Το project ΣΕΖΟΝ Γυναίκες παρουσιάζει ένα καινούργιο θεατρικό έργο γραμμένο με τη μεθοδολογία του Θεάτρου Verbatim ή αυτολεξεί ενός θεατρικού είδους που χρησιμοποιεί πραγματικές μαρτυρίες ως τον κύριο άξονα της δομής του. Το θέμα οι πορείες γυναικών της κίνησης «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν», που είχαν στόχο τη διεκδίκηση του ανθρώπινου δικαιώματος να κυκλοφορούν ελεύθερα στη γη τους. Ένα grassroots κίνημα γυναικών της Κύπρου που τη δεκαετία του '80 διοργάνωσε με εκπληκτική στρατηγική και πολιτική οξυδέρκεια πορείες που έσπαγαν τη γραμμή αντιπαράταξης, καθώς και μια παράλληλη εκστρατεία διεθνοποίησης του κυπριακού προβλήματος. Χιλιάδες γυναίκες διαπέρασαν την «πράσινη γραμμή» και ήρθαν αντιμέτωπες με τον κατοχικό στρατό, σε μια εποχή που κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο, ενώ παράλληλα το δράμα της Κύπρου απέκτησε διεθνή ορατότητα.

Στη διάρκεια δύο χρόνων έρευνας, με τη στήριξη του Ιδρύματος Λεβέντη και σε συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, αλλά προπάντων λόγω της αμέριστης εμπιστοσύνης δεκάδων γυναικών που μοιράστηκαν τις ιστορίες τους, μαζεύτηκε το υλικό για τη δημιουργία ενός θεατρικού έργου.

Το κείμενο αποτελείται από τα λόγια των γυναικών που αφηγήθηκαν τις ιστορίες τους - εξ ου και ο όρος «αυτολεξεί». Οι ζωντανές αφηγήσεις συμπληρώθηκαν από ιστορικό αρχειακό υλικό όπως επιστολές, ανακοινωθέντα και αποσπάσματα από τον Τύπο της εποχής, που συνθέτουν το μωσαϊκό του κόσμου του έργου και δίνουν το στίγμα εκείνης της ιστορικής περιόδου.

Το έργο υπογράφουν και σκηνοθετούν οι Μαγδαλένα Ζήρα και Νέδη Αντωνιάδου, των οποίων οι μητέρες τους Αλεξάνδρα Γαλανού και Χριστίνα Ζήρα έλαβαν επίσης μέρος σε αυτές τις πορείες. Στην πορεία συμμετείχε επίσης η Κλεοπάτρα Παγιάτα και η κόρη της Τόνια Παγιάτα.

Κάνοντάς τους δύο ερωτήσεις ζητήσαμε να μας πουν για τη σημασία της πορείας στο χθες και στο σήμερα. Στις μητέρες: Τι πιστεύετε ότι άφησε η πορεία σε εσάς προσωπικά και στις επόμενες γενιές; Στις κόρες: Πόσο πιστεύετε ότι άλλαξε τη δική σας πορεία στη ζωή; Πώς «επιστρέφουν» οι γυναίκες σήμερα;

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΖΗΡΑ

«Οι πορείες της δεκαετίας του ‘80 ήταν αποτέλεσμα μιας έντονης προσωπικής και συλλογικής ανάγκης να νιώσουμε ότι κάτι κάνουμε για να ανατρέψουμε τα τετελεσμένα. Τότε είχαμε ελπίδα ότι κάτι θα μπορούσε να γίνει για να καταργηθούν τα συρματοπλέγματα και να φύγει ο στρατός κατοχής. Φυσικά δεν έγινε κάτι τέτοιο αλλά μας άφησε την αίσθηση ότι κάτι κινήθηκε, μια κοινή προσπάθεια έγινε, ακούστηκε η φωνή μας, ακούστηκε η διαμαρτυρία μας. Νομίζω ότι αυτή η αυθόρμητη κινητοποίηση, αυτός ο ειλικρινής ενθουσιασμός εκείνης της εποχής εμπνέουν τις επόμενες γενιές και τους περνούν το μήνυμα ότι οι γυναίκες ενωμένες, χωρίς κομματικές και ιδεολογικές διαφορές, με μοναδικό στόχο την ελευθερία και τη δικαιοσύνη μπορούν να πετύχουν πολλά... Εύχομαι να θελήσουν να μας μιμηθούν και να μας ξεπεράσουν».

