Θυμάστε τότε που έπιασε πανικός όλο τον κόσμο όταν στο Instagram και στο Facebook εμφανίστηκε το μήνυμα να συναινέσουμε στη χρήση των προσωπικών μας δεδομένων ή να πληρώσουμε; Σχεδόν κανείς δεν είχε καταλάβει τι γινόταν και οι περισσότεροι πίστεψαν ότι ή θα πληρώσουν ή θα τους κόψουν την πρόσβαση. Μάλλιασε η γλώσσα μου...

Η επιλογή αυτή ήταν επιβεβλημένη από την ΕΕ λόγω του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων και μέχρι στιγμής δεν έχει εμφανιστεί αλλού στον κόσμο. Το TikTok έχει δοκιμάσει περιορισμένα μοντέλα συνδρομής χωρίς διαφημίσεις σε επιλεγμένες αγορές, αλλά όχι ως μέτρο εναλλακτικό της παρακολούθησης δεδομένων. Επίσης, το Snapchat+ και το X Premium προσφέρουν συνδρομές με λιγότερες ή καθόλου διαφημίσεις, αλλά χωρίς επίσης να συνδέονται άμεσα με την προστασία δεδομένων. Όπως και το YouTube premium και το Spotify.

Μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πιθανό να γίνει η επόμενη περιοχή όπου η Meta θα προσφέρει τις πλατφόρμες της -Facebook και Instagram- χωρίς διαφημίσεις, αλλά με αντίτιμο, σύμφωνα με πληροφορίες που επιβεβαίωσε και η εταιρεία.

Η πρόταση αυτή έρχεται σε μια περίοδο όπου η πίεση για μεγαλύτερη διαφάνεια και σεβασμό των προσωπικών δεδομένων αυξάνεται διαρκώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις την προηγούμενη εβδομάδα η Meta αναγκάστηκε να σταματήσει τη στοχοθέτηση διαφημίσεων σε μία Βρετανίδα χρήστρια, μετά από πολυετή νομική διαμάχη. Το μήνυμα είναι σαφές: η εποχή της ανεξέλεγκτης χρήσης δεδομένων δείχνει να φτάνει στο τέλος της.

Η νέα στρατηγική βασίζεται στη λογική του «consent or pay», δηλαδή «συναίνεση ή πληρωμή». Αν ο χρήστης δεν θέλει να παραχωρήσει τα προσωπικά του δεδομένα για σκοπούς στοχευμένης διαφήμισης, τότε θα πρέπει να πληρώνει συνδρομή για να έχει μια καθαρή εμπειρία - χωρίς διαφημίσεις και χωρίς tracking (παρακολούθηση της συμπεριφοράς του).

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πρακτική ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2023. Αρχικά, η συνδρομή κόστιζε 9,99 ευρώ τον μήνα, ωστόσο στη συνέχεια μειώθηκε στα 5,99 ευρώ, εν μέρει λόγω αντιδράσεων από εποπτικές αρχές. Η Meta υποχρεώθηκε να προσφέρει και μια τρίτη επιλογή: προβολή λιγότερο προσωποποιημένων διαφημίσεων για όσους δεν επιθυμούν να πληρώσουν, αλλά ούτε να δώσουν πλήρη συναίνεση.

Το Ηνωμένο Βασίλειο, παρότι εκτός ΕΕ, δεν μένει αμέτοχο στις εξελίξεις. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων (ICO) έχει ήδη εκφράσει τις ανησυχίες της για το κατά πόσο τέτοιες πρακτικές συνάδουν με τη βρετανική νομοθεσία περί προστασίας προσωπικών δεδομένων. Θεωρεί ότι οποιοδήποτε μοντέλο «συναίνεσης ή πληρωμής» πρέπει να αποδεικνύει ότι η συναίνεση παρέχεται ελεύθερα και όχι υπό πίεση ή εκβιασμό.

Η πραγματικότητα είναι ότι τα κοινωνικά δίκτυα -και κυρίως η Meta- έχουν στηρίξει το επιχειρηματικό τους μοντέλο στην προσωποποιημένη διαφήμιση. Περισσότερο από το 96% των εσόδων της Meta προέρχεται από διαφημίσεις. Χωρίς αυτές, η παροχή των υπηρεσιών τους «δωρεάν» καθίσταται αμφισβητήσιμη.

Η στρατηγική της συνδρομής, όμως, ίσως είναι περισσότερο ένα μέτρο προληπτικής προστασίας απέναντι σε ρυθμιστικές πιέσεις, παρά μια ειλικρινής απόπειρας αλλαγής του επιχειρηματικού μοντέλου. Κι αυτό φαίνεται από το παράδειγμα της ΕΕ, όπου έχει περιορισμένη απήχηση. Οι περισσότεροι χρήστες προτιμούν να πληρώνουν με τα δεδομένα τους, παρά με χρήματα. Αντίθετα, οι πλατφόρμες δείχνουν να επιδιώκουν περισσότερο τη δημιουργία ενός νομικού «διχτυού ασφαλείας», ώστε να προσαρμοστούν σε πιθανές μελλοντικές νομοθεσίες που θα περιορίσουν τη χρήση των δεδομένων.

Δεν είναι μόνο η Meta που ακολουθεί αυτή την κατεύθυνση. Μεγάλοι εκδότες στο Ηνωμένο Βασίλειο -όπως οι Guardian, Daily Mirror και Independent- έχουν επίσης υιοθετήσει το μοντέλο «consent or pay», ζητώντας είτε συνδρομή είτε συγκατάθεση για την παρακολούθηση της συμπεριφοράς των χρηστών.

Αν τελικά εφαρμοστεί το μοντέλο αυτό και στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα αποδείξει στην πράξη εάν οι χρήστες είναι πρόθυμοι να επενδύσουν σε ιδιωτικότητα ή αν τελικά το κόστος παραμένει ένα εμπόδιο. Για την ώρα, η πλειοψηφία δείχνει να προτιμά να «πληρώνει» με τα προσωπικά της δεδομένα. Αλλά η συζήτηση έχει μόλις ξεκινήσει και τα επόμενα βήματα της Meta θα αποτελέσουν βαρόμετρο για όλο το διαδίκτυο.