Γράφει η Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Η Μαίρη Σαμαρά υπήρξε για κάτι παραπάνω από 50 χρόνια το γυμνό μοντέλο στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Ξεκίνησε τυχαία στα 13 της, όταν ο Μόραλης έψαχνε ένα παιδικό πρόσωπο για να ζωγραφίζουν οι φοιτητές του.

Η τελευταία φορά που πόζαρε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας η Μαίρη Σαμαρά, ήταν το 2004, σε ηλικία 70 ετών. Ήταν μια δύσκολη, βροχερή μέρα, που ανάγκασε τη Μαίρη να ποζάρει σε πλημμυρισμένη, κρύα αίθουσα και ύστερα να αποχαιρετίσει τη σχολή, φορώντας χειμερινό παλτό και... σαγιονάρες, μιας και τα παπούτσια της είχαν βραχεί. Πήρε το μετρό και τα βλέμματα όλα ήταν πάνω της. Έμοιαζε λες και βγήκε από ψυχιατρείο. Σήμερα, στα 82 της, η Μαίρη Σαμαρά λέει πως θα πόζαρε ξανά γυμνή αν της το ζητούσαν. Και τονίζει πως οι δυσκολίες ήταν ζήτημα διαχρονικό στη Σχολή Καλών Τεχνών. Δεν έδινε όμως πολλή σημασία, γι' αυτό και τώρα διηγείται τους σκοπέλους που συνάντησε στην περιβόητη σχολή σαν μυθιστόρημα. Συναντήσαμε τη Μαίρη Σαμαρά στο μουσείο Λουκίας και Μιχαλάκη Ζαμπέλα, όπου βρέθηκε για να προλογίσει την προσωρινή έκθεση που φιλοξενείται αυτό το διάστημα στο μουσείο με τίτλο "Ο Παναγιώτης Τέτσης και οι Κύπριοι μαθητές του". Η Μαίρη Σαμαρά πόζαρε στο εργαστήρι του Τέτση για πολλά χρόνια. Δέθηκαν στενά με τον δάσκαλο και "σπουδαίο καλλιτέχνη που ήταν ακόμα πιο σπουδαίος άνθρωπος".

Στα 13 της

"Είμαι πολύ τυχερή", δηλώνει σήμερα η Μαίρη Σαμαρά. "Μέσα στην ατυχία μου, όταν έχασα τους γονείς μου στα 12 μου χρόνια, ήμουν και τυχερή. Γι' αυτό λέω πως όλα είναι συμπτώσεις που γράφουν ιστορία". Η δική της ιστορία ξεκίνησε το 1948, όταν μετά τον θάνατο των γονιών της πήγε να ζήσει με τη γιαγιά, τη μητέρα της μητέρας της. "Ούτε συζήτηση δεν έγινε για να πάω στο σχολείο". Ξεκίνησε, έτσι, δουλειά σε μια μοδίστρα, η μητέρα της οποίας ήταν επιστάτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών. Έτσι βρέθηκε στα 13 της ως μοντέλο στη σχολή, όταν ο Γιάννης Μόραλης ήθελε ένα μικρό παιδάκι για να ζωγραφίσουν οι φοιτητές το κεφάλι του. Πήγε για μια βδομάδα, έμεινε για μισό αιώνα.

Η δουλειά του μοντέλου

"Πολλοί ακούν το επάγγελμα αυτό και νομίζουν ότι είμαστε για πασαρέλα, μανεκέν. Αλλά δεν έχουμε καμία σχέση. Όλα τα μεγέθη και όλες οι ηλικίες έχουν ενδιαφέρον για τη σχολή. Δεν είναι το ωραίο η όμορφη κοπέλα με τα ξανθά μαλλιά σε έναν πίνακα που βλέπουμε. Το ωραίο είναι η τέχνη του. H 'Κραυγή' του Μουνχ τι είναι; Και όμως, λες τι ωραίο έργο. Εγώ πάντα λέω 'καλό έργο'".

