18.9.2011

Συνέντευξη στην Ελίζα Χριστοφόρου

Τα ακροδεξιά στοιχεία ανάμεσα στους Κύπριους αγανακτισμένους, η μουσική που δεν αλλάζει τον κόσμο αλλά τον κάνει να σκέφτεται, η τέχνη που δημιουργεί νησίδες αναπνοής και η Κύπρος του Θάνου Μικρούτσικου, έτσι όπως την έζησε και την περπάτησε ως υπουργός, ως καλλιτέχνης και ως φίλος της

Μαζί με τον Χρίστο Θηβαίο και τον Μίλτο Πασχαλίδη μάς χάρισαν μια μαγική βραδιά την περασμένη Παρασκευή στο πλαίσιο των Ιεροκηπείων 2011. Στο περιθώριο αυτής της συναυλίας, ο Θάνος Μικρούτσικος μίλησε για όλα. Από το κίνημα των αγανακτισμένων και την οικονομική κρίση μέχρι και για όσα τον κάνουν ακόμα να συνθέτει ασταμάτητα, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στα της Κύπρου. Με την ίδια πάντα ευθύτητα που τον διακρίνει και την ίδια σπίθα στα μάτια. Αυτήν που κάνει τους αληθινούς καλλιτέχνες να φωτίζουν το σκοτάδι που μας καλύπτει.

"Είναι η πολλοστή φορά που έρχομαι στην Κύπρο μέσα στον τελευταίο χρόνο. Με την Κύπρο έχω μια ισχυρότατη σχέση που ξεκινάει από πολύ παλιά και συγκεκριμένα από το 1956. Σε πολύ μικρή ηλικία έλαβα για πρώτη φορά μέρος σε διαδήλωση στην Πάτρα, την πόλη που γεννήθηκα, έξω από το προξενείο των Εγγλέζων στην πλατεία Όλγας. Η διαδήλωση γινόταν φυσικά για την Κύπρο. Είχα γυρίσει στο σπίτι μου μούσκεμα αφού με είχε καταβρέξει το πυροσβεστικό. Ήμουν μόνο εννιά χρονών, όμως μεγάλωνα σε ένα πολιτικοποιημένο σπίτι. Αν και αστική οικογένεια, μεγαλοαστική θα έλεγα, ο πατέρας μου επέστρεψε αριστερός από τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα κι έτσι επικρατούσε μια προοδευτική σκέψη στο σπίτι. Αργότερα, όταν το 1978 με κάλεσαν με την αείμνηστη Μαρία Δημητριάδη κάποιοι πολύ προοδευτικοί Τούρκοι στην Κωνσταντινούπολη για να κάνω μια συναυλία για τα 15 χρόνια από το θάνατο του πολύ σπουδαίου Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, κάποια στιγμή είχα μπει σ' ένα ταξί και πρόσεξα ότι στο πίσω μέρος υπήρχε ο χάρτης της Κύπρου και έγραφε στα τούρκικα "πωλούνται οικόπεδα στην Κύπρο". Όταν μου το μετέφρασε η κοπέλα που με συνόδευε, το θυμάμαι πολύ έντονα τώρα που σας μιλώ, σφίχτηκε η καρδιά μου. Ήταν η πρώτη φορά που ένοιωσα έτσι γιατί, μην ξεχνάμε πως εμείς οι αριστεροί βλέπαμε πως το αίτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα εκφραζόταν από τη Δεξιά, ενώ εμείς υποστηρίζαμε την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση. Οι πρώτες μου συναυλίες στην Κύπρο έγιναν επίσης το 1978 σε Λεμεσό και Λευκωσία. Επανήλθα το 1995 με την ιδιότητα του υπουργού Πολιτισμού. Εκείνο το βράδυ ήταν συγκλονιστικό, γιατί θυμάμαι μ' έπιασε μια τέτοια λύσσα που γύριζα σ' όλη τη Λευκωσία κατά μήκος της πράσινης γραμμής μέχρι τις 6 το πρωί. Οι φαντάροι που ήταν εκεί μού έλεγαν "πάτε με δική σας ευθύνη κύριε υπουργέ". Είχα πραγματικά λυσσάξει μ' αυτό που έβλεπα. Μια πόλη σπαραγμένη, μια χώρα χωρισμένη στα δύο.


Τι σας κάνει να επανέρχεστε;

Η αλήθεια είναι πως νιώθω πολύ οικεία εδώ. Τα τελευταία 10-12 χρόνια έχω κάνει πάρα πολλές συναυλίες, όμως έχω πια και πολλούς δικούς μου ανθρώπους. Η Κύπρος είναι πλέον βίωμα, είναι μέρος της ζωής μου.


