Το Βατικανό φιλοξενεί τον Πάπα από τον 14ο αιώνα και σήμερα περισσότεροι από έξι εκατομμύρια άνθρωποι συρρέουν κάθε χρόνο για να επισκεφθούν την πόλη-κράτος. Εκεί, θαυμάζουν αριστουργήματα όπως οι τοιχογραφίες της Καπέλα Σιξτίνα του Μιχαήλ Άγγελου, το αρχαίο ελληνικό άγαλμα του Λαοκόωνος και το ρωμαϊκό αντίγραφο του Απόλλωνα Belvedere. Ένας άλλος από τους χώρους του Βατικανού που πρέπει να δει κάθε τουρίστας που αγαπά την τέχνη είναι τα Δωμάτια Ραφαήλ του δεύτερου ορόφου (όπου βρίσκεται το διάσημο αριστούργημα του Ραφαήλ Σχολή των Αθηνών), τα οποία είναι γεμάτα με τοιχογραφίες του δασκάλου του Ουρμπίνο του 16ου αιώνα. Αλλά, 500 χρόνια πριν, οι επισκέπτες μπορεί να μπορούσαν να πάρουν ένα διαφορετικό είδος συγκίνησης από τις εικόνες στους τοίχους.

Η μεγαλύτερη από τις αίθουσες του Ραφαήλ, η Sala di Constantino, ολοκληρώθηκε μετά το θάνατο του Ραφαήλ, και τώρα παρουσιάζει σκηνές από τη ζωή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Αλλά μπορεί κάποτε να φιλοξενούσε κάποιες σοβαρά ακατάλληλες τοιχογραφίες. Η ιστορία λέει ότι ένας από τους καλλιτέχνες που εργάζονταν στην αίθουσα τη δεκαετία του 1520, ο Giulio Romano (ο οποίος υπήρξε μαθητής του Ραφαήλ), δημιούργησε 16 ερωτικές τοιχογραφίες, καθεμία από τις οποίες απεικονίζει μια διαφορετική σεξουαλική στάση.

© The Trustees of the British Museum. Shared under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) licence.

Αντιμετωπίζοντας το θρασύ περιστατικό στο βιβλίο της I Modi του 1989: Modi: The Sixteen Pleasures: An Erotic Album of the Italian Renaissance, η Αμερικανίδα φωτογράφος και ιστορικός τέχνης Lynne Lawner επεσήμανε ότι «λέγεται ότι σε μια στιγμή θυμού προς τον Κλήμη VII για μια καθυστερημένη πληρωμή, ο Giulio ζωγράφισε τις 16 στάσεις στους τοίχους αυτού του απίθανου μέρους». Μια άλλη θεωρία ήταν ότι ο Ρομάνο δημιούργησε αυτές τις τοιχογραφίες για το νέο Παλάτσο Τε του δούκα Φεντερίκο Β' Γκονζάγκα στη Μάντοβα, αλλά είναι σίγουρα πιο αστείο να τις σκέφτεστε στο Βατικανό.

Οι στάσεις των ζευγαριών στις ερωτικές τοιχογραφίες μπορεί να έχουν εμπνευστεί από τα ρωμαϊκά μάρκα spintria, νομίσματα με γαργαλιστικές σκηνές (που δείχνουν τόσο ετερόφυλα ζευγάρια όσο και ανδρικά ζεύγη) στη μία πλευρά και έναν αριθμό από το ένα έως το 16 στην άλλη. Τα νομίσματα αυτά μπορεί να χρησιμοποιούνταν ως μάρκες για την είσοδο σε λουτρά και οίκους ανοχής, αν και αυτό δεν έχει ποτέ αποδειχθεί με σαφήνεια. Τα χάλκινα και ορειχάλκινα μάρκα πήραν το όνομά τους από τον λατινικό όρο για μια αρσενική πόρνη.

© The Trustees of the British Museum. Shared under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) licence.

