Ο Στέφανος Δρουσιώτης παρουσιάζει το έργο «Φάουστ» σε ελεύθερη απόδοση, στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Κύπρια 2013.

«Θα ζούσε λίγο καλύτερα,

αν δεν του ΄δινες τη σπίθα απ’το ουράνιο φως∙

αυτός την ονομάζει νου και τη μεταχειρίζεται μονάχα,

για να είναι πιο κτήνος από κάθε κτήνος»

Γκαίτε, Φάουστ, στ. 283-286, Μετάφρ. Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος

Ο Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832), κλασικό έργο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, είναι βασισμένος στο μύθο του ανθρώπου που πούλησε την ψυχή του για ν’ αποκτήσει υπερδύναμη και γνώση.

Ξεκινώντας με ένα στοίχημα ανάμεσα στο Θεό και το Διάβολο, το έργο αυτό του μεγαλύτερου ίσως γερμανού συγγραφέα, παρακολουθεί τη ζωή ενός ανθρώπου που αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα και την πάλη του ενάντια στη μηδενιστική διαβολική συντροφιά του, το Μεφιστοφελή.

Στο πρώτο μέρος της τραγωδίας, παρουσιάζεται η συνάντηση και η συμφωνία του Φάουστ με το Σατανά, καθώς και η τραγωδία της ολέθριας ερωτικής του σχέσης με τη νεαρή Γκρέτχεν (Μαργαρίτα).

Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζονται οι εμπειρίες του Φάουστ κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου ταξιδιού στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της συνάντησής του με την Ωραία Ελένη, το σύμβολο της κλασικής ομορφιάς.

Ολόκληρο το έργο είναι ένας συμβολικός σχολιασμός της ανθρώπινης κατάστασης, του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού και της ιστορίας του.

σκηνοθεσία: ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ
δραματουργία: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΕΛΙΔΗΣ
εικαστική επιμέλεια: ΚΥΝΘΙΑ ΛΙΒΑΝΙΟΥ
σκηνικά / σχεδιασμός κατασκευών: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΝΔΡΕΟΥ
κοστούμια: ΑΝΤΡΕΑΣ ΖΕΝ
φωτισμοί: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΝΟΥΣΗΣ
μουσική επιμέλεια: ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ
μακιγιάζ: ΑΝΤΡΕΑΣ ΖΕΝ
βοηθός σκηνοθέτη: ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΟΝΤΗ
επιμέλεια κίνησης: ΑΡΙΑΝΑ ΜΑΡΚΟΥΛΙΔΟΥ

σοπράνο: ΖΩΗ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ

Ερμηνεύουν:
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΜΑΡΤΑΣ
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΟΥΣ
ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ
ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΟΝΤΗ
ΜΑΡΙΝΑ ΑΡΓΥΡΙΔΟΥ
ΤΖΩΡΤΖΙΝΑ ΤΑΤΣΗ
ΑΡΙΑΝΑ ΜΑΡΚΟΥΛΙΔΟΥ

διεύθυνση παραγωγής: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΕΛΙΔΗΣ

Ο Στέφανος Δρουσιώτης, σκηνοθέτης παράστασης.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΑΟΥΣΤ

Η συγγραφή του Φάουστ απασχόλησε τον Γκαίτε από καιρού εις καιρόν καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής του ζωής (58 χρόνια-από το έτος 1773 μέχρι και το 1831). Το έργο, εμπνευσμένο από το δημοφιλή προϋπάρχοντα θρύλο ενός άντρα που κλείνει συμφωνία με το Διάβολο, φτάνει σε ένα τεράστιο (σε μέγεθος) δραματικό ποίημα που μας παρουσιάζει μερικές από τις σκέψεις του συγγραφέα –πρώιμες και όψιμες- πάνω στην ιστορία της ανθρωπότητας και των θεσμών της. Ο ποιητής σχολιάζει και αναπαριστά μέσα από το έργο τα μεγάλα επιτεύγματα του ανθρώπου αλλά και τα παράδοξα της κατάστασής του, τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις του, τις αξίες και τις ψευδαισθήσεις του, το σκοπό του και τους περιορισμούς του, την ευγένεια και την εγκληματικότητά του.

