Γράφει ο Γιάννης Τουμαζής/Διευθυντής NiMAC, Επ. Καθ. Πανεπιστημίου Frederick

Ναι, αυτό είναι, αυτό που βλέπουμε στις σημερινές φωτογραφίες. Εκεί, στη γωνία Δημοκρατίας και 16ης Ιουνίου. Το επιβλητικό  τριώροφο­· κάτω δημοτικά μαγαζιά και στο πλάι η είσοδος με τη μεγάλη σκάλα. Ξεφτισμένες οι μπογιές στους τοίχους, παντού περιττώματα πουλιών, σκόνη σαράντα-έξι τόσων χρόνων που έπνιξε τα πάντα. Τίποτα δεν θυμίζει το δέος που νοιώθαμε κάποτε καθώς ανεβαίναμε τα σκαλοπάτια πηγαίνοντας προς τη Βιβλιοθήκη και την Πινακοθήκη στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο αντίστοιχα.

Ήδη από τις σκάλες σε υποδέχονταν τότε οι επιβλητικοί πίνακες της Πινακοθήκης. Στο πρώτο πλατύσκαλο μια ανάσα για πιο πάνω. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη και η Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου που μαζί με το Λύκειο Ελληνίδων ήταν τα πιο σημαντικά πνευματικά ιδρύματα της πόλης.

Φωτογραφίες:Γιάννης Τουμαζής

Οι εικόνες που αντικρύζουμε σήμερα σε τίποτα δεν θυμίζουν το χτες. Η απόλυτη σιωπή του τώρα εκκωφαντικά δακτυλοδείχνει το τότε. Τότε, που η Αμμόχωστος ευτύχησε να έχει δημάρχους αλλά και πολίτες φωτισμένους και παθιασμένους που νοιάζονταν την πόλη τους. Ανθρώπους του πνεύματος αλλά και επιχειρηματίες φιλοπρόοδους και επιστήμονες με αρχές και ήθος, που πρόσφεραν με μεράκι και φυσικά ανιδιοτελώς.

Ήταν ο Αδάμ Αδάμαντος που ξεκίνησε το έργο το 1952 κι αμέσως μετά τη σκυτάλη πήρε ο Ανδρέας Πούγιουρος το 1953 καθώς κέρδισε τις τότε εκλογές. Το 1954 προσλαμβάνεται κι ο Γιώργος Φιλίππου-Πιερίδης ως διευθυντής, κι έτσι γράφεται η ιστορία.

Μαζί τους ένας ζηλευτός πυρήνας: τα ξαδέλφια Γιώργος Πολ Γεωργίου και Ευάγγελος Λουΐζος, ο Μήτσος Μαραγκός, ο Νίκος Βραχίμης, ο Νίκος Ζαννετίδης, ο Ξάνθος Χατζησωτηρίου, ο Αντώνης Ψαθάς, ο Παναγιώτης Κυδωνόπουλος, ο Μιχαλάκης Χατζηδημητρίου και τόσοι άλλοι. Αλλά και ο Κάνθος και ο Διαμαντής που είχαν πολύ στενούς δεσμούς με την πόλη και τον κόσμο της.









Τότε που τα πάντα έβριθαν από ζωή, η Βιβλιοθήκη είχε χιλιάδες τόμους βιβλίων και περιοδικών, σπανίων εκδόσεων και εφημερίδων. Όπως βλέπουμε, στο συλημένο τοπίο του σήμερα δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Ούτε κι αυτές οι υπέροχες βιβλιοθήκες του κυρίως χώρου αλλά και του χαρακτηριστικού διαδρόμου-μεσοπατώματος. Το μόνο που απέμεινε είναι μερικοί σωροί από τεύχη περιοδικών της Νέας Εστίας. Φαίνεται πως το περιοδικό που ξεκίνησε να εκδίδεται το 1927, με πρώτο διευθυντή το Γρηγόριο Ξενόπουλο και στη συνέχεια τον Πέτρο Χάρη, δεν συγκίνησε αρκετά τους τυμβωρύχους.







