Σπουδαία έργα μουσειακής αξίας, τα πλείστα από τα οποία βρίσκονταν στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Αμμοχώστου, παρουσιάζονται στην έκθεση που άνοιξε χθες στο Λήδρα Πάλας, στην παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί.

Πρόκειται για 60 από τα 219 έργα τέχνης που διασώθηκαν στην Αμμόχωστο μετά το 1974 και επιστράφηκαν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα στο πλαίσιο ανταλλαγής με οπτικοακουστικό υλικό που αφορά την τουρκοκυπριακή κοινότητα, ως ένα Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης για την επίλυση του Κυπριακού.

Η συμβολή της τέχνης στην επίτευξη ειρήνης

Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης
«Η τέχνη και ο πολιτισμός μπορεί να συμβάλουν στις προσπάθειες για επίτευξη ειρήνης και συμφιλίωσης», ανέφερε χθες ο Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης στα εγκαίνια της έκθεσης.

Από την πλευρά του ο Μουσταφά Ακιντζί ανέφερε ότι ο ίδιος θεωρεί πως η έκθεση αυτή αποτελεί «εκδήλωση του σεβασμού Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων για τις πολιτιστικές αξίες της κάθε πλευράς και (αυτό) το βρίσκω υποσχόμενο όσον αφορά το μέλλον».

Αριστερά ο Μουσταφά Ακίντζι, στο κέντρο ο Νίκος Αναστασιάδης, ξεναγούνται στην έκθεση από τη Ρουζέν Ατακάν [δεξιά]. Φωτογραφία ©Κάτια Χριστοδούλου | ΚΥΠΕ

«Η προστασία και η διατήρηση των έργων τέχνης, πριν το 1974, Ελληνοκύπριων ζωγράφων κατέστησε δυνατό για μας να τα επιστρέψουμε, κάτι που κατέστησε εφικτή και αυτή την έκθεση», είπε.

«Το παρελθόν μας θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό, αλλά δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε το παρελθόν», σημείωσε.  Ωστόσο, πρόσθεσε, «μπορούμε να αναλάβουμε την ευθύνη για ένα ειρηνικό μέλλον και να δείξουμε την απαραίτητα θέληση γι' αυτό. Το να σεβόμαστε και να προστατεύουμε τις αξίες, πολιτιστικά σύμβολα και έργα τέχνης ο ένας του άλλου αποτελεί μία από τις κύριες ευθύνες μας για ένα ειρηνικό μέλλον», κατέληξε.

Αριστουργηματικά έργα

Το εμβληματικό έργο Cypria Saga (Κύπρια Έπη), του Γεώργιου Πολ Γεωργίου, «καλωσόρισε» χθες το κοινό σε αυτή την ιστορική έκθεση. Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης 

Η έκθεση περιλαμβάνει έργα που για τέσσερις δεκαετίες ήταν στοιβαγμένα σε μια αποθήκη χωρίς κανένας να γνωρίζει αν διασώθηκαν ή αν χάθηκαν για πάντα. Πολ Γεωργίου, Κάνθος, Διαμαντής, Κισσονέργης, Βότσης, Στας Παράσκος, Γιώργος Σκοτεινός, Κάσιαλος αλλά και οι Ελλαδίτες ζωγράφοι Τσαρούχης, Μόραλης, Χατζηκυριάκος – Γκίκας, έργα που είχαν κριθεί τόσο σημαντικά τη δεκαετία του ’60 ώστε να αποτελούν μέρος της περίφημης Πινακοθήκης της Αμμοχώστου. Έργα που το καθένα έχει μια ιστορία να πει.

Τα έργα του Πολ Γεωργίου από το σπίτι-στούντιο στην οδό Ερμού

Ο μεγαλύτερος αριθμός έργων, συγκεκριμένα τα 44 από τα 219, ανήκουν στον Γεώργιο Πολ Γεωργίου, τον κορυφαίο Κύπριο και δη Αμμοχωστιανό ζωγράφο. Τα τρία από αυτά τα έργα ανήκουν στη Συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Αμμοχώστου και τα υπόλοιπα 41 προέρχονται «με σιγουριά», διαβεβαιώνει ο Γιάννης Τουμαζής, από το σπίτι και στούντιο του ζωγράφου, στην οδό Ερμού 136 στο Βαρώσι. Τα έργα επιβεβαιώνουν τα ανήψια και κληρονόμοι του Πολ Γεωργίου, Αριστόδημος Φοινιεύς και Ρίμα Ουτράμ. Μάλιστα, πολλά από αυτά τα έργα διακρίνονται και αναγνωρίζονται σε αρχειακές φωτογραφίες από το σπίτι.