Παρ'όλα αυτά τηρήσατε μια στάση "απόστασης" σε επίπεδο δηλώσεων σχετικών με το θέμα της Κύπρου. Γίνεται συνειδητά αυτό, με δεδομένο ότι αποτελεί ένα κάπως "επικίνδυνο" θέμα, για καλλιτέχνες;

Είναι πράγματι πάρα πολύ επικίνδυνο το θέμα της Κύπρου, κυρίως για να κάνει κανείς δηλώσεις...
Η πρόσφατη συνέντευξη του Γιώργου Νταλάρα στη Χουριέτ, για παράδειγμα, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων εδώ.
Προσωπικά για μένα το θέμα της Κύπρου δεν έχει να κάνει με δηλώσεις αλλά με πράξεις, με βιώματα, με την αίσθηση να ζω τα πράγματα με τη σχέση που έχω με πάρα πολλούς ανθρώπους, αλλά κυρίως με τη σχέση που έκτισα με το κοινό της Κύπρου και τους νέους ανθρώπους, που χρόνο με το χρόνο γίνεται και πιο στενή.

Πάντως είστε από τους λίγους καταξιωμένους δημιουργούς που συνεχίζουν να κάνουν συναυλίες και να βγαίνουν έξω στον κόσμο, κρατώντας μια τόσο άμεση επαφή με το κοινό και κυρίως με τους νέους.

Από τη γενιά μου είμαι πράγματι ο μόνος, όμως θέλω να πω κάτι πάνω σ' αυτό και παρακαλώ ας μην εκληφθεί ως αυτοαξιολόγηση. Αυτό που συνεχίζει να με συγκινεί και να με κινητοποιεί είναι η αγάπη και -ας μου επιτραπεί- το πάθος των νέων ανθρώπων για τη μουσική μου. Μαζί με τον Χρήστο Θηβαίο και άλλους συναδέλφους κάναμε τους τελευταίους 15 μήνες 160 παραστάσεις, που ήταν όλες κυριολεκτικά γεμάτες. Αυτό το πάθος λοιπόν που διέκρινα στο νεανικό κοινό ήταν πρωτοφανές και δεν ήταν καθόλου επιδερμικό. Μπορώ λοιπόν πια να πω πως εκείνο που κατάφερα στη ζωή μου ήταν να ξεφύγω απ' την εποχή μου. Ως γνωστόν, ο κάθε συνθέτης εκφράζει μια εποχή. Εγώ βγήκα μεν στο τέλος της δεκαετίας του '60, αλλά είμαι παιδί της μεταπολίτευσης επί της ουσίας. Τότε χρησιμοποίησα μια φόρμα που εκείνη την εποχή πολλοί την κατέκριναν, είτε γιατί δεν την καταλάβαιναν είτε γιατί τη φοβόντουσαν είτε γιατί είχε επικρατήσει τότε η θεοδωρακική φόρμα. Εγώ, λοιπόν, ακολουθώντας αυτά που μου έλεγε ο δάσκαλός μου ο Γιάννης Ρίτσος, δηλαδή το "γράφε για ό,τι σε καίει", έκανα αυτό ακριβώς. Πρόσεχα όμως και πάλι κατόπιν συμβουλής του ιδίου, να μην μιμείται η φόρμα μου το παλιό, το προηγούμενο, γιατί όπως έλεγε, μόνο έτσι θα μπορούσε να διατηρηθεί στο μέλλον. Φρόντιζα λοιπόν να γράφω για ό,τι με έκαιγε, είτε αυτό ήταν έρωτας είτε ήταν αγώνας και να το επενδύω με μια καινούρια φόρμα. Έχω φτάσει σήμερα να απευθύνομαι στην τρίτη γενιά από τη δική μου κι έτσι η νέα γενιά αισθάνεται τη φόρμα αυτή ως δική της, σημερινή. Αυτό νομίζω είναι που εξηγεί αυτό που λέτε και γι' αυτό ίσως είμαι και ο μόνος ή σχεδόν ο μόνος της γενιάς μου που εξακολουθώ να λειτουργώ σε καθημερινή βάση και να συνεργάζομαι με ανθρώπους, είτε της επόμενης γενιάς είτε και δυο γενιών πιο κάτω.

