Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως

Φανερή η ανάγκη για ισορροπημένη προσέγγιση της ιστορίας στα μουσεία της Κύπρου, με όλες τις πολιτισμικές/εθνικές ομάδες χωρίς διακρίσεις, προκαταλήψεις και προσκολλήσεις, λέει μεταξύ άλλων η Μυρσίνη Ζορμπά

Σημαντική ερευνήτρια στα ζητήματα της πολιτισμικής πολιτικής, η Μυρσίνη Ζορμπά φτάνει αυτή τη βδομάδα στην Κύπρο για μια συζήτηση με θέμα την "Πολιτισμική Δημοκρατία", στη Λευκωσία. Γνώστης της κυπριακής πραγματικότητας, με λόγο ειλικρινή, κριτικό και θαρραλέο, οι τοποθετήσεις της αναμένεται να έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα στο στείρο -ουσιαστικά- περιβάλλον της Κύπρου αναφορικά με τη δι-ερευνητική πολιτισμική πολιτική.

Έχοντας εργαστεί σε θέσεις κλειδιά στην Ελλάδα, από πρώτη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου έως ευρωβουλευτής και συνεργάτιδα πέντε υπουργών Πολιτισμού, η Μυρσίνη Ζορμπά είναι βαθύς γνώστης της πολιτισμικής πολιτικής του ελληνικού κράτους, το οποίο κοιτάζουμε συχνά με... δέος, σε σχέση με τις πρακτικές του στα θέματα πολιτισμού. Η σχέση Κουλτούρας και Δημοκρατίας βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνάς της ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της με τίτλο "Πολιτική του Πολιτισμού: Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα" [Αθήνα, Πατάκης, 2014] το οποίο προκάλεσε αίσθηση. Είναι συμβατή η κουλτούρα με την πολιτική; Πώς μπορεί να επιτευχθεί η συμμετοχή των διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού στον πολιτισμό και στην κουλτούρα της καθημερινής ζωής; Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι μόνο ιδιωτική υπόθεση; Ποια είναι η πολιτική του πολιτισμού σε μια μετα-αποικιακή, μεταπολεμική και διαιρεμένη κοινωνία όπως η κυπριακή, και σε μια χώρα που έχει ως βασικό σημείο αναφοράς τους πολιτισμούς δύο άλλων κρατών;
Η Μυρσίνη Ζορμπά απαντά σε ερωτήσεις του "Π" και επιφυλάσσεται για μια πιο ολοκληρωμένη συζήτηση την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου στο Point.

Ποιος είναι ο ιδανικός ρόλος και το περιεχόμενο της πολιτιστικής πολιτικής μιας χώρας;

Σε μια τόσο εκτεταμένη βιοποικιλότητα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης όπως αυτές που ζούμε, η αναζήτηση ενός μοντέλου πολιτισμικής πολιτικής δεν μπορεί να έχει προοπτικές ιδανικού ρόλου. Οι στρατηγικές είναι εκείνες που μετρούν, οπότε απαιτείται ένας κυβερνητικός σχεδιασμός που θα λαμβάνει υπόψη του τις κοινωνικοπολιτισμικές παραμέτρους της χώρας. Αυτό σημαίνει όχι μόνο την πολιτιστική κληρονομιά, τον λαϊκό πολιτισμό, τις τέχνες και τα γράμματα, αλλά και τις στάσεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές, την κουλτούρα της καθημερινής ζωής, μαζί με τα μουσεία και τον τουρισμό, τη σχέση με το παρελθόν, την Ετερότητα, τις ταυτότητες, την πολιτιστική βιομηχανία και την πολιτιστική διπλωματία.

Το κράτος καλό θα ήταν να είναι προστάτης, παραγωγός ή/και διαχειριστής των τεχνών; Τι θα εξυπηρετούσε καλύτερα ένα δημοκρατικό σχέδιο ανάπτυξης του πολιτισμού;

Έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί η σχέση του κράτους απέναντι στις τέχνες ως προστάτη και παραγωγού. Εξάλλου, ο πολιτισμός είναι πολύ ευρύτερη έννοια από τις τέχνες και αφορά πρωτίστως τις πολιτισμικές σχέσεις στο εσωτερικό της κοινωνίας, την ηγεμονία των ελίτ, τις υπόγειες αντιστάσεις, τις συγκρούσεις και, κατ' επέκταση, όλες τις πολιτιστικές δομές ενός κράτους, τα ιδρύματα, την αειφόρο πολιτιστική ανάπτυξη, τους θεσμούς κλπ. Το κράτος θα πρέπει να είναι, συνεπώς, ρυθμιστής και εγγυητής ενός σχεδίου για τον πολιτισμό, στο οποίο θα συμμετέχουν ισότιμα όλοι οι δρώντες του πεδίου του πολιτισμού: δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ιδρύματα, η πολιτιστική βιομηχανία, πολιτιστικοί οργανισμοί και δημιουργικές και καλλιτεχνικές ομάδες. Αυτό θα εξυπηρετούσε τη δημοκρατική διάσταση του πολιτισμού και θα άνοιγε διαύλους επικοινωνίας και διαλόγου, παραμερίζοντας τις κλειστές ιεραρχικές εκ των άνω δομές ελιτισμού, τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις, ενώ θα μείωνε τις πολιτισμικές ανισότητες προς όφελος της ελεύθερης έκφρασης και δημιουργίας.