ΜΑΓΔΑΛΕΝΑ ΖΗΡΑ

«Η επαφή με αυτό το ιστορικό γεγονός με άγγιξε βαθιά σαν άνθρωπο, σαν Κύπρια γυναίκα και σαν καλλιτέχνη. Το αν θα αλλάξει την πορεία μου στη ζωή θα φανεί στο μέλλον, γιατί αυτή τη στιγμή βρίσκομαι εν μέσω μιας δημιουργικής καλλιτεχνικής διαδικασίας για να μεταφέρω στη σκηνή, να μοιραστώ με το κοινό αυτά που έμαθα και ένιωσα. Προς το παρόν, με γεμίζει βαθιά ευγνωμοσύνη για την τύχη που είχα να έρθω σε επαφή με τις γυναίκες του κινήματος και για τη γενναιόδωρη συγκατάθεσή τους να μεταφερθεί η ιστορία τους σε καλλιτεχνική πράξη. Αυτή είναι ήδη μια εμπειρία ζωής, όποια κι αν είναι η συνέχεια. Η επίδραση του ιστορικού γεγονότος πάνω μου, αν και όχι άμεση, αλλά φιλτραρισμένη μέσα από τις αφηγήσεις είναι ακόμα μια διαδικασία ενεργή και συνεχιζόμενη. Είχε μέχρι τώρα δύο στάδια: συγκίνηση, δέος, αίσθηση της τραγικότητας, επώδυνη συνειδητοποίηση του τι σημαίνει χαμένη ευκαιρία, θυμός μπροστά στην αδικία, περηφάνια και θαυμασμός που όμως έχουν πάντα μια πικρή γεύση: αυτά ήταν συναισθήματα που γεννιούνταν διαδοχικά στη διάρκεια της έρευνας. Το δεύτερο στάδιο, η μετατροπή του υλικού σε έργο τέχνης, είχε και έχει μεγαλύτερη χαρά γιατί μέσα από τη δημιουργία, τη συγγραφική αλλά και τη σκηνοθετική ένιωσα μαζί με την ομάδα ότι γινόμουν με έναν μικρό τρόπο κι εγώ μέρος της κληρονομιάς αυτού του κινήματος. Μια αχτίδα φωτός, μια μικρή ελπίδα, είναι το αποτέλεσμα του κόπου της μεταφοράς αυτού του υλικού σε καλλιτεχνική πράξη, γιατί το θέατρο έχει αυτό το μαγικό χάρισμα: μπορεί να αναπαραστήσει την αλλαγή, την επανάσταση, την πιθανότητα επιλογής, ζωντανά, μέσα από τα σώματα και τις φωνές πραγματικών ανθρώπων. Θα μπορούσα να πω πολλά και για θέματα αισθητικής, καλλιτεχνικής έκφρασης, ταυτότητας και γλώσσας που προκύπτουν από την επαφή με το θέατρο ντοκουμέντο, αλλά προτιμώ να επικεντρωθώ στο γεγονός ότι μέσα από τη θεατρική πράξη μπορέσαμε να οραματιστούμε ένα διαφορετικό μέλλον, έναν διαφορετικό κόσμο, στον οποίο η γυναικεία οπτική θεωρείται ισότιμη και ισάξια. Έναν κόσμο στον οποίο το γυναικείο σώμα στον δημόσιο χώρο, θαρραλέο, δυναμικό, ιερό, είναι αντικείμενο θαυμασμού και όχι χλευασμού. Κάπως έτσι επιστρέφουν οι γυναίκες σήμερα, γιατί οι ιστορίες που λέμε στη σκηνή, στην οθόνη και στις σελίδες των βιβλίων μπορούν να διαμορφώσουν την πραγματικότητα στην οποία ζούμε».

