«Ο Κωστής εξεκίνησεν που το '80 τζαι εκατέγραφεν τούτην την σοφία η οποία υπήρχε υπόγεια τζαι ήταν η αλήθκεια του μέλλοντος» ~ «Εσυζητούσαμε ίνταμ που σημαίνει να είμαστεν Κυπραίοι τζαι όι Έλληνες» ~ «Εν τζαι ενιώθαμε Ελληνοκύπριοι ή Τουρκοκύπριοι. Ήμασταν θκυο σύντροφοι» ~ «Αλλά πώς μπορούμε να μιλήσουμε για τούντα πράματα; Αναγκαστικά γυρεύκουμε μια γλώσσα που να μπορεί να τα εκφράσει. Που ενώ μιλά για απώλεια, να φέρει τζαι το κλάμα της γέννας μαζί»
Λέξεις και φράσεις από το ντοκιμαντέρ Tongue, του Αντρέα Αναστασιάδη και του Παναγιώτη Αχνιώτη. Με αφορμή τον θάνατο του Κύπριου ακτιβιστή Κωστή Αχνιώτη [1952-2017], το Tongue καταγράφει την πορεία του στην άκρα -ή εξωθεσμική ή ριζοσπαστική ή εξωκοινοβουλευτική- Αριστερά και στη δράση μιας ομάδας ανθρώπων -περιλαμβανομένου του Κωστή Αχνιώτη- από αυτό τον χώρο για την επανένωση της Κύπρου. Επιπλέον, είναι ένα εγχείρημα κατανόησης της διαλεκτικής του διχασμού και αναζήτησης μιας γλώσσας που να τοποθετεί το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος σε ένα πλαίσιο πέρα από την επίσημη αφήγησή του και που να μπορεί να εκφέρει λόγο για όσα πραγματικά συνιστούν τη χώρα μας.
«Εν εθέλαμεν να κάμουμεν έναν φιλμ που να μιλά για τη ζωή του Κωστή 'που την αρχήν ώς το τέλος», σημειώνει ο Παναγιώτης Αχνιώτης. «Εν εθέλαμεν δηλαδή να 'ν’ έναν βιογραφικό φιλμ για τον ίδιο, αλλά για τον ρόλον του στην ιστορίαν της άκρας Αριστεράς στην Κύπρο. Όντας επηρεασμένοι 'που την εθνογραφική προσέγγιση στα ντοκιμαντέρ, εθέλαμεν να μεν έσιει την λεγόμενην ‘αντικειμενική’ προσέγγιση. Επίσης, εν εθέλαμεν να 'ν’ έναν ιστορικό φιλμ που να παραθέτει γεγονότα τζαι τούτο φυσικά έσιει τα κόστα του γιατί έν' πιο δύσκολο να το δει τζαι να το καταλάβει έναν άτομον που έν' άσχετο με την περιοχή. Αν το δει κάποιος στην Κίναν, μπορεί να μεν καταλάβει τίποτε».
Μια ιδιαίτερη κηδεία
Το ντοκιμαντέρ ξεκινά με πλάνα [του Πανίκκου Χρυσάνθου] από την κηδεία του Κωστή Αχνιώτη στις 7 Απριλίου 2017 που τελέστηκε από τον ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λευκωσία. Μια κηδεία στην οποία μάλλον αντανακλάται ο βίος του ως ένα γεγονός από τη ζωή του: ίσως για πρώτη φορά ακούστηκε επικήδειος στα τουρκικά [από τον δάσκαλο Σενέρ Ελτζίλ] σε εκκλησία, ενώ οπωσδήποτε για πρώτη φορά ακούστηκε η Κομουνιστική Διεθνής την ώρα της ταφής αλλά και το αγαπημένο τραγούδι του Κωστή Αχνιώτη, «Της αγάπης αίματα» [σε στίχους του Ελύτη και μουσική του Θεοδωράκη] που ζήτησε ο ίδιος.
«Έν' σαν μια εθνογραφική καταγραφή», σχολιάζει για την περίληψη πλάνων από την κηδεία του Κωστή Αχνιώτη ο Παναγιώτης Αχνιώτης. «Το τελετουργικό του θανάτου έν' έναν θέμα κλασικό στην ανθρωπολογία, αλλά η συγκεκριμένη έκφανσή του έν' ενδιαφέρουσα για τες πολιτισμικές της ιδιαιτερότητες: τούρκικα μέσα στην εκκλησία, να παίζει η Κομουνιστική Διεθνής σε ένα κοιμητήριο που έν' τζαι κοιμητήριο εθνικών ηρώων...».