"Μέχρι να συνηθίσω ήταν πολύ δύσκολο. Στη θάλασσα έμπαινα με το φουστάνι και το μαγιό από κάτω μέχρι να με κρύψει το νερό και ύστερα το πέταγα το φουστάνι. Όλα αυτά είναι ψυχολογικά"

Η Μαίρη Σαμαρά είναι σήμερα ένα ιστορικό πρόσωπο της σχολής. Υπήρξε άριστη επαγγελματίας και συνέδεσε τη ζωή της ολόκληρη με τη σχολή και τους ανθρώπους της. Την οικογένεια που δεν είχε, τη βρήκε στη σχολή. Όπως και τη ζωή μέσα στην τέχνη. "Υπήρχαν και υπάρχουν μοντέλα που εργαστήκαμε σχεδόν τα ίδια χρόνια, αλλά δεν είχαν καμία σχέση με την τέχνη. Και παρόλο που είχαν ευκαιρίες γιατί δεν παντρεύτηκαν λόγω του ότι το επάγγελμα αυτό ήταν λίγο ταμπού -για να μην πω πολύ και δεν τολμούσαν να το πουν- δεν ασχολήθηκαν. Δεν πήγαιναν σε εκθέσεις, δεν ενδιαφερόντουσαν. Σχόλαγαν και εξαφανίζονταν στα δικά τους τα προβλήματα. Εγώ από την άλλη, πολλές φορές κατέβαζα και το φαγητό από την κουζίνα για να τρέξω σε εγκαίνια που ήθελα να πάω, για να δω και τους φίλους μου. Έκανα πολλές τρέλες".

Γυμνή στα 17

"Με ξεγέλασε ένας καθηγητής που πόζαρα στο εργαστήριό του για καιρό. Εγώ ήμουν 17 χρονών και μέχρι τότε πόζαρα μόνο κεφάλι ή ντυμένη. Κάποια στιγμή μου λέει ο καθηγητής (σ.σ. εννοεί τον Ανδρέα Γεωργιάδη) που ήμουν στο εργαστήριό του: να φέρεις ένα κομπινεζόν αύριο. Στη μοδίστρα που δούλευα είχα ράψει ένα κομπινεζόν μόνη μου. Πάω την επόμενη μέρα, μου λέει 'ωραία', με βάζει σε ένα σκαμνάκι όπως ήμουν μικροκαμωμένη και έρχεται μια στιγμή και πιάνει τις τιράντες: τις πήγαινε τις έφερνε, τις πήγαινε τις έφερνε και ξαφνικά τις κατέβασε και έμεινα μέχρι τη μέση γυμνή. Εγώ έπρεπε να κάνω κάθε τέταρτο διάλειμμα, αλλά κάθισα τέσσερις ώρες εκεί, ακούνητη, όσο διαρκούσε το μάθημα. Και όταν σηκώθηκα, γύρω-γύρω το κομπινεζόν ήταν μούσκεμα από την αγωνία μου. Η αγωνία μου ήταν και την επόμενη μέρα: πώς θα πήγαινα μόνη μου αυτή τη φορά να κατεβάσω τις τιράντες; Ήταν δύσκολα. Έφτασα να ποζάρω γυμνή όταν πίσω από το παραβάν που ντυνόμουνα ήρθε μια μαθήτρια και ένας μαθητής, ο Παύλος (Διονυσόπουλος) και η πρώτη του γυναίκα, η Ιωάννα, και μου είπαν 'εμείς θα γδυθούμε, αδέλφια είμαστε, τι, όταν πας στον γιατρό δεν γδύνεσαι;' Και έτσι έγινε με το σλιπ στην αρχή. Ύστερα έλεγαν 'βρε το σλιπ είναι προκλητικό, όταν είσαι εντελώς γυμνή είναι πιο φυσικό'. Λοιπόν, εκεί τα έβγαλα όλα σε αυτό το εργαστήριο. Αλλά δεν μπορούσα σε άλλο εργαστήρι. Ήταν αδύνατο.