Ιστορία, μύθος και συμβολισμός. Ο μύθος του Δόκτορα Φάουστ βασίζεται στην ζωή ενός περιβόητου και σκοτεινού μάγου που έζησε πιθανώς κατά τα χρόνια 1480-1540. Το 1587, εκδίδεται το έργο Ιστορία του Δρ. Ιωάννη Φάουστ, του ξακουστού μάγου και νεκρομάντη από έναν ανώνυμο συγγραφέα. Η ιστορία αυτή ήταν τόσο διαδεδομένη στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, που το έργο παιζόταν ακόμη και στο κουκλοθέατρο. Μια τέτοια παράσταση είχε παρακολουθήσει και ο Γκαίτε ως παιδί στη Φραγκφούρτη.
Ο μύθος για το Φάουστ, όπως και οι μύθοι για τον Άμλετ, το Δον Κιχώτη, τον αιώνιο Ιουδαίο και το Δον Ζουάν, ανήκουν στην κατηγορία εκείνων των μύθων που ονομάζονται μύθοι της ψυχής. Οι μύθοι αυτοί παρουσιάζουν μορφές πραγματικές, μεταπλασμένες όμως από την ποιητική φαντασία σε σύμβολα, όπου μέσα η ανθρώπινη ψυχή έβαλε τα αινίγματά της, τα αμαρτήματά της, τα κατορθώματά της και γενικά τα μεγάλα μεταφυσικά προβλήματα. Είναι μυθολογήματα με κοσμοπλαστική σημασία. Για να γίνει όμως μια ανθρώπινη μορφή σύμβολο των μεγάλων προβλημάτων που συγκλονίζουν κάθε άνθρωπο, πρέπει να είναι προικισμένη με δυνάμεις δαιμόνιες, που διεγείρουν τη φαντασία του λαού, η οποία μεταπλάθει τη συγκεκριμένη μορφή σε σύμβολο.
Ο Γκαίτε, μέσω του χαρακτήρα του Φάουστ, δημιούργησε ένα σύμβολο που συγχωνεύει το αέναο περίεργο πνεύμα του ανθρώπου του Διαφωτισμού και την πίστη στην ατομική συναισθηματική και υπαρξιακή ελευθερία. Ο Φάουστ προσπαθεί συνεχώς να αντισταθεί στην κυνική μηδενιστική τάση του διαβολικού συντρόφου του, που συμβολίζει με τη σειρά του την αιώνια άρνηση. Η δράση είναι περισσότερο συμβολική παρά μιμητική. Η μορφή του Φάουστ στο πρώτο μέρος είναι ψυχικά και ερωτικά κινούμενη. Ωστόσο, είναι περισσότερο μια εμβληματική φιγούρα που οι εμπειρίες του είναι όχι μόνον αυτές ενός απλού ανθρώπου, αλλά αυτές του σύγχρονου δυτικού άντρα, παρά ένα απλό άτομο μέσα σε ένα δραματικό περιβάλλον.
Σήμερα, στην εποχή που η ιδέα της ύπαρξης του Θεού έχει αμφισβητηθεί και για πολλούς παρέλθει, το δράμα αυτό μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί από μιαν άλλη σκοπιά• ο Φάουστ δεν βρίσκεται σε διαμάχη ούτε με το διάβολο ούτε με το Θεό, αλλά με τον εαυτό του. Ο Μεφιστοφελής μπορεί επομένως να ιδωθεί ως το αρνητικό alter ego του Φάουστ. Πρόκειται λοιπόν για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Η συμφωνία μεταξύ Μεφιστοφελή και Φάουστ, υπογεγραμμένη με το αίμα του. Η συμφωνία κλείνεται σε δύο στάδια. Ο Μεφιστοφελής προτείνει αρχικά να υπηρετεί το Φάουστ για όλο το υπόλοιπο της ζωής του, και αντίστοιχα, ο Φάουστ το Μεφιστοφελή στη μετά το θάνατο ζωή. Αυτός ο όρος δεν μπορεί όμως να ικανοποιήσει το Φάουστ που πριν από λίγο ήταν έτοιμος να αυτοκτονήσει, αφού η μετά θάνατον ζωή, ως γνήσιος Αναγεννησιακός άνθρωπος (και όχι Μεσαιωνικός), δεν τον απασχολεί ιδιαίτερα. Ο Φάουστ τότε αντιπροτείνει το εξής : αν ποτέ ικανοποιηθεί με όσα θα του προσφέρει ο διαβολικός σύντροφός του, αν υπάρξει έστω και μια στιγμή όπου ο Φάουστ θα είναι ικανοποιημένος και θα θελήσει να σταματήσει σ’ αυτήν [τη στιγμή], τότε θα χάσει αμέσως τη ζωή του και ο Μεφιστοφελής θα έχει το ελεύθερο να κάνει την ψυχή του ό,τι θέλει αυτός. Ο όρος αυτός γίνεται δεκτός. Έτσι, ο Διάβολος καταφέρνει να είναι μαζί του για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Αυτό βέβαια που ενδιαφέρει το Μεφιστοφελή δεν είναι να κερδίσει το στοίχημα με το Φάουστ αλλά το στοίχημα με τον Κύριο που παρουσιάζεται στην αρχή του έργου. Ο Μεφιστοφελής ακολουθεί με συνέπεια την εξής στρατηγική: όχι μόνο δεν προσπαθεί να ικανοποιήσει την κάθε επιθυμία του Φάουστ, αλλά αντίθετα, τον κρατά διαρκώς ανικανοποίητο και τον δυσκολεύει. Το σχέδιο αυτό θα οδηγήσει στην καταστροφή του Φάουστ.
Η συμφωνία, ιδωμένη μέσα στο θεολογικό και μεταφυσικό πλαίσιο που εδραιώνεται με τον Πρόλογο στον Ουρανό, θέτει αναπάντητα ερωτήματα και δημιουργεί προστριβές μεταξύ των μελετητών του έργου σχετικά με την ερμηνεία της. Χωρίς να μπούμε στις λεπτομέρειες του ζητήματος, αρκούμαστε να επισημάνουμε πως το θέμα της σωτηρίας του Φάουστ δεν απασχόλησε ιδιαίτερα το Γκαίτε και κατά κάποιον τρόπο το αφήνει δραματικά ανοιχτό. Πάντως, αυτό που εισπράττει ο θεατής ή αναγνώστης στο δεύτερο μέρος του Φάουστ, αντίθετα από τα λεγόμενα του Κυρίου στον πρόλογο του πρώτου μέρους, είναι ότι ο Φάουστ πεθαίνει, χάνοντας το στοίχημα με το Διάβολο.