Τη μεγάλη έρευνα για την ταυτοποίηση των έργων διενήργησε ο Γιάννης Τουμαζής, διευθυντής του Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας και μέλος της Τεχνικής Επιτροπής για τον πολιτισμό, σε συνεργασία με τη Ρουζέν Ατακάν, Τουρκοκύπρια καλλιτέχνη και επίσης μέλος της Επιτροπής. Μάλιστα παρουσίασαν χθες ένα ογκώδη κατάλογο στον οποίο βρίσκονται τα έργα και η ιστορία τους.

• Ο κατάλογος με τα 219 έργα βρίσκεται εδώ

Σύμφωνα με τον Γιάννη Τουμαζή, μετά τον θάνατο του ζωγράφου το 1972, τα ανήψια έκαναν έναν κατάλογο με τα 297 έργα που υπήρχαν στο σπίτι. Έχουν δακτυλογραφημένο κατάλογο και έβαλαν πίσω από κάθε πίνακα λευκές ετικέτες που υπάρχουν ακόμη και αντιστοιχούν στα ίδια έργα και στα ίδια μεγέθη των έργων.

Τα έργα του Βότση εγκλωβισμένα στο Λιμάνι

Από τα 219 έργα που επιστράφηκαν, τα 24 ανήκουν στον Στέλιο Βότση. Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης
Το 1973, ο Στέλιος Βότσης είχε παρουσιάσει έκθεση με τίτλο Votsis Recent Paintings στη γκαλερί του Commonwealth Institute στο Λονδίνο. Με την επιστροφή τους, ξεκίνησε η τουρκική εισβολή και τα έργα εγκλωβίστηκαν στο τελωνείο του Λιμανιού της Αμμοχώστου. Πίσω από τα έργα υπάρχουν ετικέτες με το όνομα του Βότση, την διεύθυνσή του, τις διαστάσεις των έργων.

Αριστουργηματικά έργα στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης

Από τα 219 έργα που διασώθηκαν στην Αμμόχωστο και επιστράφηκαν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα, 14 δεν έγινε κατορθωτό να αναγνωριστούν.

Από τα υπόλοιπα 205, τα 140 προέρχονται από τη Δημοτική Πινακοθήκη της Αμμοχώστου. Περισσότερα από 30 από αυτά, φέρουν την χαρακτηριστική εκθεσιακή πινακίδα της Πινακοθήκης. Άλλα έργα, που δεν φέρουν την πινακίδα, ανήκουν σε καλλιτέχνες που βρίσκονται εν ζωή και οι οποίοι επιβεβαίωσαν ότι τα έργα είναι των ιδίων και ανήκαν στη Συλλογή της Πινακοθήκης της Αμμοχώστου: Πρόκειται για τους Μαρία Τούρου, Ρέα Μπέιλι, Σέργη Σεργίου και Γιώργο Κοτσώνη.

Ανάμεσα στα έργα βρίσκεται και αυτός ο πίνακας του Αδαμάντιου Διαμαντή, με χρονολογία 1932, που επίσης ανήκε στη συλλογή της Πινακοθήκης και έχει βρεθεί στα πρακτικά η αγορά του έργου. Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης

Τσαρούχης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Μόραλης και Φώτης Κόντογλου δηλώνουν επίσης «παρών» σε αυτή την ανεκτίμητης αξίας συλλογή των 219 έργων. Τα έργα των Ελλαδιτών ζωγράφων ανήκουν επίσης στη συλλογή της Πινακοθήκης. Αγοράστηκαν το 1960, όταν έγινε μια μεγάλη έκθεση με σπουδαίους Ελλαδίτες καλλιτέχνες σε συνεργασία με την Ελληνική Πρεσβεία.