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΑΛΑΝΟΥ

«Ένιωσα επιτακτική την ανάγκη συμμετοχής μου σε αυτές τις πορείες γυναικών. Πήγα σε αυτήν που κατέληξε στην εκκλησία στην Άχνα και θα θυμάμαι με δέος για πάντα τις ψαλμωδίες μας στην ερειπωμένη, άδεια εκκλησία…

Ένιωθα τότε ότι ήταν μια ηρωική πράξη συμβολικού χαρακτήρα που την είχαμε πολύ ανάγκη γιατί πιστεύαμε ότι κάπως έπρεπε να αντιδράσουμε ενάντια στην κατοχή. Δεν ήταν θέμα να κάνουμε το καθήκον μας αλλά κύριος λόγος της ύπαρξής μας και της υπόστασής μας ως πολιτών αυτού του δύσμοιρου τόπου που ακόμη υποφέρει…

Τώρα τι άφησε σε μένα αυτή η συμμετοχή και τι στις επόμενες γενεές είναι μια ερώτηση που η απάντησή της δεν είναι καθόλου απλή. Άφησε ένα συναίσθημα υπερηφάνειας για τη συμμετοχή μου και ένα δέσιμο με τις άλλες γυναίκες που είμαστε μαζί - είναι τότε που γνώρισα και μια νεαρή γυναίκα από την Ελλάδα, σύζυγο αξιωματικού αγνοουμένου, με την οποία μας συνδέει μια δυνατή φιλία μέχρι σήμερα.

Αλλά η συμμετοχή μου μου άφησε και μια γεύση πικρίας και απογοήτευσης για το ότι η δράση μας αυτή δεν μπόρεσε να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ελπίζω κι εύχομαι οι νέες γενεές που δεν έχουν τα δικά μας βιώματα να μπορέσουν με την υπενθύμιση της δίκης μας τόλμης τότε να δράσουν και να αντιδράσουν αποφασιστικά για να αλλάξουν τη μοίρα μας».

ΝΕΔΗ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ

«Δεν ξέρω αν άλλαξε την πορεία μου στη ζωή, σίγουρα όμως έχει εξελίξει την πορεία μου. Δημιουργήθηκε μια ανάγκη διερεύνησης του πώς και γιατί δεν είναι σήμερα ευρέως γνωστή η ιστορία του κινήματος «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν». Μέσα από μια προσπάθεια να αντιληφθώ το πώς πέρασαν στο περιθώριο αυτές οι πορείες, όπου συμμετείχαν χιλιάδες γυναίκες, πορείες οι οποίες απέφεραν απτά αποτελέσματα όσον αφορά τη διεθνοποίηση του κυπριακού προβλήματος, εξέλιξα τα εργαλεία με τα οποία εκφράζομαι καλλιτεχνικά. Από ηθοποιός βρέθηκα μέρος της συγγραφικής ομάδας που δουλέψαμε τα τελευταία 2 χρόνια για να δημιουργήσουμε το θεατρικό έργο «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν» χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία του Θεάτρου Verbatim (αυτολεξεί). Η μεθοδολογία του Θεάτρου Verbatim προϋποθέτει σαν ηθοποιός της παράστασης αυτής να εκφράζομαι με τα ακριβή λόγια των γυναικών που μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους μαζί μας. Αυτό δεν μπορεί παρά να προσθέσει μια στρώση μετάλλαξης στο είναι μου. Τα λόγια των γυναικών αυτών περνούν από μια διαδικασία, γίνονται δικά μου, οι μνήμες τους μπολιάζονται με τις εμπειρίες μου και μέσων όλων των ηθοποιών που βρισκόμαστε επί σκηνής γίνονται βίωμα του θεατρικού κοινού.

Ψάχνοντας απαντήσεις στα ερωτήματά μας μέσα από μια διαδικασία θεατρικής δημιουργίας ανακαλύψαμε την ταυτότητά μας. Ξεσκεπάζοντας και ψαχουλεύοντας τις ιστορίες των γενιών που προπορεύθηκαν, μπορούμε οι γυναίκες του σήμερα να διεκδικήσουμε την επιστροφή σε ένα παρελθόν το οποίο ίσως να μην γνωρίζουμε αλλά μας ανήκει».