Η τραγωδία της Μαργαρίτας. Η καταστροφική ερωτική σχέση του Φάουστ με τη Μαργαρίτα έχει ως αποτέλεσμα, μετά την εγκατάλειψη της τελευταίας από τον πρώτο, τη δηλητηρίαση της μητέρας της, τη θανάτωση του νεογέννητου παιδιού της, το θάνατο του αδερφού της, και τέλος, τον δημόσιο αποκεφαλισμό της για παιδοκτονία. Για το χαρακτήρα της Γκρέτχεν, ο Γκαίτε εμπνέεται από ένα πραγματικό, σύγχρονό του γεγονός: τη δημόσια εκτέλεση σε θάνατο δια του αποκεφαλισμού της παιδοκτόνου νεαρής γυναίκας Σουζάνας Μαργαρίτας Μπραντ στη Φραγκφούρτη το 1772, στην οποία πιθανώς ο ποιητής ήταν παρών. Ο Γκαίτε γνώριζε καλά, δικηγόρος τότε, τους φακέλους της δικογραφίας της υπόθεσης αυτής.

Ο ίδιος ο Γκαίτε χαρακτηρίζει τον Φάουστ ‘τραγωδία’. Πράγματι, αν πλησιάσει κανείς το έργο από την οπτική της ‘τραγωδίας των Λογίων’, της ‘τραγωδίας της Μαργαρίτας’, της ‘τραγωδίας της Ελένης’, ή γενικότερα της ‘τραγωδίας της Ανθρωπότητας’, θα διαπιστώσει ότι ο Φάουστ είναι μια τεράστια τραγωδία σε δύο μέρη, που χωρίζεται σε επιμέρους τραγωδίες. Παρόλα αυτά, θα διαπιστώσει ακόμη ότι το κωμικό στοιχείο εισβάλλει από την αρχή του έργου, και διεκδικεί μιαν ισοτιμία στην ανάπτυξη του έργου.

Το κείμενο αυτό οφείλει πολλά στα εξής έργα: J. W. von Goethe, Faust with the Urfaust, Introduction and Notes by John R. Williams, Wordsworth Classics of World Literature, Λονδίνο, 2007, σ. VII-XXI, Ι. Θεοδωρακόπουλος, Ο Φάουστ του Γκαίτε, Βιβλιοπωλείον της ‘Εστίας’, Αθήνα, 20126, σ. 16 και Goethe, Φάουστ, μια τραγωδία, Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχόλια, Πέτρος Μάρκαρης, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2002, σ. 9-10.

+ ΠΕΜΠΤΗ, 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, Κεντρική Σκηνή ΘΟΚ, Λευκωσία
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 27 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, Κεντρική Σκηνή ΘΟΚ, Λευκωσία
ΚΥΡΙΑΚΗ, 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, Θέατρο Ριάλτο, Λεμεσός

Όλες οι παραστάσεις ξεκινούν στις 20:30. Εισιτήρια προς 10 και 5 ευρώ. Εισιτήρια στα περίπτερα SOEASY παγκύπρια, στο περίπτερο TIME OUT στην Πάφο και διαδικτυακά στο www.soldoutticketbox.com