Γράφει ο Δημήτρης Χατζηχαμπής*
Ο Αλέξανδρος δεν πρόλαβε να κυβερνήσει την τεράστια επικράτεια που είχε δημιουργήσει. Πέθανε το 323 στα 33 του χρόνια στη Βαβυλώνα. Ο πρόωρος και αιφνίδιος θάνατός του άφησε ένα τεράστιο κενό. Και η Ρωξάνη ήταν ακόμα έγκυος τον υιό του. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος, πεθαίνοντας, έβγαλε το δακτυλίδι του και το έδωσε στον φίλο και έμπιστο στρατηγό του Περδίκκα, όταν ρωτήθηκε δε σε ποιον αφήνει το βασίλειο του, απάντησε «τω κρατίστω» ή «τω αρίστω», προβλέποντας ότι οι φίλοι και στρατηγοί του θα ανταγωνίζοντο για την εξουσία. [Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη 17.117, 18.1]. Ο Αλέξανδρος γνώριζε καλά τον χαρακτήρα και τη φιλοδοξία των στρατηγών του, όπως γνώριζε ότι κανένας τους δεν θα μπορούσε να αναδειχθεί ως χαρισματικά ισάξιος του ώστε να αναγνωρισθεί και να γίνει δεκτός από όλους ως φυσικός διάδοχός του. Και γνώριζε ότι τα πράγματα εξαρτώντο από τη στάση του στρατεύματος που υπήρξε και το δικό του στήριγμα.
Το στράτευμα ανακήρυξε τυπικά βασιλέα τον ανίσχυρο νόθο υιό του Φιλίππου Αρριδαίο, μετονομάζοντας τον Φίλιππο, και τον Περδίκκα επιμελητή του θρόνου και των συμφερόντων του ενδεχομένως μελλοντικού υιού του Αλεξάνδρου. Ο Περδίκκας, παίρνοντας το δακτυλίδι από τον Αλέξανδρο, είχε καταστεί και συμβολικά έτσι ο άνθρωπος της εμπιστοσύνης του ως προς τη διαχείριση των πραγμάτων. Αναλαμβάνοντας τη γενική διοίκηση και αφού συνεδρίασε με τους άλλους στρατηγούς, προέβη σε διανομή της διοίκησης της Αλεξανδρινής επικράτειας, ουσιαστικά τεμαχίζοντάς την. Η ίδια η Μακεδονία και η Ελλάδα δόθησαν στον Αντίπατρο. Η Θράκη και οι περί αυτήν χώρες του Πόντου στον Λυσίμαχο. Από τη Μικρά Ασία η Παμφυλία, η Λυκία και η Μεγάλη Φρυγία δόθησαν στον Αντίγονο. Η Παφλαγονία και η Καππαδοκία στον Ευμένη. Από την Ασία η Συρία δόθηκε στον Λαομέδοντα και η Μηδία στον Πίθωνα. Οι υπόλοιπες χώρες της έμειναν στους υφιστάμενους κυβερνήτες τους, εκείνους που είχε νικήσει ο Αλέξανδρος ή άλλους που είχε τοποθετήσει. Η Αίγυπτος δόθηκε στον Πτολεμαίο. [ανωτέρω 18.3].
Τα σχέδια του Αλεξάνδρου δεν είχαν τελειώσει με την κατάκτηση της Περσικής αυτοκρατορίας, ουσιαστικά του γνωστού ανατολικού κόσμου. Είχε δώσει οδηγίες, που δεν πρόλαβαν να υλοποιηθούν, για τη ναυπήγηση χιλίων πολεμικών πλοίων ώστε να εκστρατεύσει εναντίον των Καρχηδονίων και να κατακτήσει όλη τη Λιβύη μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, κατασκευάζοντας δρόμο, λιμάνια και πόλεις από την Αίγυπτο μέχρι εκεί. [ανωτέρω 18.4]. Επρόκειτο για μεγαλοφυή σύλληψη που, καταργώντας την ανταγωνιστική προς τη Μεγάλη Ελλάδα Καρχηδονική επικράτεια στη δυτική Μεσόγειο, θα ενέτασσε στην ελληνική επικράτεια και όλο τον γνωστό δυτικό κόσμο. Ο Περδίκκας έθεσε ενώπιον των στρατηγών τα σχέδια του Αλεξάνδρου, εκείνοι όμως, χωρίς τη δική του έμπνευση και έχοντας εξασφαλίσει τα δικά τους, αποφάσισαν να τα ακυρώσουν ως πολύ δαπανηρά και φιλόδοξα. Ποιος μπορεί να πει αν ζούσε ο Αλέξανδρος...