Σε πρόσφατη ομιλία σας στη Λευκωσία, αναφερθήκατε στην επαφή του κοινού με χώρους πολιτιστικούς, στις πολιτισμικές συγκρούσεις αλλά και στην ανάγκη, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, ανάδειξης της διαφορετικότητας σε κοινωνίες πολυπολιτισμικές όπως η δική μας. Γιατί προκύπτει αυτή η ανάγκη;

Είναι ζωτικό συμφέρον μας να κατανοήσουμε και να αποκαταστήσουμε σχέσεις διάδρασης με τους Άλλους. Οι φοβικές συμπεριφορές αποκλείουν την αξιοποίηση των πολιτισμικών πόρων που βρίσκονται μέσα μας και δίπλα μας. Είναι μια απερίσκεπτη σπατάλη. Εάν θέλουμε μια κοινωνία που λειτουργεί με αειφορία, οφείλουμε να αναζητήσουμε πολιτισμικά στοιχεία όχι μόνο ψηλά και μακριά, όχι μόνο στους ιδιαίτερους χώρους όπου καλλιεργείται η τέχνη, αλλά δίπλα μας, στην καθημερινή ζωή, στα άτυπα δίκτυα πολιτισμού, στις πολιτιστικές πρακτικές των νέων. Να ανακαλύψουμε την υποτιμημένη κοινοτική κουλτούρα και να αναζητήσουμε το νόημά της. Οι πολιτισμικές συγκρούσεις ανθούν εκεί όπου παραμελείται και περιφρονείται η καθημερινή κουλτούρα και όπου δημιουργούνται κλειστοί θύλακες χωρίς επικοινωνία και διάλογο με το διαφορετικό. Αυτό πρέπει να αποφεύγουμε με κάθε τρόπο. Γιατί όπου αμφισβητείται η κουλτούρα και δεν αναγνωρίζεται η ταυτότητά τους, οι άνθρωποι γίνονται επικίνδυνα σκληροί και συγκρουσιακοί.
Γνωρίζετε την περίπτωση της λογοκριμένης έκθεσης φωτογραφιών της Πάολας Ρεβενιώτη στη Λευκωσία; Πώς τη σχολιάζετε; Τι κινδύνους ελλοχεύει σε σχέση με όσα ειπώθηκαν πιο πάνω σχετικά με την ανάδειξη της διαφορετικότητας; Αυτό είναι ένα παράδειγμα που δείχνει πως ακόμη και σε δημοκρατικές συνθήκες η λογοκρισία, κάτω από οποιοδήποτε πρόσχημα, επανέρχεται με τη σιδηρά γροθιά της. Πριν από μερικά χρόνια είχε συμβεί κάτι παρόμοιο στην Αθήνα. Εκείνο που συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές με τον σκανδαλισμό των ηθικολόγων και των ηθικόληπτων είναι να βάζουν ένα φύλλο συκής στα γυμνά μιας έκθεσης, ενώ στο φόντο ανθεί η σκληρή κερδοσκοπία του πορνό και της εμπορίας ανθρώπων. Αυτή η υποκρισία δεν ωφελεί κανέναν, είναι ξεπερασμένη και αντιδραστική.

Θα μιλήσετε στη Λευκωσία για την πολιτισμική δημοκρατία. Τι εννοούμε μ' αυτόν τον όρο;

Εννοούμε το δικαίωμα όλων στον πολιτισμό, τη μείωση των πολιτισμικών ανισοτήτων και διακρίσεων, την κατανόηση και την εκπαιδευτική αξιοποίηση των νέων πολιτιστικών πρακτικών. Με μια λέξη, να διεκδικήσουμε τον πολιτισμό όχι σαν πολυτέλεια αλλά ως δικαίωμα όλων, όχι σαν ιεραρχική δομή αλλά ως δίκτυο ανταλλαγής, δημιουργίας και έκφρασης. Μια παραγωγική κοινωνικοπολιτισμική λειτουργία, που μας συνδέει σε κόσμους ενδιαφερόντων, σε προσδοκίες και κοινούς στόχους και δεν μας διαχωρίζει σε καλλιεργημένους και βαρβάρους, που μας επιτρέπει να συμμετέχουμε και να απολαμβάνουμε ενεργά και όχι να είμαστε παθητικοί θεατές ή ακροατές, που δεν ζητάει να προσχωρήσουμε στη λεγόμενη υψηλή κουλτούρα αλλά σέβεται την κουλτούρα όλων και καθενός.
Σε Ελλάδα και Κύπρο, όπου φαντάζομαι πως οι νοοτροπίες έναντι της πολιτισμικής πολιτικής είναι όμοιες, πόσο δημοκρατικό/συμμετοχικό ή κρατικιστικό και συγκεντρωτικό είναι το μοντέλο που ακολουθείται; Τουλάχιστον όσον αφορά την Ελλάδα απαντήσατε ήδη και όσο πιο κρατικιστικό είναι το μοντέλο, τόσο λιγότερη η εμβέλεια και η επιρροή του στην καθημερινή ζωή και στη βελτίωση των θεσμών αλλά και των συμπεριφορών και νοοτροπιών. Ωστόσο, επειδή όλοι καταβάλλουμε φόρους, θα πρέπει να υπάρξει μια κίνηση εκδημοκρατισμού και συμμετοχικών διαδικασιών, η ανάπτυξη ενός δικτύου κοινοτικής κουλτούρας. Η επιδότηση του εισιτηρίου των ελίτ από τις κρατικές επιχορηγήσεις σε βάρος των υπολοίπων που καταδικάζονται στα φτηνά σίριαλ της τηλεόρασης πρέπει να γίνει αντιληπτή ως ένα αντιδημοκρατικό μέτρο.