Στον πάνω όροφο η Πινακοθήκη, που σύμφωνα με την απογραφή του Γιώργου Φιλίππου-Πιερίδη το 1973 περιείχε: α. το αρχείο Νίκου Νικολαΐδη και εννέα (9) πίνακές του δωρηθέντες από Αιγυπτιώτες φίλους του, β. εβδομήντα ένα πίνακες με έργα Κυπρίων ζωγράφων πλήρως αντιπροσωπευτικά της κυπριακής ζωγραφικής από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1970, καθώς και έργα κορυφαίων ζωγράφων της Ελλάδας (Βασιλείου, Μόραλη, Νικολάου, Τσαρούχη, Κόντογλου, Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Μαυροΐδη), γ. τριανταπέντε ακουαρέλες της παλαιάς Αμμοχώστου του Θεόφιλου Μογάπγαπ και δ. Τριακόσια ογδόντα (380) σχέδια και πίνακες, κυρίως προσωπογραφίες έγκριτων ανθρώπων της Αμμοχώστου και των περιχώρων, του Μιχάλη Χατζηδημητρίου, που φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 1920. Υπήρχε ακόμη η γωνιά του Νίκου Νικολαΐδη, του σημαντικότερου Κύπριου λογοτέχνη αλλά και εξαιρετικού ζωγράφου και αγιογράφου, αφού εκτός από το προσωπικό του αρχείο, που είχε δωρίσει ο Έλληνας λογοτέχνης Στρατής Τσίρκας, υπήρχαν επίσης το μπαστούνι του, οι χαλκογραφίες που έγιναν για το αριστούργημα του Το Βιβλίο του Μοναχού.



Το όραμα του Φιλίππου-Πιερίδη ήταν να αποκτήσει η Πινακοθήκη έναν χαρακτήρα «κυπροκεντρικό» βασισμένο όμως στην ποιότητα των έργων και χωρίς να αποκλείονται αγορές αξιόλογων έργων από ξένους καλλιτέχνες και ιδιαίτερα Ελλαδίτες. Με μεθοδικότητα, γνώση και μεράκι ο Φιλίππου-Πιερίδης και η Συμβουλευτική Επιτροπή εμπλούτιζαν τη συλλογή με έργα καταξιωμένων καλλιτεχνών, όπως των Αδαμάντιου Διαμαντή, Τηλέμαχου Κάνθου, Βίκτωρα Ιωαννίδη, Ιωάννη Κισσονέργη, Σολωμού Φραγκουλίδη, Βασίλη Βρυωνίδη και άλλων, ενώ ταυτόχρονα αγόραζαν έργα και των σύγχρονων, πρωτοποριακών ζωγράφων, όπως των Στέλιου Βότση, Χριστόφορου Σάββα, Στας Παράσκου, Γιώργου Σκοτεινού και άλλων.

Οι εικόνες του σήμερα πραγματικά σοκάρουν. Τα πάντα έχουν εξαφανιστεί, το πάτωμα και τα ψευδοτάβανα έχουν γίνει ένα καθώς κείτονται κομματιασμένα στο τσιμεντένιο υπόστρωμα. Οι τεράστιες γυάλινες πόρτες που οδηγούν σε ένα μικρό μπαλκόνι και κάποτε έκλειναν με βαριές κουρτίνες για να γίνουν οι περίφημες διαλέξεις του Επιστημονικού και Φιλολογικού Συλλόγου Αμμοχώστου (ΕΦΣΑ), ρίχνουν φως στην ολοκληρωτική ερήμωση. Το μόνο που απέμεινε είναι η υπέροχη γύψινη “σουβάντζαε λαϊκά μοτίβα πάνω από την είσοδο και τα καρφιά από τα οποία κρέμονταν οι πίνακες στους τοίχους. Πυκνά πυκνά, σε δυο και τρεις σειρές για να χωρέσει η μεγάλη και σπουδαία συλλογή της Πινακοθήκης.









Ευτυχώς, που μέσα σε όλη αυτή την καταστροφή βρέθηκαν και κάποιοι άνθρωποι που νοιάστηκαν. Αφενός, για να περισώσουν και να φυλάξουν κάποια από τα σπουδαία έργα της Πινακοθήκης και, αφετέρου, για να τα αποδώσουν στους ιδιοκτήτες τους.

Ως γνωστόν, αυτόν τον καιρό στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης ΣΠΕΛ εκτίθενται τα 219 έργα τέχνης που επεστράφησαν, μετά από σαράντα-έξι χρόνια, από την Τουρκοκυπριακή στην Ελληνοκυπριακή Κοινότητα, στο πλαίσιο των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης που συμφωνήθηκαν μεταξύ των ηγετών των δύο Κοινοτήτων. Τα 140 από αυτά, προέρχονται από την Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου. Η έκθεση με τίτλο Ξαναγέννηση θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου 2021.

Άποψη του κτηρίου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και Δημοτικής Πινακοθήκης Αμμοχώστου από το κινηματοθέατρο ΗΡΑΙΟΝ

Φωτογραφίες:Ελένη Παπαδοπούλου