Σύντομα μεταξύ των νέων κυρίων της Αλεξανδρινής επικράτειας άρχισαν οι ανταγωνισμοί. Ο Περδίκκας, επιδιώκοντας την πρωτοκαθεδρία, επιβουλεύετο τόσο τη Μακεδονία ως την επίσημη έδρα του βασιλείου όσο και την πλούσια Αίγυπτο. Αποφασίζοντας να εκστρατεύσει πρώτα εναντίον του Πτολεμαίου και έπειτα να αντιμετωπίσει τον Αντίπατρο από θέσεως ισχύος, συμμάχησε με τον Ευμένη τον οποίο, εκστρατεύοντας στην Αίγυπτο με τον μακεδονικό στρατό, άφησε να επιτηρεί τα συμφέροντά του στη Μακεδονία εμποδίζοντας τον Αντίπατρο να κινηθεί εναντίον του, όντως δε στη συνέχεια ο Ευμένης κατάφερε να αποτρέψει τον Αντίπατρο, με τον οποίο είχε συμμαχήσει ο Πτολεμαίος, να περάσει στην Ασία. Ο Πτολεμαίος ήταν ισχυρός στην Αίγυπτο, καθιστάμενος αγαπητός ένεκα του σεβασμού και της πραότητάς του προς τους Αιγυπτίους, όσο και μεταξύ των Ελλήνων καθ’ όσον, έχοντας παραλάβει τη σορό του Αλεξάνδρου, την ενταφίασε σε λαμπρό τέμενος στην Αλεξάνδρεια αντί στον ναό του Άμμωνα Δία όπως ήθελε ο Αλέξανδρος. Ο Περδίκκας, φθάνοντας στην Αίγυπτο, αντιμετώπισε τον Πτολεμαίο χάνοντας πολλούς στρατιώτες, οπότε το στράτευμά του, ήδη αντιπαθώντας την αυταρχικότητά του και εκτιμώντας τη φιλία του Πτολεμαίου, στασίασε και, στρέφοντας την εύνοια του προς τον Πτολεμαίο, δολοφόνησαν τον Περδίκκα το 321, έθεσαν δε σε δυσμένεια και τον Ευμένη που είχε συμμαχήσει μαζί του. Ο Πτολεμαίος, ενισχυμένος πλέον στην Αίγυπτο, προχώρησε και κατέλαβε τη Συρία εκτοπίζοντας τον Λαομέδοντα.
Ο Αντίπατρος, ο οποίος μετά από τον θάνατο του Περδίκκα εξελέγη επιμελητής του θρόνου, πέθανε σε λίγο, έχοντας ορίσει ως επιμελητή του θρόνου και στρατηγό αυτοκράτορα τον Πολυπέρχοντα, τον πρεσβύτερο από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου. Ο υιός του Αντιπάτρου Κάσσανδρος, ενοχλημένος που ο πατέρας του δεν επέλεξε τον ίδιο, ανταγωνίσθηκε τον Πολυπέρχοντα στην Ελλάδα και συμμάχησε με τον Αντίγονο, ο οποίος φιλοδοξούσε να γίνει κύριος όλης της Ασίας. Ο Πολυπέρχων, για να ενισχύσει τη θέση του, εγκατέστησε στον θρόνο τον μικρό υιό του Αλεξάνδρου, ενώ ο βασιλέας Φίλιππος δολοφονήθηκε από τη μητέρα του Αλεξάνδρου Ολυμπιάδα. Ο Ευμένης, πιστός στη βασιλεία, τάχθηκε υπέρ του Πολυπέρχοντα ως επιμελητή του θρόνου, προκαλώντας την έχθρα του Αντιγόνου ο οποίος, συμμαχώντας με τον Σέλευκο, στον οποίο είχε δοθεί από τον Πολυπέρχοντα η Βαβυλωνία, και τον Πίθωνα της Μηδίας, τον καταδίωξε στην Ασία επιτυγχάνοντας τελικά την εξόντωσή του. Στη συνέχεια ο Αντίγονος κατέστη ουσιαστικός κύριος της Ασίας, αφού εξουδετέρωσε και τον μόλις σύμμαχό του Πίθωνα ενώ ανάγκασε και τον επίσης μόλις σύμμαχό του Σέλευκο σε αυτοεξορία, θέτοντας υπό την κυριαρχία του τη Μηδία και τη Βαβυλωνία.