Ποια είναι η κριτική σας ματιά απέναντι στην πολιτική που ακολουθεί η Κύπρος σήμερα σε ό,τι αφορά τον πολιτισμό της;

Δεν θέλω να μιλήσω γενικότερα, ωστόσο, για να φέρω ένα παράδειγμα, το Αρχαιολογικό Μουσείο θα άξιζε να αναδεικνύει τους καταπληκτικούς θησαυρούς του κάτω από καλύτερους όρους υποδομών, αντίληψης και μουσειολογικής φροντίδας. Είναι επίσης φανερή η ανάγκη για μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση της ιστορίας στα μουσεία του νησιού, που θα περιλαμβάνει όλες τις φάσεις και τις πολιτισμικές/εθνικές ομάδες χωρίς διακρίσεις, προκαταλήψεις και προσκολλήσεις. Θα ήταν, εκτός των άλλων, και πιο ελκυστικά στους τουρίστες.

Πόσο σημαντική είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία στα θέματα πολιτισμού;Και από την άλλη, συχνά παρατηρούμε πως οι 'δυνατοί' ιδιωτικοί φορείς είναι με τον δικό τους τρόπο... ένα άλλο δημόσιο: με στενούς δεσμούς με την εξουσία, το κατεστημένο, την ελίτ. Πώς σχεδιάζεται μια πολιτιστική πολιτική ικανή να δέχεται την ιδιωτική πρωτοβουλία της ελίτ αλλά και του περιθωρίου;

Αναφέρθηκα παραπάνω σε έναν σχεδιασμό με εγγυητή και ρυθμιστή το κράτος, αλλά με την ισότιμη συμμετοχή όλων των δρώντων. Ο ρόλος αυτός του κράτους είναι αναντικατάστατος και δεν πρέπει το κράτος, σε καμία περίπτωση, να οδηγηθεί με την κρίση σε παραίτηση και συρρίκνωση ή άτακτη φυγή. Είναι προφανές, ασφαλώς, ότι οι ισχυρότεροι δρώντες λόγω συσσώρευσης κύρους, πολιτικής ισχύος και πλούτου ασκούν πιέσεις και έχουν ισχυρότερη φωνή. Ωστόσο, μια ανοιχτή και διαφανής, κατά το δυνατόν, διαδικασία είναι καλύτερη από τις συμφωνίες που γίνονται πίσω από τις κλειστές πόρτες. Δίνει την ευκαιρία να αναπτυχθεί ένα ευρύτερο φάσμα Λόγων και επιχειρημάτων, να κινητοποιηθούν αδρανείς δυνάμεις, να δημιουργηθούν οι συνθήκες δημοκρατικής ζύμωσης. Ένα σχέδιο πολιτισμικής πολιτικής με την ευρεία έννοια είναι ένα πρώτο βήμα προς μια πιο παραγωγική σχέση μιας κοινωνίας με τον πολιτισμό. Είναι ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της πολιτισμικής δημοκρατίας, που δεν είναι λιγότερο σημαντική από την πολιτική δημοκρατία. Αντίθετα, αποτελεί την αναγκαία σημαντική ενδοχώρα που προφυλάσσει την πολιτική δημοκρατία από τους εχθρούς της και, κυρίως, από την αυταρχική ιδεολογία που εξαπλώνεται επικίνδυνα στις μέρες μας. Αυτή τη γραμμή άμυνας οφείλουμε να ενισχύσουμε ως ενεργοί συνειδητοί δημοκρατικοί πολίτες.

+ Συζήτηση με τη Μυρσίνη Ζορμπά στις 17 Δεκεμβρίου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Point: "Τι είναι η 'Πολιτισμική Δημοκρατία' και πώς την κάνουμε πολιτική;". Τη συζήτηση θα ανοίξουν οι Αντρέ Ζιβανάρη, Χρυσταλλένη Λοϊζίδου, Δέσπω Πασιά και Εύη Τσελίκα. Συντονίζει η Κωνσταντίνα Ζάνου. Η εκδήλωση ξεκινά στις 19:00. Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Point βρίσκεται στο Μέγαρο Χατζησάββα, λεωφ. Ευαγόρου 2, Λευκωσία, τηλ. 22662053 και www.pointcentre.org.