Επιμέλεια: Μερόπη Μωυσέως

Ο Σάββας Χριστοδουλίδης ξεχώρισε από την Κρατική Συλλογή Έργων Τέχνης έργα καλλιτεχνών από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα και συνθέτει το «τοπίο» της εικαστικής τέχνης της Κύπρου.

Ο δρ Σάββας Χριστοδουλίδης επιμελείται την έκθεση με τίτλο "ΤΟΠΙΑ, επιλογές από την Κρατική Συλλογή" που θα παρουσιάζεται από τις 20 Ιανουαρίου 2017 στο Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη, στη Λεμεσό.

Ύστερα από ανοιχτή πρόσκληση του Ιδρύματος Ευαγόρα και Κάθλην Λανίτη και του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, ο δρ Χριστοδουλίδης, εικαστικός και επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Frederick, ανέλαβε την επιμέλεια της έκθεσης, της πρώτης από μια σειρά κοινών εκθέσεων του Ιδρύματος Λανίτη και του υπουργείου, με σκοπό έργα τέχνης από την Κρατική Συλλογή να συναντήσουν το ευρύ κοινό.

«Η έκθεση Τοπία φιλοξενεί έργα Κύπριων δημιουργών που ανήκουν στην Κρατική Συλλογή και που πραγματεύονται την ιδέα του τοπίου, όπως αυτή διατυπώθηκε εικαστικά κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, την περίοδο που προηγήθηκε και ακολούθησε την Ανεξαρτησία και τις μέρες μας», αναφέρει σε σημείωμά του ο δρ Χριστοδουλίδης ο οποίος δεν περιόρισε τις επιλογές του για αυτή την έκθεση στα ζωγραφικά έργα. Γι' αυτό στο Κέντρο Λανίτη θα δούμε, επίσης, φωτογραφίες του Ρένου Ευρυβιάδη Wideson αλλά και εγκαταστάσεις, μεταξύ άλλων του Φάνου Κυριάκου από τη δουλειά που παρουσίασε στην Μπιενάλε Βενετίας 2013.
Όπως αναφέρει ο επιμελητής, η έκθεση «περιλαμβάνει έργα που με κριτήριο την πλαστικότητα, τη σημασιολογική αξία και την εκφραστική τους επάρκεια, εμπίπτουν στην εκτενή και ανεξάντλητη θεματική του τοπίου, μια θεματική τόσο παλιά όσο η ιστορία των Τεχνών και τόσο νέα που θα μπορούσε να θεωρηθεί αδιερεύνητη.»

Πολυμορφία / πολυσημία

Η Κρατική Συλλογή αποτελεί τη συλλογή έργων τέχνης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πρόκειται για ένα -κατά κάποιο τρόπο- καλό δείγμα της εξελικτικής πορείας της κυπριακής τέχνης από τις αρχές του 20ού αιώνα. Η συλλογή εμπλουτίζεται ετήσια μέσα από τις εισηγήσεις της Επιτροπής Αγοράς Έργων Τέχνης και ένα αντιπροσωπευτικό μέρος της εκτίθεται στην Κρατική Πινακοθήκη της Λευκωσίας.

Σημειώνει ο δρ Χριστοδουλίδης:

«Μελετώντας κανείς τα αποκτήματα της Κρατικής Συλλογής διαπιστώνει την ποικιλομορφία και την πολυσημία των επιλεγμένων από τις εκάστοτε επιτροπές έργων. Χαρακτηριστικά που καταδεικνύουν τόσο τη συστοιχία της εντόπιας παραγωγής με ευρύτερες τάσεις ή ρεύματα, όσο και την ανάγκη διατύπωσης, από μέρους των δημιουργών του τόπου, μιας εικαστικής γλώσσας που να συνάδει με τις εγχώριες πολιτισμικές αρχές και αξίες.

Το αγροτικό ή αστικό περιβάλλον εμπνέει τους πρωτεργάτες της τέχνης του τόπου. Ο Κισσονέργης, ο Διαμαντής, η Νικολαΐδου, ο Κάνθος, μεταξύ άλλων, εγκαινιάζουν με τη ζωγραφική τους μια μακρόχρονη διερεύνηση χωρικών δεδομένων, στη βάση πάντα αρχών απεικόνισης. Συμμερίζονται, θα έλεγα, την άποψη του Ραλφ Έμερσον, ότι 'η τέχνη είναι το αποτέλεσμα της ανθρώπινης βούλησης πάνω στα φυσικά στοιχεία'. Πεποίθηση που θέτει ως προϋπόθεση για κάθε δημιουργικό εγχείρημα την εντρύφηση στη φύση και στις παραλλάξεις της.

Στα χρόνια του '50 οι έννοιες της θέασης και της αντίληψης του έξω χώρου αποκλίνουν από τις προγενέστερες. Η τέχνη της φωτογραφίας μοιάζει να καταργεί την τόσο επιθυμητή και στοχευμένη πιστότητα της απεικόνισης που μέχρι τότε εγγυόταν το μέσο της ζωγραφικής. Ο Ρένος Ευρυβιάδης - Wideson με όψεις του νησιού που διακρίνονται για την ευκρίνεια και την αληθοφάνειά τους, εγκαινιάζει με ασπρόμαυρες εικόνες μια περίοδο μετάβασης. Η εμμονή να αποδίδεται το θέμα στη βάση παρατήρησης και όσο γίνεται πιο πειστικά, παρέρχεται.