Η Άκρα Αριστερά
Ο Κωστής Αχνιώτης υπήρξε δραστήριο μέλος της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς της Κύπρου. Βαθιά επηρεασμένος από τις ιδέες της Αριστεράς έτσι όπως διαμορφώθηκαν και τις έζησε στη διάρκεια των σπουδών του στη Γαλλία πριν και μετά τον Μάη του ’68, η ίδια η ζωή του ήταν συνυφασμένη με την ιδεολογία της διαρκούς κοινωνικής επανάστασης. Αυτή η άρρηκτη σχέση είναι εμφανής στο ντοκιμαντέρ, που επιχειρεί μια καταγραφή της ιστορίας της άκρας Αριστεράς στην Κύπρο. Γιατί είναι σημαντικό να ειπωθεί αυτή η ιστορία;
«Πρώτα που ούλλα επειδή εν υπάρχει καταγεγραμμένη, οπότε καθετί καινούργιο που καταγράφεται έν' που μόνον του σημαντικό», σημειώνει ο Παναγιώτης Αχνιώτης. «Που τζειαμαί τζαι τζει, θεωρώ ότι έν' σημαντικό γιατί μπορεί η άκρα Αριστερά να διαδραμάτισε πιο μεγάλο ρόλο απ' ό,τι μερικές φορές νομίζουμε σε σχέση με την επανένωση της Κύπρου. Τζαι στην ουσία το ντοκιμαντέρ δεν είναι μια απόλυτη ιστορική καταγραφή της πορείας της άκρας Αριστεράς. Στο πλαίσιό της όμως εμφανίζουνται κάποια που τα καίρια ερωτήματα που αντικατοπτρίζουνται στο σήμερα. Πρώτον, ο κυπριωτισμός, η κυπριακή συνείδηση. Εν θα δει κάποιος το ντοκιμαντέρ τζαι να μάθει για την ιστορική εξέλιξη της άκρας Αριστεράς. Νομίζω όμως ότι αγγίζει τα καίρια ζητήματα, που έν' τζαι τούτη η ιδιαίτερη κυπριακή συνθήκη. Οι πιο πολλοί εσπουδάσαν στο εξωτερικό: στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Ελλάδα. Τζαι ήρταν στην Κύπρο για να εφαρμόσουν τούτες τες ιδέες τζαι εττουμπάραν με το Κυπριακό. Νομίζω πως τούτο ήταν το πιο καρποφόρο πράμα που έκαμεν η άκρα Αριστερά: να έβρει τα λόγια να εκφράσει, να αντιμετωπίσει τούτην την κατάστασην που μιαν αριστερή προσέγγιση».
Συμπληρώνει σε αυτό ο Αντρέας Αναστασιάδης: «Το στοίχημα για μας ένι το ντοκιμαντέρ να είναι η αρχή είτε για περαιτέρω διερεύνηση των κυπριακών κινημάτων της εξωκοινοβουλευτικής τζαι ριζοσπαστικής Αριστεράς είτε τζαι για τις ιστορικές τζαι τις κοινωνικές επιταγές της Κύπρου εν γένει - 'που την σκοπιά που αντιτάσσεται στον κυρίαρχο εθνικό τζαι εθνικιστικό λόγο».
Η φωνή μιας γενιάς
Ανάμεσα στις συνεντεύξεις ανθρώπων που βρέθηκαν δίπλα στον Κωστή Αχνιώτη, παρεμβάλλεται ένα κείμενο-αφήγηση των δημιουργών του ντοκιμαντέρ, με σκέψεις και θέσεις των ιδίων ως μέρος της ίδιας ιδεολογίας αλλά και της νέας γενιάς. Πέρα από προσωπική θέση, η αφήγηση των Αναστασιάδη - Αχνιώτη είναι μια «φωνή» νέων που κινούνται σε έναν μάλλον περιθωριακό χώρο, μια φωνή που σπάνια έχει βήμα για να ακουστεί, αλλά που έχει σημασία να ακούγεται.