Ο Σέλευκος κατέφυγε στον Πτολεμαίο ο οποίος τον δέχθηκε με αξιοπρέπεια και ανέλαβε να τον βοηθήσει να ανακτήσει τη Βαβυλωνία. Βλέποντας δε τις φιλοδοξίες του Αντιγόνου για μονοκρατορία και ενθαρρυνόμενος προς τούτο από τον Σέλευκο, συμμάχησε με τον Κάσσανδρο, ο οποίος είχε ήδη επικρατήσει του Πολυπέρχοντα, και τον Λυσίμαχο όταν ο Αντίγονος απέρριψε τις απαιτήσεις τους για αποκατάσταση και σεβασμό της διανομής που είχε γίνει. Η επελθούσα σύγκρουση υπήρξε μακρόχρονη και αμφίρροπη. Το 311 οι αντίπαλοι συνήψαν ειρήνη με την οποία συμφώνησαν όπως ο Κάσσανδρος παραμείνει διοικητής της Ευρώπης και επιμελητής του θρόνου μέχρι την ενηλικίωση του υιού του Αλεξάνδρου, ο Λυσίμαχος παραμείνει κύριος της Θράκης, ο Αντίγονος είναι κύριος της Ασίας και ο Πτολεμαίος παραμείνει κύριος της Αιγύπτου.
Η ειρήνη όμως δεν κράτησε πολύ. Ο υιός του Αλεξάνδρου δολοφονήθηκε από τον Κάσσανδρο, οπότε δεν υπήρχε πλέον νόμιμος διάδοχος, άρχισαν δε πάλι οι ανταγωνισμοί. Με τον Αντίγονο να προβάλλει και πάλι ως ο επιβουλευόμενος τόσο εναντίον του Κασσάνδρου στην Ελλάδα όσο και εναντίον του Πτολεμαίου στη Συρία και στην Κύπρο, όλοι οι άλλοι, ο Πτολεμαίος, ο Σέλευκος, ο Λυσίμαχος και ο Κάσσανδρος συμμάχησαν εναντίον του και του υιού του Δημητρίου, μετά δε από μακρόχρονες συγκρούσεις τελικά επιβλήθησαν, με τον Αντίγονο να φονεύεται στην τελική μάχη. Ο Δημήτριος κατάφερε να διαφύγει και συμφιλιώθηκε με τον Σέλευκο και τον Πτολεμαίο. Έχοντας δε σταθεροποιηθεί στην Ελλάδα, στη συνέχεια ανεδείχθη και βασιλέας της Μακεδονίας, εξουδετερώνοντας τον υιό του Κασσάνδρου Αλέξανδρο και επικρατώντας του άλλου υιού του Κασσάνδρου Αντιπάτρου όταν και οι δύο διεκδικούσαν τη βασιλεία μετά από τον θάνατο του Κασσάνδρου. Φιλοδοξώντας όμως να ανακτήσει όλη την επικράτεια του πατέρα του, συνάντησε την αντίθεση του Πτολεμαίου, του Σελεύκου και του Λυσιμάχου οι οποίοι συνασπιζόμενοι τον κατέβαλαν. Η κρίση του Διοδώρου για τον Αντίγονο ισχύει και για τον Δημήτριο - έχασαν ένεκα της πλεονεξίας τους να πάρουν και τα βασίλεια των άλλων, οι οποίοι εξ ανάγκης συνέπραξαν εναντίον τους. [ανωτέρω 21.1].
Η Αλεξανδρινή επικράτεια, διαμοιρασθείσα, άρχισε να σταθεροποιείται. Όπως φάνηκε στη συνέχεια, η Αίγυπτος του Πτολεμαίου και των διαδόχων του ήταν αυτή που ευημέρησε περισσότερο. Ο Πτολεμαίος ανεδείχθη όχι μόνο σε μεγάλο στρατηγό και διπλωμάτη αλλά και σε μεγάλο κυβερνήτη.
*Πρώην πρόεδρος Ανωτάτου Δικαστηρίου