Τα χρόνια λίγο πριν από την ανακήρυξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους, δημιουργοί όπως ο Χρυσοχός, ο Βότσης και άλλοι της γενιάς αυτής, επιχειρούν το τόλμημα. Αποσυνθέτουν την εικόνα προσδίδοντας στον χώρο, τον οποίο δεσμεύονται να σχολιάσουν, ύφος πολυσχηματικό. Μπορεί να γίνει λόγος για 'ζωγραφική γεωμετρικής ανασύστασης'. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα εγχειρήματα των προαναφερθέντων πλαισιώνει ο Χριστόφορος Σάββα με ποικίλες και πρωτόγνωρες για την εποχή πρακτικές. Το τοπίο διατυπώνεται από τον Σάββα ως έκφανση πρωτίστως μιας υλικότητας και οι προτάσεις του ορίζονται ως μύηση, ανάθεση και προτροπή για τους μεταγενέστερους. Τα χρόνια που ακολουθούν, περιλαμβανομένης και της μεταπολεμικής ύφεσης του '74, δεν παύουν να είναι γόνιμα. Ο Κουρούσιης, ο Μακρίδης και ο Σφήκας, μεταξύ άλλων, διανθίζουν με τα έργα τους την εντόπια εικαστική παραγωγή. Το τοπίο αποτελεί για αυτούς πρωτίστως αίσθηση. Αποτελεί αναγωγή του βιωμένου χώρου σε αξία που ερμηνεύεται ως υλικότητα αλλά εγγράφεται συνάμα και ως απόρροια μιας μύχιας εντύπωσης.

Πολλοί άλλοι δεν παύουν να στοχάζονται γύρω από το θέμα του τοπίου και να επιχειρούν διατυπώσεις υφολογικά και σημασιολογικά ετερόκλητες. Επικεντρώνω εντούτοις τις επιλογές μου σε έργα καλλιτεχνών της Κρατικής Συλλογής που τα πλείστα είδαν το φως τα τελευταία είκοσι χρόνια και εστιάζω στο ακόλουθο ερώτημα. Πώς θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το θέμα μιας σύγχρονης τοπιογραφίας; Σίγουρα στη βάση της αρχής που θέλει το τοπίο να συνίσταται σε μια πραγματική ή και φανταστική περιοχή. Περιοχή που εγγυάται στην ανθρώπινη ανάγκη, προσδοκία ή εντύπωση μιαν in situ και in tempo διατύπωσή της. Τοπίο είναι κάθε χώρος σύζευξης, φύλαξης και απόρροιας των ιδεών του καθενός. Τοπίο είναι ό,τι υποδέχεται, φυλάσσει ή δεσμεύει τα 'συσσωρευθέντα', την υλικότητα με άλλα λόγια. Τοπίο είναι, τέλος, κάθε έκφανση ευρύτητας ή και στενότητας, -κοινωνικής, πολιτικής ή άλλης- που πρακτικές καλλιτεχνών ανάγουν σε μορφή, εικόνα ή γραφή. Πολλά από τα έργα που η έκθεση φιλοξενεί ορίζουν την αξία τους στις εκδοχές που μόλις προανέφερα υιοθετώντας αναμφίβολα τη ρήση του Emile Zola που λέει πως 'το κλασικό τοπίο πέθανε, νικήθηκε από τη ζωή και την αλήθεια'».

Στην έκθεση «ΤΟΠΙΑ, επιλογές από την Κρατική Συλλογή» παρουσιάζονται έργα των:

Αριστείδη Αναστασιάδη, Μιχάλη Αναστασιάδη, Στέλιου Βότση, Γεώργιου Πολ Γεωργίου, Emin Cizenel, Αδαμάντιου Διαμαντή, Νίκου Δυμιώτη, Χάρις Επαμεινώνδα, Peter Eramian, Mustafa Hulusi, Τηλέμαχου Κάνθου, Σταύρου Κίκα, Ιωάννη Κισσονέργη, Νίκου Κουρούσιη, Φάνου Κυριάκου, Ανδρέα Λαδόμματου, Μαρίας Λιανού, Άγγελου Μακρίδη, Μιχάλη Μιχαηλίδη, Mary Plant, Δημήτρη Νεοκλέους, Λουκίας Νικολαΐδου, Χριστόδουλου Παναγιώτου, Βίκυς Περικλέους, Χριστόφορου Σάββα, Ζήνωνα Σιερεπεκλή, Γιώργου Σφήκα, Σωκράτη Σωκράτου, Νίκου Χαραλαμπίδη, Μαριάννας Χριστοφίδου, Ανδρέα Χρυσοχού, Ρένου Ευρυβιάδη-Wideson.

+ Την έκθεση θα εγκαινιάσει στις 20 Ιανουαρίου 2017, στις 19:30 στο Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη Λεμεσού ο υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού Κώστας Καδής. Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου 2017.

Δημήτρης Νεοκλέους, Καμουφλάζ, 2004
Εγκατάσταση με υφασμάτινα patchwork αντίσκηνα, διαστάσεις μεταβλητές

Νίκος Χαραλαμπίδης, Χωρίς Τίτλο, 2006
Εκτύπωση σε καμβά (2 τεμάχια), 215 χ 150 εκ. έκαστο

Φάνος Κυριάκου, Οο, 2013
Εγκατάσταση (έτοιμα και επινοημένα αντικείμενα σε ειδική πλατφόρμα), διαστάσεις μεταβλητές.

Λουκία Νικολαΐδου, Πλάτρες, 1929/30
Ακουαρέλα, 22 χ 26 εκ.

Στέλιος Βότσης, Σύνθεση, 1960
Λάδι σε καμβά, 64 x 69 εκ.

Hulusi Mustafa, 2 figs, 2008
Λάδι σε καμβά, 200 χ 300 εκ

ΑΡΧΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Βίκη Περικλέους, Paradise on the Rocks, 2012, Εκτύπωση, σχέδιο και κολάζ, 197 x 165 εκ.