαν εγκατασταθεί μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1204, από τους σταυροφόρους σε περιοχές όπως η Πελοπόννησος, η Αττική, τα νησιά του Αργοσαρωνικού κ.ά. Οι ελαφροί ιππείς που υπηρέτησαν στην Κύπρο αναφέρονται ως Αλβανοί (Albanesi stradioti), Ηπειρώτες ή και Μακεδόνες.

Στη συνέχεια όσοι ελαφροί ιππείς με τις οικογένειές τους εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο ή δημιούργησαν εδώ οικογένειες ή ακόμη αυτοί που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη μεγαλόνησο τους είχαν παραχωρηθεί γαίες στην περιοχή του Πωμού, σε χωριά της Χρυσοχούς αλλά κυρίως στην απομακρυσμένη Αλεξανδρέττα, που αργότερα έλαβε την ονομασία Τηλλυρία, κατά παραφθορά του Ιλλυρία, της αρχαίας ονομασίας της Αλβανίας. Το ίδιο είχε συμβεί και με ένα άλλο χωριό που δημιουργήθηκε για εγκατάσταση των ελαφρών ιππέων από το Ναύπλιο. Αναφερόμαστε στο Αναπλιτοχώρι της Κύπρου, κοντά στο Αυγόρου, το οποίο αναφέρεται στις πηγές ως Αvita dei Napolitani, το οποίο έχουμε ερμηνεύσει ως ισοβίως, εφ' όρου ζωής στους Ναυπλιώτες, γιατί ως ακτήμονες πρόσφυγες που ήταν τους παραχωρήθηκαν εκεί γαίες. Το τοπωνύμιο με την πάροδο των ετών έγινε γνωστό παραφθαρμένα ως Άης Γιώρκης των Αβίων και ο τροπαιοφόρος που τιμάται εκεί όπως αναγράφεται στην εικόνα του, ονομάζεται Άγιος Γεώργιος των Αβίων.

Πηγές για το Αρβανιτοχώρι

Ένας Βενετός σύμβουλος της διοίκησης στην Κύπρο και ένας Βενετός γενικός προνοητής και σύνδικος αναφέρονται σε κείμενά τους που διασώθηκαν για το οικιστικό συγκρότημα που δημιουργήθηκε στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας της βενετικής κυριαρχίας στη Λάρνακα. Οι Βενετοί αυτοί αξιωματούχοι είναι ο σύμβουλος Bernardin Bellegno και ο γενικός προνοητής Αντώνιος Bragadin. O Bellegno στην έκθεσή του το 1563 για τη μεγαλόνησο σημειώνει, μεταξύ άλλων, τα εξής σχετικά για το οικιστικό συγκρότημα για τους ελαφρούς ιππείς, που έλαβε την ονομασία Αρβανιτοχώρι. Στο χωριό Λάρνακα, γράφει, που βρίσκεται δίπλα στις Αλυκές, έχει οικοδομηθεί ένα ωραιότατο συγκρότημα οικιών, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κατάλυμα 50 ελαφρών ιππέων. Πρόκειται, συνεχίζει, για 50 κατοικίες στο κέντρο των οποίων υπάρχει ένας μεγάλος αυλόγυρος. Οι κατοικίες αυτές διαθέτουν η κάθε μία το πηγάδι της, τον στάβλο της καθώς και πολλές άλλες ανέσεις. Η εγκατάσταση μελών του ελαφρού ιππικού σ’ αυτόν τον οικισμό παρείχε τη δυνατότητα, κατά τον Bellegno, ώστε όπως είναι συγκεντρωμένοι σε ελάχιστο χρόνο να βρίσκονται σε ετοιμότητα, εάν παραστεί ανάγκη. Έτσι τόσο η φύλαξη των ακτών όσο και η αντιμετώπιση εχθρικών πλοίων θα γίνονταν πιο αποτελεσματικά.

Ο γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου Αντώνιος Bragadin σε επιστολή του το 1565 προς τις βενετικές αρχές αναφέρει τα ακόλουθα σχετικά με το Αρβανιτοχώρι της Λάρνακας. Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος, η οικοδόμηση των κατοικιών αυτών ήταν έργο του γενικού προνοητή και συνδίκου Zuan Mattio Bembo. Οι οικίες αυτές ήταν οικοδομημένες αμφιθεατρικά και στο κέντρο τους υπήρχε μία μεγάλη αυλή. Ο χώρος στο κέντρο ήταν τόσο μεγάλος που άνετα μπορούσαν εκεί οι ιππείς να ασκούνται. Ο οικισμός αυτός ήταν περιφραγμένος και διέθετε μόνο μία είσοδο δίπλα στην οποία βρισκόταν η οικία του διοικητή του σώματος. Το έργο αυτό πρόσφερε ασφάλεια στις οικογένειες των μελών του ελαφρού ιππικού, οι οποίες προηγουμένως ήταν εκτεθειμένες σε περίπτωση πειρατικής ή άλλης εχθρικής επίθεσης. Επίσης, το οικιστικό αυτό συγκρότημα βοήθησε στο να δοθεί τέλος στην κλοπή άλατος από τις γειτονικές Αλυκές, έργο στο οποίο επιδίδονταν προηγουμένως μέλη του σώματος του ιππικού. Επιπρόσθετα, το έργο αυτό απάλλαξε το Δημόσιο Ταμείο της βενετικής διοίκησης της Κύπρου από την καταβολή ενοικίων για την εξασφάλιση στέγης των ιππέων και των οικογενειών τους. Ο Bragadin ζητούσε από τη Γαληνοτάτη να του εγκριθεί ποσό 400 δουκάτων, ώστε να συνεχιστεί το έργο με την οικοδόμηση και άλλων κατοικιών, για στέγαση αυτών που δεν τους είχε παραχωρηθεί ακόμη κατοικία.

Εύλογα το Αρβανιτοχώρι το 1572 οι Οθωμανοί το βρήκαν άδειο από ραγιάδες, γιατί τα μέλη του ελαφρού ιππικού κατέφυγαν στις οχυρωμένες πόλεις για να τις υπερασπιστούν και τα μέλη των οικογενειών τους έπραξαν το ίδιο για να γλυτώσουν από τη σπάθη των ορδών του Λαλά Μουσταφά… Οι ελαφροί ιππείς, ως γνωστόν, κάποιοι από τους οποίους κατοικούσαν στο Αρβανιτοχώρι, ήταν οι γενναίοι πολεμιστές που πρόταξαν τα στήθη στον εχθρό κατά τον πόλεμο του 1570-1571…