Γράφει ο Παύλος Κ. Παύλου*
Για μένα, υποθέτω και για πολλούς άλλους βιβλιοφίλους, ισχύει ένας άγραφος κανόνας, αναφορικά με το πώς αξιολογώ ένα βιβλίο που πέφτει στα χέρια μου. Ανεξαρτήτως των όποιων διαπιστευτηρίων, πληροφοριών ή συστάσεων κουβαλά μαζί του, κριτήριο για μένα είναι αν στις τριάντα πρώτες σελίδες του θέλω να συνεχίσω να διαβάζω, ή αν θα το παρατήσω για αργότερα, ίσως και για πάντα. Στην περίπτωση τού νέου βιβλίου τού Ανδρέα Χατζηκυριάκου, τρίτου στη συγγραφική παρουσία του, όχι μόνο δεν το παράτησα, αλλά συνέχισα να το διαβάζω με αμείωτο ενδιαφέρον, παρά το γεγονός ότι, όχι μόνο γνώριζα τα γεγονότα, αλλά τα έζησα από πρώτο χέρι, αφού ήμουν παρών στον χώρο έξω από την αμερικανική πρεσβεία, όταν βρισκόταν σε εξέλιξη η οργισμένη διαδήλωση, που κατέληξε στη δολοφονία του νεοαφιχθέντος στην Κύπρο Αμερικανού πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις και της Ελληνοκύπριας υπαλλήλου Αντουανέτας Βαρνάβα, στις 19 Αυγούστου 1974. Νόμιζα ότι γνώριζα τα γεγονότα, διότι διαβάζοντας το βιβλίο διαπίστωσα πως μόνο στην επιφάνειά τους στάθηκα κι εγώ όπως πολλοί άλλοι. Ο συγγραφέας παραθέτει πληθώρα πληροφοριών με εντυπωσιακή λεπτομέρεια για όσα συνέβησαν και φωτίζει όλο το σκοτεινό πολιτικό παρασκήνιο της ταραγμένης εκείνης περιόδου.
Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν τα ονόματα των Κίσινγκερ, Τομ Μπόγιατ, Τζόζεφ Σίσκο, Χένρι Τάσκα, Τζορτζ Μπολ (του ανθρώπου που βάφτισε τον Μακάριο «Κάστρο της Μεσογείου»), πλήθους Ελλαδιτών και Κυπρίων πρακτόρων και στενών συνεργατών τών Αμερικανών, που αλώνιζαν κυριολεκτικά την Κύπρο, σε βαθμό που ο Σταθμάρχης της CIA στη Λευκωσία κόμπαζε ότι «είχε τον τρόπο να πληροφορείται ακόμη και το χρώμα του παπλώματος που χρησιμοποιούσε για να σκεπαστεί ο Μακάριος».
Προηγήθηκε ενδελεχής έρευνα από τον συγγραφέα και παρατίθενται παραπομπές σε βιβλιογραφία, αρχεία και απόρρητα έγγραφα, τηλεγραφήματα πρεσβειών, αναφορές στον Τύπο της εποχής, συνεντεύξεις στον ίδιο με πρόσωπα που έζησαν και είχαν ρόλο στα γεγονότα. Τα ονόματα πολιτικών, διπλωματών, στελεχών μυστικών υπηρεσιών και άλλων είναι όλα πραγματικά. Δεν πρόκειται, επομένως, για μυθιστόρημα, όπως στην περίπτωση τού βιβλίου του «Πτήση CY 284», παρόλο που και εκείνο βασίζεται σε πραγματική ιστορία.
Όπως αναφέρεται σε μία από τις πολλές ιδιαίτερα χρήσιμες και διαφωτιστικές υποσημειώσεις: «Η λεπτομερής ανασύνθεση των συμβάντων, από τη λήψη της απόφασης για την πορεία διαμαρτυρίας μέχρι τη δολοφονία των Ντέιβις και Αντουανέτας, στηρίζεται στις καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων στην αστυνομία και στα πρακτικά της δίκης».