Αλήθεια, πώς αισθάνεστε όταν βλέπετε τους πιτσιρικάδες να παθιάζονται με τη μουσική σας;

Αυτό το εισπράττω πιο ξεκάθαρα, όχι τόσο σε συναυλίες, όσο στους μικρότερους χώρους όπου υπάρχει η δυνατότητα της προσωπικής επαφής. Αυτό λοιπόν που έχω διακρίνει είναι πως όλη αυτή η αποδοχή της μουσικής μου από τους πιτσιρικάδες έχει να κάνει με την ουσία της μουσικής μου και όχι με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Όταν τους βλέπεις μόνο από απόσταση να κτυπιούνται, δεν καταλαβαίνεις αν είναι ο ρυθμός που το κάνει ή κάτι άλλο. Ζώντας τους όμως από κοντά, είδα πως για πάρα πολλούς νέους ανθρώπους αυτό που υπάρχει είναι μια ουσιαστικότερη σχέση με τη μουσική μου. Και σας λέω ειλικρινέστατα πως, αν κάτι σήμερα εξακολουθεί να με κινητοποιεί, είναι μόνο αυτό.


Κάποιοι λένε πως ο Μικρούτσικος είναι τζαζ. Δέχεστε τον χαρακτηρισμό ή θα λέγατε πως σας αδικεί;

Δεν το δέχομαι. Τώρα πια όλο και λιγότεροι λένε κάποιες γενικότητες. Παλαιότερα λέγανε, είτε ότι ο Μικρούτσικος είναι τζαζ είτε είναι ροκ, πιο παλιά της γερμανικής σχολής. Σήμερα όμως, κυρίως σ' ότι αφορά το τραγούδι, η φόρμα μου διαφοροποιείται ανάλογα με τα κείμενα που επιλέγονται. Το 1978 συνέβη κάτι αστείο. Δημοσιεύτηκε τότε στο "Βήμα" μια υμνητική κριτική για το έργο μου "Μουσική πράξη στον Μπέρτολτ Μπρεχτ". Το 1979 βγαίνει ο "Σταυρός του Νότου". Τότε ο ίδιος κριτικός, ο οποίος ήταν και πολύ καλοπροαίρετος με μένα, έγραψε το εξής: "Εάν ο δίσκος αυτός υπογράφεται απ' τον Θάνο Μικρούτσικο, τότε αποκλείεται να είναι ο ίδιος συνθέτης που έγραψε τη "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ". Επειδή τον εκτιμούσα, του έγραψα τότε ένα γράμμα προσωπικό στο οποίο του εξηγούσα πως συνέθεσα και τα δύο έργα εγώ και πως οι φόρμες που χρησιμοποίησα ήταν τόσο διαφορετικές, όσο διαφορετικός ήταν ο Μπρεχτ από τον Καββαδία. Αυτό που θέλω να πω είναι πως ποτέ δεν έβαζα το κείμενο στη δικιά μου εμμονή, αλλά το ακολουθούσα και το υπηρετούσα δημιουργώντας μια νέα φόρμα κάθε φορά. Αυτό ίσως είναι το μόνο που χαρακτηρίζει τη μουσική μου. Επομένως, μπορεί να κάνω αυτοσχεδιασμούς και να χαρακτηριστώ απελευθερωμένος ή τζαζ ή ακόμα και ροκ, όμως μέσο όρο δεν θα βγάλει κανείς.

Με τον ίδιο τρόπο σάς είχαν χαρακτηρίσει παλαιότερα και στρατευμένο συνθέτη. Αυτό το δέχεστε;

Υπηρετούσα πάντα ό,τι με έκαιγε και αυτό κάνω μέχρι σήμερα υπό την προϋπόθεση ότι η φόρμα μου είναι νέα. Αν με καίει μια κατάσταση που την υπηρετώ και νομιμοποιούμαι, δεν σημαίνει ότι είμαι στρατευμένος. Συνήθως στρατεύεται κανείς σε κάτι που δεν είναι. Εγώ είμαι πάντα αυτό που κάνω. Δεν υποδύομαι κάτι ώστε να το πλησιάσω. Εγώ θέλω μια κοινωνία δίκαιη στο επίπεδο που ορίζω εγώ ένα Σοσιαλισμό όχι ιδεατό: Μια κοινωνία όπου όλα τα παιδιά να ξεκινάνε από την ίδια γραμμή εκκίνησης. Το πού και το πώς θα φτάσουν είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Δυστυχώς στη σημερινή βάρβαρη κοινωνία, τα σημεία εκκίνησης είναι πολύ διαφορετικά. Το παιδί του μετανάστη ξεκινάει από πολύ πιο πίσω. Επομένως, εγώ δεν έχω στρατευτεί σ' αυτό. Είμαι αυτό.

Συνεχίζετε να γράφετε μουσική με την ίδια συχνότητα;

Γράφω σχεδόν ασταμάτητα.