Οι δελεαστικές σκηνές του Romano αντιγράφηκαν από τον χαράκτη και τυπογράφο Marcantonio Raimondi. Οι γκραβούρες μετέφεραν τα ερωτικά σχέδια από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα, αφήνοντας την προηγουμένως επιτυχημένη καριέρα του στα τάρταρα και τον Romano για λίγο στη φυλακή. Σύντομα, ο φλωρεντινός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Pietro Aretino συμμετείχε στην άσεμνη αυτή πλάκα, κάνοντας έκκληση για την αποφυλάκιση του Romano από τη φυλακή και συνεισφέροντας 16 σονέτα (Sonetti Lussuriosi, ή Sonnets του πόθου) για να συνοδεύσουν τις γκραβούρες του Raimondi προς δημοσίευση. Κατά συνέπεια, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρώμη.

Η εν λόγω έκδοση, I Modi (ή Η μόδα), κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις, η πρώτη το 1524 με μόνο τις γκραβούρες και η δεύτερη το 1527 συνοδευόμενη από τα ποιήματα του Aretino. Το βιβλιαράκι ήταν επίσης γνωστό ως Οι στάσεις του Αρετίνο, De Omnibus Veneris Schematibus (Όλα τα σχέδια της Αφροδίτης) και Οι δεκαέξι απολαύσεις. Τα βιβλιαράκια τέθηκαν εκτός νόμου και τα αντίγραφα κατασχέθηκαν και καταστράφηκαν από την Εκκλησία, αλλά οι λαθραίες εκδόσεις ήταν απίστευτα δημοφιλείς για περισσότερο από έναν αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτή η δημοτικότητα μπορεί να ενισχύθηκε, όπως συνέβη τόσες φορές έκτοτε, από την οργή της εκκλησίας.

Τρία χρόνια μετά τη δημοσίευση της δεύτερης έκδοσης, ο Βενετσιάνος χαράκτης Agostino Veneziano πιστεύεται ότι δημιούργησε το δικό του αντίγραφο εννέα από τις απεικονίσεις, που σήμερα βρίσκονται στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου (όλες βολικά περικομμένες για να κρύψουν τυχόν γεννητικά όργανα).

Οι Stanze di Raffaello, τέσσερις τοιχογραφημένες αίθουσες στη Sala di Constantino στο Μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη. Φωτογραφία: Steve Christo/Corbis μέσω Getty Images.

Η Καθολική Εκκλησία έχει μια μακρά ιστορία αντιπαράθεσης με το γυμνό στην τέχνη. Μόλις μια δεκαετία πριν η Sala di Constantino λάβει την ερωτική της ανανέωση, ο καρδινάλιος Bibbiena (ο οποίος ήταν επίσης διάσημος συγγραφέας κωμωδιών) παρήγγειλε στον Ραφαήλ ένα θρασύτατο μπάνιο καλυμμένο με γυμνή νύμφη (με ηδονοβλεπτικούς σατύρους), και τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της Καθολικής Εκκλησίας είχαν από καιρό τη φήμη ότι φιλοξενούσαν μυστικές ερωμένες.

Στις αρχές του 16ου αιώνα, το Βατικανό αναλογιζόταν πόσο τολμηρή θα έπρεπε να είναι η δημόσια τέχνη, ξεκινώντας την εκστρατεία «Fig Leaf Campaign» ως μέρος της αναδιοργάνωσης της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της Αντιμεταρρύθμισης στη δεκαετία του 1540. Η εκστρατεία εξασφάλιζε ότι τα σημεία όλων ήταν κατάλληλα καλυμμένα (συχνά με φύλλα συκής, που παραπέμπουν στον τρόπο κάλυψης του Αδάμ και της Εύας) και ακόμη και την προσθήκη νέων φύλλων σε ήδη ολοκληρωμένα έργα που περιείχαν γυμνό (συμπεριλαμβανομένης της Τελευταίας Κρίσης του Μιχαήλ Άγγελου στην Καπέλα Σιξτίνα).

Αν και δεν έχει αποδειχθεί ότι το Βατικανό είχε το δικό του πορνογραφικό παλάτι, ο θρύλος των ερωτικών τοιχογραφιών του πληροφορεί τις αντιλήψεις μας για τη μάχη μεταξύ θρησκευτικής ευσέβειας και καλλιτεχνικής σεξουαλικής έκφρασης, καθώς και για το πόσο δημοφιλές μπορεί να είναι κάτι όταν η Εκκλησία δεν σε αφήνει να το έχεις.

ΠΗΓΗ: artnet.com