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΠΑΓΙΑΤΑ

«Σε εμένα προσωπικά άφησε πολλά συναισθήματα, ανάμεικτα, και σκέψεις συχνά πικρές και απαισιόδοξες. Αισθήματα βαθιάς ευγνωμοσύνης σε όλες εκείνες τις γυναίκες που πήραν μέρος στις πορείες ακολουθώντας μας αγόγγυστα, τυφλά και πειθαρχημένα, γιατί πίστεψαν σε αυτό που γινόταν παρά τους κινδύνους, τιμώντας τον εαυτό τους, κι εμάς. Την πεποίθηση πως υπάρχουν αποθέματα ψυχής σε τούτο τον λαό που ζει ακόμα την κατοχή και τη διαίρεση αλλά και την απογοήτευση γιατί δεν βρίσκουμε τρόπο να τα αξιοποιήσουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε. Δεν είμαι σίγουρη αν, έστω ο απόηχος από αυτές τις πορείες, κρατά ώς σήμερα, με την εξαίρεση να αναφερόμαστε «περήφανοι» τάχατες γι' αυτές οσάκις προβάλλονται επετειακά και ευκαιριακά από τα ΜΜΕ. Δεν ζω με ψευδαισθήσεις για το πώς λειτουργεί το δίκαιο και το άδικο σε τούτο τον κόσμο. Είμαι όμως σίγουρη για το ποιο είναι το δικό μου χρέος.

Η κάθε γυναίκα που πήρε μέρος σίγουρα νιώθει πως έπραξε κάτι χρήσιμο για τη χώρα της καταξιώνοντας τον εαυτό της και μπορώντας ως γυναίκα και ως μητέρα να κοιτάξει τα παιδιά της στα μάτια, όπως κι εγώ ως μητέρα τα δικά μου και ως εκπαιδευτικός τις μαθήτριες και τους μαθητές μου. Κι εκείνα με τη σειρά τους ίσως να μπορούν να νιώθουν τη δική τους ευθύνη και το δικό τους χρέος καλύτερα. Αν και για τούτο ακόμα δεν είμαι σίγουρη, γιατί φοβούμαι πως καταφέραμε να τα εγκλωβίσουμε ως επί το πλείστον στα θέματα της δικής τους καθημερινότητας, την οικονομία, το ποδόσφαιρο και ό,τι άλλο... Κάποιοι φυσικά, όπως πάντα, μοναχικοί καβαλάρηδες, θα αγωνίζονται να βρουν μόνοι τους έναν δρόμο που να δίνει και ένα άλλο νόημα και περιεχόμενο στη ζωή τους.

Παραδίδοντας το αρχείο της Κίνησης στο Πανεπιστήμιο Κύπρου μιλήσαμε, όντας προσκεκλημένες, σε φοιτητές τις μέρες που ο Τούρκος Πρόεδρος και οι εδώ εγκάθετοί του είχαν εξαγγείλει επίσκεψη και πανηγυρισμούς στο Βαρώσι, στην τραγικά εγκαταλελειμμένη μας πόλη. Για μένα η πλέον ενδεδειγμένη ενέργεια θα ήταν αντί για μια φούχτα άνθρωποι να αγναντεύουμε την πόλη μας από ψηλά να πορευτούμε σύσσωμοι, ως λαός, με μπροστάρηδες όλη την πολιτική ηγεσία, την κυβέρνηση με το Υπουργικό της Συμβούλιο, πλαισιωμένη ύστερα από κινητοποίηση και προετοιμασία από άλλους Ευρωπαίους ηγέτες και να «υποδεχτούμε» στην πόλη μας τον κ. Ερντογάν με ό,τι αυτό συνεπάγετο...