Με ποια ερεθίσματα, ποια άλλα σας καίνε σήμερα;

Δυστυχώς υπάρχει μια βαρβαρότητα από την οποία δεν μπορείς εύκολα να ξεφύγεις, αλλά ο συνθέτης είναι ένα περίεργο ον. Μαζεύει, μαζεύει, μαζεύει και κάποια στιγμή που δεν το περιμένει, το βγάζει έξω.
Άρα δεν κάθεστε μπροστά στο πιάνο και λέτε "τώρα θα γράψω γι' αυτό ή για κείνο"...

Όχι. Άλλωστε η μουσική δεν αλλάζει τον κόσμο. Κάνει όμως τον κόσμο να σκέφτεται και να είναι πιο κριτικός και οι κριτικοί άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο.

Αφήνει η υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα περιθώρια για τέχνη και δημιουργία;

Μα η τέχνη, ο πολιτισμός και η παιδεία, είναι οι άμυνές μας απέναντι στη βαρβαρότητα. Αν τα εγκαταλείψουμε λόγω της κρίσης, τότε πολύ σύντομα θα πάψουμε να είμαστε homo sapiens.

Το μήνυμα αυτό έχει εκληφθεί απ' όσους θα έπρεπε;

Αν εννοείτε απ' την εξουσία, καθόλου δεν έχει εκληφθεί. Έτσι κι αλλιώς η διαχείριση είναι άθλια στην Ελλάδα, αλλά και άθλια να μην ήταν, αυτό ποτέ δεν το κατάλαβαν.


Η τηλεόραση, ποιο ρόλο έπαιξε σ' αυτό;

Η τηλεόραση βοηθά στην εμπέδωση του βάρβαρου καπιταλιστικού συστήματος. Η τέχνη απλώς βρίσκεται στην αντίπερα όχθη.


Πολεμά ή απλώς αντιστέκεται;

Η τέχνη, όχι απλώς αντιστέκεται και πολεμά, αλλά δημιουργεί νησίδες αναπνοής και βρίσκεται μάλιστα σε πολύ καλύτερο σημείο απ' ό,τι ήταν πριν 5-6 χρόνια, όταν στην Ελλάδα επικρατούσε η πλαστή ευμάρεια.


Πόσο αισιόδοξος είστε για την κατάσταση στην Ελλάδα; Υπάρχει πουθενά ελπίδα;

Δεν ξέρω αν υπάρχει ελπίδα. Ξέρω ότι εγώ παλεύω. Είμαι όμως ενθουσιασμένος με την αντίδραση των νέων ανθρώπων. Το ότι άνοιξε το πώμα και βγήκε μια οργή είναι πολύ θετικό.

Το εγχώριο κίνημα των αγανακτισμένων, πώς το βλέπετε;

Δεν ξέρω κατά πόσο το θέμα αυτό έχει να κάνει και με μη υποκινούμενα πράγματα. Σαφώς και διαφέρει από το κίνημα στην Ελλάδα. Έχω όμως την αίσθηση από τα λίγα που είδα στην τηλεόραση πως σαφώς και έχει ευθύνες η Κυβέρνηση, υπό την έννοια πως θα έπρεπε να δημιουργήσει συνθήκες ώστε να μη συμβεί το δυστύχημα. Όταν όμως εγκαλούν τον Πρόεδρο Χριστόφια γιατί δεν κατέστρεψε τα υλικά, μάλλον δεν ξέρουν τι λένε, υπό την έννοια ότι η διεθνής σκακιέρα είναι πάρα πολύ δύσκολη όταν έχεις να κάνεις με τον αραβικό κόσμο απ' τη μια μεριά και τις υπερδυνάμεις απ' την άλλη. Οφείλεις να ελιχθείς και να πράξεις ανάλογα. Βεβαίως και υπάρχει ευθύνη της έκρηξης και της μη σωστής φύλαξης. Όσον αφορά το κίνημα των αγανακτισμένων, τολμώ να πω πως είδα ανάμεσά τους και κάποιους που φάνηκαν λίγο ακροδεξιοί. Και όταν "αγανακτούν" οι ακροδεξιοί, οι οποίοι είναι αυτοί που εγκλημάτησαν εις βάρος της Κύπρου, συνεργαζόμενοι με την ελληνική χούντα για την ανατροπή του Μακαρίου, εγώ δεν το δέχομαι. Όλοι γνωρίζουμε πως η ΕΟΚΑ Β' υπήρξε εγκληματική, επομένως, ό,τι και να ντυθούνε τα σημερινά απομεινάρια της, είτε αυτό λέγεται αγανάκτηση είτε κάτι άλλο, δεν με πείθουν. Άλλος είναι ο στόχος τους.