Η εντύπωση που μένει στον αναγνώστη από τη συναρπαστική αφήγηση με εμφανείς λογοτεχνικές αρετές, είναι ενός καλοδουλεμένου, λεπτομερέστατου δημοσιογραφικού ρεπορτάζ, που με την τεκμηρίωση για κάθε σημαντική πληροφορία που παραθέτει, το καθιστά μία έγκυρη πηγή ενημέρωσης με ιστορική αξία. Είναι μία από τις πολλές αρετές του βιβλίου, όπως και το γεγονός ότι ο Χατζηκυριάκος, ως πολύ καλός γνώστης της τέχνης της επικοινωνίας, συνδέει πολύ επιτυχημένα τα κεφάλαια μεταξύ τους, με την τελευταία πρόταση να ερεθίζει τον αναγνώστη (teaser), να περάσει αμέσως στο επόμενο, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του. Η όλη ιστορία θα μπορούσε να ήταν μία ακόμη υπόθεση συνωμοσίας, με πολλές ίντριγκες, απίθανες και ανεξήγητες συμπτώσεις, λογικοφανή συμπεράσματα, πολλή φαντασία και σπέκουλα. Μόνο που δεν είναι ένα science fiction, αλλά μία ακόμη τραγική φάση που αφορά στην Κύπρο και τη μοίρα της. Και όπως επεσήμανε ο πρέσβης Μπιλ Κρόφορντ, ο διπλωμάτης που διαδέχθηκε τον Ντέιβις, «η υπόθεση αυτή φαίνεται να φτάνει στην καρδιά του υποστρώματος διχασμού και βίας της κυπριακής ζωής». Γι’ αυτό και το βιβλίο καθίσταται ακόμη πιο ενδιαφέρον.
Τι επιχειρεί ο συγγραφέας
Αυτό που με αρκετή τόλμη (διότι πρόκειται περί ιδιαίτερα ευαίσθητου θέματος) επιχειρεί ο συγγραφέας, με την ιδιότητα και του δημοσιογράφου, είναι να αποκαλύψει την αόρατη συνωμοσία (όπως και ο τίτλος του βιβλίου) «που εκτυλισσόταν μέσα από τις στάχτες της καταστροφής του 1974, ταυτόχρονα σε Ελλάδα και Κύπρο, και την ταυτότητα των ηθικών αυτουργών και των εκτελεστών. Η απόφαση του δικαστηρίου να μην καταδικάσει κανέναν για τους φόνους, αφήνει άλυτο το μυστήριο, αν μπορούσαν πράγματι σφαίρες έξω από την πρεσβεία να πλήξουν στόχους στο απομακρυσμένο άκρο του διαδρόμου του πρώτου ορόφου». Έτσι ακόμη και σήμερα το έγκλημα αποδίδεται και σε συνωμοσία των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, πράκτορες των οποίων φέρονται να σκότωσαν τα δύο θύματα εντός της πρεσβείας. Όπως προσθέτει ο συγγραφέας, «τα δεδομένα ήταν τόσο αλλόκοτα και μοναδικά που δημιουργούν δυσπιστία έναντι της επίσημης εκδοχής, ότι δηλαδή ένοπλοι από έξω, χωρίς την παραμικρή ορατότητα εντός της πρεσβείας και χωρίς να γνωρίζουν πού βρισκόταν ο πρέσβης, έβαλαν εναντίον του κτηρίου και, κατά διαβολική σύμπτωση, δύο σφαίρες τους ακολούθησαν μία απίθανη διαδρομή και πέτυχαν διάνα».
Ένα από τα βασικά συμπεράσματα του συγγραφέα συνοψίζεται στα ακόλουθα, με λόγια του ιδίου: «Τα γεγονότα για τους Αμερικανούς ήταν αδιαμφισβήτητα και αμείλικτα. Δύο άτομα, το ένα μάλιστα ο πρέσβης, δολοφονήθηκαν μέσα στο κτήριο της πρεσβείας, όπου την αποκλειστική ευθύνη για την ασφάλεια είχαν οι ίδιοι. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της αποτυχίας, μέχρι σήμερα ο Ρότζερ Ντέιβις είναι ο μοναδικός Αμερικανός πρέσβης που δολοφονήθηκε, ενώ βρισκόταν εντός της πρεσβείας. Όλοι οι άλλοι φονεύθηκαν σε εξωτερικούς χώρους, όπου την ευθύνη ασφαλείας είχε η φιλοξενούσα χώρα».