Αριστερά, έργο του Γιάννη Τσαρούχη και δίπλα έργο του Γιάννη Μόραλη. Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης
«Όταν ακούμε πως ο πολιτισμός ενώνει, είμαστε εμείς»

Ιδιαίτερα συγκινημένα ήταν τα μέλη της Τεχνικής Επιτροπής για τον Πολιτισμό που όλο αυτό το διάστημα ανέλαβαν το μεγάλο έργο της καταμέτρησης και ταυτοποίησης των έργων. «Έχουν περάσει δύο χρόνια απ’ όταν μού εκμυστηρεύτηκε ο Κανί (Κανόλ, Τουρκοκύπριος πρόεδρος της Επιτροπής) την ύπαρξη αυτών των έργων και την πρόθεση για την επιστροφή τους», σημείωσε η Ελληνοκύπρια πρόεδρος της Επιτροπής, Ανδρούλλα Βασιλείου. «Η μέρα της ανταλλαγής ήταν μια από τις πιο συγκινητικές μέρες της ζωής μου», δήλωσε ακόμη τονίζοντας ότι «όταν ακούμε πως ο πολιτισμός ενώνει, είμαστε εμείς, που μέσα από αυτή την επαφή δημιουργούμε δεσμούς και στέρεες βάσεις για την τελική επίλυση του Κυπριακού».

Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης

Ο Γιάννης Τουμαζής δεν δίστασε να εξισώσει τη σημασία της επιστροφής αυτών των έργων με τα έργα που είχαν κατασχέσει οι Ναζί ως «εκφυλισμένη τέχνη» και τα οποία συνεχίζουν να εμφανίζονται και να παραδίδονται στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, μετά από όλα αυτά τα χρόνια. «Η κίνηση της επιστροφής είναι εξίσου σημαντική για την Κύπρο και για τον κόσμο, γιατί πρόκειται για έργα μουσειακής αξίας, ένα προς ένα.»

Ιστορικό γεγονός

Για ένα ιστορικό γεγονός έκανε λόγο ο Ιερόθεος Παπαδόπουλος, επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο, που στήριξε οικονομικά και άλλως πως την έκθεση.

«Η επίτευξη της ειρήνης δεν είναι μια αφηρημένη έννοια αλλά αφορά ανθρώπους που εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση, που μοιράζονται κοινά οράματα και θέτουν κοινούς στόχους, όπως αυτή η έκθεση που θα μπορούσε να αντανακλά την ενωμένη Κύπρο», σημείωσε στην ομιλία του ο κ. Παπαδόπουλος.

Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης
Τα 219 έργα παραδίδονται στις 5 Φεβρουαρίου στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας το οποίο ανέλαβε την φύλαξή τους αλλά και τη σύσταση ειδικής επιτροπής για την παράδοση των έργων στους ιδιοκτήτες τους.

Έκθεση ανοιχτή στο κοινό

Πάνω, έργο του Γιώργου Σκοτεινού. Κάτω, Σπυρόπουλος. Φωτογραφία: ©Ελένη Παπαδοπούλου | Πολίτης

Τον ερχόμενο Μάρτιο, το σύνολο των έργων που έχουν επιστραφεί θα εκτεθεί για το ευρύ κοινό στο κτήριο της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Κυπριακής Τέχνης (ΣΠΕΛ) όπου ενδέχεται να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα δίνοντας την ευκαιρία σε όσο περισσότερους ανθρώπους να επισκεφτούν την έκθεση.

Η ελληνοκυπριακή πλευρά παρέδωσε αρχειακό υλικό από το Αρχείο του ΡΙΚ, που αφορά την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Πρόκειται για 54 αρχεία οπτικού και 22 αρχεία ακουστικού υλικού. 

«Είμαστε πολύ χαρούμενοι που είμαστε εδώ και που καταφέραμε υλοποιήσουμε αυτή την έκθεση» ανέφερε ο Κανί Κανόλ, ο Τουρκοκύπριος επικεφαλής της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για τον πολιτισμό. Σύμφωνα με τον ίδιο, το υλικό που παραδόθηκε στην τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν αφορά μόνο Τ/κ καλλιτέχνες αλλά και σχολικές γιορτές ή πλάνα από εκδηλώσεις που δεν υπήρχαν μέχρι σήμερα σε οπτικοακουστικό υλικό παρά μόνο σε φωτογραφίες. «Μπορεί να είναι εικόνες από χωριά, να φαίνονται απλοί, καθημερινοί άνθρωποι ή παραδοσιακοί χοροί που πια δεν χορεύουμε. Όμως όλα αυτά δεν τα είχαμε σε κινούμενη εικόνα μέχρι σήμερα.»

Σύμφωνα με τον κ. Κανόλ, το υλικό αυτό θα δοθεί στο BRT, την «Κρατική Ραδιοφωνία» της τουρκοκυπριακής κοινότητας και στο Κρατικό Αρχείο το οποίο θα αξιοποιήσει το υλικό αναπτύσσοντας προγράμματα και κάνοντάς το προσβάσιμο στο κοινό.