«Η σημασία της δικής μας φωνής στον δημόσιο λόγο θεωρώ ότι κινείται σε δύο άξονες», αναφέρει ο Αντρέας Αναστασιάδης. «Ο πρώτος έν' τζείνος που λαλεί ότι η φωνή μας ενέχει τη σημασία της αυτοαναφορικότητας εντός ενός κινήματος ή καλύτερα εντός ιδεολογικών σφαιρών τζαι κάποιων πολυκινηματικών πρακτικών που παρά τις πολλές διαφορές τους εμπίπτουν σε κάποιους κοινούς κώδικες κατανόησης της πραγματικότητας. Για μας έχει σημασία τούτη η δουλειά για το ίδιο το κίνημα στο οποίο ανήκουμε τζαι με όρους έρευνας, καταγραφής τζαι παρουσίασης του κινήματος με συνεκτικό τρόπο αλλά τζαι με όρους αισθητικής αποτύπωσης της ιστορίας του που τα ίδια τα άτομα που ενυπάρχουν εντός του. Ο δεύτερος άξονας θα μπορούσε να ονομάζεται η επικοινωνία προς τα έξω, δηλαδή επροσπαθήσαμε να κάμουμε ένα ντοκιμαντέρ που θέλει να μιλήσει προς τα έξω, να δείξει την πολυμορφία ή τις πολυμορφίες, αλλά τζαι τα όρια των κινημάτων στην Κύπρο μέσα στην ιστορικότητά τους, μέσα στο γεωπολιτικό τζαι κοινωνικό συγκείμενο της Κύπρου, σε ένα κοινό που η επαφή του είναι είτε η Κύπρος ως ένα τέθκοιο παράδειγμα είτε τα κινήματα διεθνώς».
Όποια γλώσσα μιλήσω, ταττεύκω: Το Tongue εκφράζει ούλλη την προσπάθεια να έβρουμε μια γλώσσα να μιλούμε για τα πράματα στην Κύπρο
Γιατί tongue;
«Ο τίτλος ήταν ένα βάσανο», απαντά ο Π. Αχνιώτης. «Μπορεί τζαι να ένι ακόμα. Εσκεφτήκαμε το Tongue γιατί το πρώτο που μας είσιε επηρεάσει ήταν το ποίημα του Άδωνι Φλωρίδη [σ.σ. πρόκειται για το ποίημα «Φωνή Καμηλαρίσιμη» (1994), ένα ανέκδοτο ποίημα του Άδωνι Φλωρίδη που ακούγεται μέσα στο ντοκιμαντέρ]. Εθκιάβασα το, άρεσε μου πάρα πολλά τζαι έστειλα το του Αντρέα τζαι σε άλλους φίλους μας. Εσυζητούσαμεν το πάρα πολλά για έναν ολόκληρον καλοτζαίριν. Τούτο το ποίημα ήταν πολλά σημαντικό για τον τρόπο που σκεφτούμαστεν. Έν' σχεδόν εντυπωσιακό το πόσον έναν ποίημαν μας επηρέασεν τόσο. Τζείνο που μας επηρέασεν πιο πολλά έννεν το ίδιο το ιστορικό περιεχόμενο του ποιήματος [σ.σ. με αναφορές σε απόκρυφα ιστορικά γεγονότα, όπως οι σφαγές στην Αλόα και τη Μαράθα]. Έν' ο τρόπος που τα εξέφραζε τζαι το ότι είσιε μια γλώσσα πάρα πολλά οικεία, μια γλώσσα που εν την βρίσκεις συχνά σε κυπριακά ποιήματα. Εκφράσεις όπως 'όποια γλώσσα μιλήσω ταττεύκω'… Εξεκινήσαμε να σκεφτούμαστε με τούτο το ποίημα, η διάθεση του, ο τρόπος του, εβάλαμεν το μες στες καθημερινές μας κουβέντες.
Όταν ετελειώσαμεν το φιλμ, εδιερωτηθήκαμεν τι θέλουμε να πούμε με τον τίτλο. Σκεφτήκαμε ότι το Tongue ακριβώς εκφράζει ούλλη την προσπάθεια να έβρουμε μια γλώσσα να μιλούμε για τα πράματα στην Κύπρο. Υπάρχει ένα πρόβλημα στο πώς μιλούμε, λόγω της ιστορικής λογοκρισίας γεγονότων, άρα πρέπει να βρεις ένα τρόπο να πεις τα ανείπωτα. Τα ανείπωτα εν έχουν λεχθεί. Πρέπει να έβρεις μια γλώσσα να τα πεις, που έν' τούτο που ήταν κυρίως η δουλειά της γενιάς του Κωστή. 'Εν' τούτοι που αναλάβαν την ιστορική ευθύνη. Εμείς ήρταμε τζι ήβραμεν τα.