Ρότζερ Ντέιβις, ένα αστέρι της διπλωματίας ή ένας άνθρωπος μυστήριο;
Τον Ρότζερ Ντέιβις τον ξέραμε ως τον Αμερικανό διπλωμάτη που βρήκε τραγικό θάνατο στην Κύπρο. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου τού Ανδρέα Χατζηκυριάκου, αναδύεται η ενδιαφέρουσα προσωπικότητα τού ψηλού διπλωμάτη, ικανού και σεβαστού, με πολύ καλές σπουδές, γνώση και ειδίκευση στην αραβολογία, θρήσκου, αντικομουνιστή, αντισημίτη. Από νωρίς ανέπτυξε στενές σχέσεις με τη CIA. Το βιβλίο ρίχνει επίσης φως στη σταδιοδρομία του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τη σύγκρουσή του με το εβραϊκό λόμπι, το Ισραήλ και τον Κίσινγκερ, ο οποίος τον έστειλε δυσμενή μετάθεση στη Διεύθυνση Ελλάδας, Κύπρου, Τουρκίας. Παρακολουθούμε την ανάμιξή του στο πραξικόπημα, τις σχέσεις του με τον Μακάριο, υπουργούς του Σαμψών και τον ρόλο του στην ανάληψη της εξουσίας από τον Γλαύκο Κληρίδη.
Είναι ομολογουμένως πολλά που συνοδεύουν το βαρύ βιογραφικό του, τα οποία αναπόφευκτα γεννούν πολλά ερωτήματα: Ποιος ήταν ο ρόλος του στην αραβοϊσραηλινή διένεξη; Δικαιολογημένα δεν τον χώνευαν οι Εβραίοι, που έλεγαν πως ήταν ερωτευμένος (sic) με τους Άραβες; Ήταν φιλότουρκος που παραπλάνησε τους Έλληνες για την εισβολή ή φιλέλληνας που υποπτεύονταν οι Τούρκοι; Το μυστήριο έχει και ουρά: Για Ελληνοκύπριους αλλά και Τουρκοκύπριους ο πολύς Ντέιβις ήταν ένας υπέρ-πράκτορας της CIA, ο άνθρωπος που στάλθηκε για να ανατρέψει τον Μακάριο, ένας ειδικός απεσταλμένος του προέδρου Νίξον για να εποπτεύει τη διαδικασία ειρήνευσης στη μέση Ανατολή. Πολλή ψυθιρολογία και μπόλικο μυστήριο με άλλα λόγια, μαζί και με τη φυσιολογική απορία, «πώς και γιατί ένας άνθρωπος με τέτοια εμπειρία και εκτόπισμα ήρθε πρέσβης σ’ ένα μικρό νησί…».
Τελικά, ποιοι και γιατί σκότωσαν τον Ρότζερ Ντέιβις;
Η απάντηση του συγγραφέα είναι ότι «ο θάνατος του Ντέιβις ήταν για μεν τους Αμερικανούς (και όχι μόνο) ένα προμελετημένο έγκλημα της Ε.Ο.Κ.Α. Β΄, για πολλούς Έλληνες δε ότι τον δολοφόνησαν πράκτορες της CIA, επειδή ήξερε πολλά». Όλα τα στοιχεία (πρακτικά της δίκης, ο τύπος των φονικών όπλων, τα αποτελέσματα της νεκροψίας, οι καταθέσεις στην αστυνομία και το προσωπικό ημερολόγιο της κόρης του πρέσβη), για ένα πολιτικό έγκλημα για το οποίο ουδείς καταδικάστηκε, «ακυρώνουν τις υφιστάμενες εκδοχές, ξεσκεπάζουν το πορτραίτο των ηθικών αυτουργών, τον σχεδιασμό τους για Ελλάδα και Κύπρο και τους εκτελεστές».
Από την ενδελεχή έρευνα τού συγγραφέα αιωρείται και το ερώτημα, γιατί υπήρξε εκτεταμένη επιχείρηση συγκάλυψης των αιτίων του θανάτου του πρέσβη και της γραμματέως προερχόμενη, για διαφορετικούς λόγους, από πολλά κέντρα αποφάσεως: Τους Αμερικανούς και τον Κίσινγκερ, τις ίντριγκες και αντιπαλότητες στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τη CIA, τον Κληρίδη και τον Καραμανλή που ανέλαβαν μεν την εξουσία, δεν έλεγχαν δε την κατάσταση, τον Μακάριο που βρισκόταν στην Κύπρο όταν διεξαγόταν η δίκη, τη διαφθορά στην κυπριακή αστυνομία, τη δικαστική εξουσία που δεν λειτουργούσε αυτόνομα…
Εν τέλει, ποιοι και γιατί σκότωσαν τον Αμερικανό πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις; Αναζητώντας απάντηση στο ερώτημα, διαβάστε το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «ΟΛΥΜΠΙΑ», με σχεδιασμό εξωφύλλου από την Κυριακή Σοφοκλέους. Θα μάθετε πολλά. Πολύ πέραν της αναζητούμενης απάντησης στο συγκεκριμένο ερώτημα.
*Δημοσιογράφος (pcpavlou@gmail.com)