Μέχρι να συνηθίσω, ήταν δύσκολο ψυχολογικά, είναι πολύ δύσκολο. Για φαντάσου, πόζαρα στην αρχιτεκτονική που ήταν 180 μαθητές σε ένα αμφιθέατρο. Και εγώ ανέβαινα καμιά δεκαριά σκαλιά σε ένα βάθρο για να έρθω περίπου στη μέση του αμφιθεάτρου. Και να είμαι γυμνή. Για να περάσει η ώρα, μέτραγα κεφάλια. Πόσες κοπέλες είναι και πόσα τα αγόρια; Πώς αλλιώς θα περνούσε η ώρα; Με ένα χρι-χρι που κάνει το μολύβι δεν περνούσε η ώρα. Και στη θάλασσα, είχα μεγάλη πλάκα! Έμπαινα με το φουστάνι και το μαγιό από κάτω μέχρι να με κρύψει το νερό και ύστερα το πέταγα το φουστάνι. Όλα αυτά είναι ψυχολογικά".

Η τέχνη είναι ζηλιάρα

"Όταν πηγαίνω να βγάλω φωτογραφίες για δίπλωμα ας πούμε, πόση ώρα χρειάζεσαι, δευτερόλεπτα; Και όμως, εκεί θέλω να κουνηθώ. Ενώ στη δουλειά μου, ξεραινόμουνα. Και όχι μόνο όταν καθόμουν. Να είσαι όρθιος και να μην αναπνέεις κιόλας. Δεν ξέρω γιατί, αλλά έτσι γινόταν χωρίς να το επιδιώκω. Μ' αρέσει αυτό που κάνω να το κάνω σωστά, οτιδήποτε και αν είναι. Και όταν καταπιαστώ με κάτι, θέλω να αφιερωθώ σ' αυτό. Η τέχνη, οποιαδήποτε τέχνη, είναι ζηλιάρα, σε θέλει δικό της: είτε ηθοποιός είσαι είτε ζωγράφος. Σε θέλει δικό της για να κάνεις έργο. Δεν θέλει να σε μοιράζεται".

Ούτε μια καρέκλα

Γυμνή στο κρύο, αμίλητη, ακίνητη και αγέλαστη, ήταν το δύσκολο έργο της Μαίρης Σαμαρά. "Και παλιά όταν υπήρχαν πολλά χρήματα για τα ιδρύματα, μια σόμπα για τα μοντέλα δεν φέρνανε. Μια καρέκλα για το μοντέλο που θα καθότανε, δεν παίρνανε. Μαζεύαμε από τα σκουπίδια είτε κουβαλάγαμε από τα σπίτια μας. Ειδοποιούσαν τα παιδιά 'στην τάδε γωνία έχουν βγάλει ένα καναπέ, τρεχάτε να τον πάρετε!' πριν περάσει ο σκουπιδιάρης. Ούτε μια καρέκλα. Τίποτα. Ενώ τα γραφεία, είχανε τις καρέκλες τους, να μην πάθει κάτι η μέση τους. Είχαν την καφετιέρα τους να φτιάχνουν τον καφέ τους. Το Δημόσιο είναι Δημόσιο πάντα. Για όλα τα καλά".

Εξέχουσα η ζωγραφική

"Για μένα ο καλλιτέχνης είναι ο ζωγράφος γιατί όπως αισθάνεται εκείνη την ώρα, αποτυπώνεται στο έργο του. Ο γλύπτης έχει πολλή δουλειά για να φτάσει στο αποτέλεσμα. Να φτιάξει τον σκελετό, να τον γεμίσει, να τον δουλέψει και γι' αυτό δεν υπάρχει το συναίσθημα. Ο χαράκτης; Ακόμα περισσότερο. Δεν μπορεί να βγει το συναίσθημα σε τέτοιες διαδικασίες. Γι' αυτό ο ζωγράφος για μένα είναι κορυφαίος. Σήμερα (οι καλλιτέχνες) βρίσκουν την εύκολη λύση του video art και τέτοια. Αλλά αυτό ούτε το στομάχι δεν γεμίζει".

+ Η έκθεση "Ο Παναγιώτης Τέτσης και οι Κύπριοι μαθητές του" συνεχίζεται στο μουσείο Λουκίας και Μιχαλάκη Ζαμπέλα στο Καϊμακλί μέχρι τις 31 Μαρτίου. Πληροφορίες τηλ. 22456098.