Μπορώ να είμαι λοιπόν περήφανη για κάτι ή μάλλον να προσπαθώ ακόμα, παρά τα 85 μου χρόνια, να διατηρώ κάποια αισιοδοξία και δύναμη ψυχής;»

ΤΟΝΙΑ ΠΑΓΙΑΤΑ

«Η πορεία με βρήκε στον Καναδά φοιτήτρια και χωρίς καλά-καλά να καταλαβαίνω τι ήταν αυτό που συνέβαινε (πέρα από το ότι η μαμά μου ήταν αναμεμειγμένη σε κάτι γυναικείο κι ανατρεπτικό, και μάλιστα στην ομάδα του πυρήνα) βρέθηκα στο αεροπλάνο για την Κύπρο με ένα αίσθημα απίστευτης ανυπομονησίας για κάτι για το οποίο τίποτα δεν ήξερα! Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εικόνα της κίτρινης, ολοκίτρινης Κύπρου όσο κατέβαινε το αεροπλάνο, και μια ατελείωτη αγάπη που με γέμισε για τη χώρα μου...

Δεν με χαρακτηρίζει το ρίσκο. Όμως η πρώτη φορά που ένιωσα να πετώ κι ας μην ήξερα πού πατούσα, ούτε εάν θα βρίσκαμε νάρκες, η πρώτη και μόνη ίσως φορά που ένιωσα μέσα μου ελεύθερη, ήταν στην πορεία...

Ένιωθα ότι αυτό που συνέβαινε ήταν κάτι που δεν έμοιαζε με κάτι που είχε ξανασυμβεί στον τόπο μας. Κάτι που γεννήθηκε από γυναίκες, που το οργάνωναν μεθοδικά, σιωπηρά και ταπεινά, πολεμώντας να το κρατήσουν μακριά από ταμπέλες και κόμματα, κάτι που ξεχείλιζε από αγάπη για τον τόπο τους. Και μαζί με την αγάπη για την Κύπρο, μέσα μου ένιωθα ότι αυτό το τόσο γυναικείο κύμα, εκτός από την πολιτική χροιά, κουβαλούσε μέσα του και μία δύναμη που ήθελε να ορθώσει ανάστημα σε μια πατριαρχική κοινωνία. Η πορεία των γυναικών ένιωσα πως κατά κάποιον τρόπο ήταν ένα βήμα μακριά από όσα αποφάσιζαν οι άντρες, ένα βήμα που τις διαχώριζε από όσα συνέβαιναν με μαέστρους αυτούς. Και σε προσωπικό επίπεδο, εγώ και η μαμά μου, μαζί, σε ένα πέταγμα ψηλά και μακριά!

Νιώθω πως σήμερα δεν «επιστρέφουμε». Σε τι να επιστρέψουμε αφού δεν έχουμε πια τίποτα να περιμένουμε το οποίο να προμηνύει κάποιο φως;

Κάποιοι, λίγοι, επιμένουν να επιστρέφουν ξανά και ξανά. Όμως, είναι μια επιστροφή που διαλύει αυτούς που την επιχειρούν γιατί έρχεται η στιγμή που πρέπει να γυρίσεις την πλάτη και με σκυμμένο κεφάλι να επιστρέψεις εκεί που δεν ανήκεις...».

INFO

*«Οι Γυναίκες Επιστρέφουν» | Κείμενο: Μαγδαλένα Ζήρα & Νέδη Αντωνιάδη | Σκηνοθεσία: Μαγδαλένα Ζήρα | Σύμβουλος Δραματουργίας: Αθηνά Κάσιου | Ηθοποιοί (σε αλφαβητική σειρά): Νέδη Αντωνιάδη, Σοφία Καλλή, Γιόλα Κλείτου, Ζωή Κυπριανού, Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλου, Μαρία Χατζηχριστοδούλου | Πρεμιέρα Κυριακή 16 Οκτωβρίου | Παραστάσεις: 17, 18, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30 Οκτωβρίου | Θέατρο Πόλης ΟΠΑΠ, Λευκωσία, 8 μ.μ. | Εισιτήρια: www.tickethour.com.cy / τηλ.: 77777040.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Στιγμιότυπα από πρόβα της παράστασης /©Ελένη Παπαδοπούλου