Το δεύτερον έν' όντως η γλωσσική συνθήκη της Κύπρου: η διάλεκτος που απαγορεύεται, το ότι πρέπει να μιλήσουμε αγγλικά με τους Τουρκοκύπριους (τζαι η δική μας γενιά έσιει το λλίο πιο εύκολο, σε αντίθεση με την γενιάν του Κωστή, που όμως εμπορούσαν να χρησιμοποιούν τα πιο παλιά κυπριακά). Όμως πάλε προκύπτει το θέμα του ανείπωτου. Πώς αναφέρεσαι σε κάτι: Νότος; Βορράς; TRNC; Κυπριακή Δημοκρατία; Ψευδοκράτος; Εν κλάππες τούντα πράματα».
Η πρώτη προβολή
Η πρεμιέρα του Tongue θα δοθεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το πώς θα το εκλάβει το ελληνικό κοινό που, από το σύνολο του διεθνούς κοινού, θεωρείται μάλλον το πιο «εξοικειωμένο» με τη σύγχρονη κυπριακή Ιστορία.
«Το ελληνικό κοινό ανήκει στο περίεργο δίπολο του παράλληλα κοντά και μακριά», σχολιάζει ο Α. Αναστασιάδης. «Για να μεν μπω σε ανάλυση των προκείμενων της σύνδεσης τούτων των θκυο χωρών κρατών, εννά αρκεστώ στο επιχείρημα ότι όλες οι κυβερνήσεις της Ελλάδας ως προς τα ζητήματα της Κύπρου κρατούν ηθελημένα τον ρόλο της προστάτιδας δύναμης τζαι η δυναμική που γεννάται που κάτι τέθκοιον έν' ξεκάθαρα μια αποικιοκρατική υπονόμευση. Θεωρώ ότι κάτι ανάλογο γίνεται τζαι που τες πολιτικές της Τουρκίας. Ο ρόλος της Ελλάδας στα εσωτερικά της Κύπρου φαίνεται ξεκάθαρα που τον ρόλο των εκκλησιών, τα ζητήματα παιδείας -όπως ούλλοι γνωρίζουμε τα βιβλία μας, όπως τζαι οι εγκύκλιοι, έρχονται που την Ελλάδα, την εμπλοκή του ελληνικού στρατού όι μόνο σαν στρατεύσιμες μονάδες -κρυφές τζαι φανερές- αλλά τζαι στην επιβολή Έλληνα στρατιωτικού ως αρχηγού στρατού κ.λπ. Ούλλα τούτα δημιουργούν μια κατάσταση πολιτικής ανωριμότητας τζαι η κρατική παρέμβαση της Αθήνας έννεν το μόνον. Η ελληνική κοινωνία μαστίζεται 'που την εντύπωσην ότι γνωρίζει το τι γίνεται στην Κύπρο τη στιγμή που καλά-καλά εν ξέρει τα βασικά γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών στα οποία η Ελλάδα έν' τόσο πολλά εμπλεκόμενη. Όπου τζαι αν βρεθείς στην Ελλάδα, εννά 'βρεις κάποιον που εννά σου πει την γνώμην του για το Κυπριακό τζαι τες πιο πολλές φορές αναγνωρίζεις τη μεγάλη αφήγηση του εθνικού κορμού, ότι δηλαδή είμαστε ένα οι Έλληνες και Κύπριοι, ότι οι Κύπριοι έν' οι αληθινοί Έλληνες ή παραμένουν πιο Έλληνες 'που τους κατοίκους της Ελλάδας κ.λπ., άρα καταλαβαίνεις ότι η ματιά τους σε ένα τέτοιου τύπου ντοκιμαντέρ μπορεί να προκαλέσει πάρα πολλές αντιδράσεις που δεν θεωρώ ότι θα είναι ιδιαίτερα φιλικά προσκείμενες. Ένα ακόμα παράδειγμα που αναδεικνύει τούτην τη συνθήκη έν' το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης που όταν εστείλαμεν την δουλειά μας στο διεθνές πρόγραμμα η απάντηση ήταν ότι τα κυπριακά ντοκιμαντέρ εμπίπτουν στην κατηγορία του ελληνικού προγράμματος τζαι άρα να το προωθήσουμε τζειαμαί. Φυσικά που την άλλην υπάρχουν άτομα τζαι ομάδες που έχουν τεράστια αγωνία να μάθουν τζαι να καταλάβουν την κυπριακή συνθήκη τζαι των κινημάτων αλλά τζαι της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης».
+ Το ντοκιμαντέρ Tongue αναμενόταν να προβληθεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στις 7 Μαρτίου, ωστόσο το Φεστιβάλ αναβλήθηκε. Οι νέες ημερομηνίες διεξαγωγής του θα ανακοινωθούν σύντομα.
