Η «σιωπή» έχει επαινεθεί σε διάφορους πολιτισμούς οι οποίοι υιοθέτησαν το ρητό «η σιωπή είναι χρυσός». Ο Αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, όμως, στο ποίημά του με τίτλο «Λόγος και Σιγή» παραθέτει μια σειρά προτερημάτων του Λόγου, αντιδρώντας στο περιεχόμενο του ρητού και εκφράζοντας την αγανάκτησή του απέναντι στην αδιανόητη υποτίμηση του λόγου.

Στο συγκεκριμένο ποίημα, ο Καβάφης υποστηρίζει ότι η άποψη υπέρ της σιωπής μπορεί να υιοθετηθεί από κάποιον που αδυνατεί να σκέφτεται καθαρά, απέχει από τους δημοκρατικούς θεσμούς, δεν συμμετέχει ενεργά στα πολιτικά δρώμενα και έχει υποταχθεί στην προκαθορισμένη από τους άλλους μοίρα του. Μόνο όσοι είναι υποταγμένοι, αδρανείς και παθητικοί άνθρωποι μπορούν να υποβαθμίζουν τον Λόγο και να προτιμούν να σιωπούν και να μην εκφράζουν την άποψή τους.

Στη συνέχεια του ποιήματος, ο Καβάφης προσθέτει ότι μόνο κάποιος ανισόρροπος που αγνοεί το ανθρώπινο στοιχείο θα μπορούσε να σιωπά, αφού οτιδήποτε καλό στον άνθρωπο μπορεί να εκφραστεί με τον Λόγο. Η δυνατότητα του λόγου, την οποία διαθέτουν οι άνθρωποι, είναι τόσο σημαντική, διότι με τον Λόγο εκφράζονται τα συναισθήματα, δίνεται πνοή στην αγάπη και τη χαρά, εκτονώνεται η λύπη και ο ενθουσιασμός. Φορέας, λοιπόν, όλων των ανθρώπινων συναισθημάτων και των συλλογισμών είναι ο Λόγος.

Επιπλέον, ο ποιητής σε μια κατά μέτωπο λεκτική επίθεση σε αυτόν που επιλέγει τη σιωπή, υπογραμμίζει πως μόνο ο Λόγος μπορεί να οδηγήσει στην πρόοδο και την εξέλιξη, εφόσον οι άνθρωποι που επιλέγουν τη σιωπή και αποκρύπτουν συνειδητά τις σκέψεις τους αδυνατούν να κατακτήσουν τη γνώση και να φτάσουν στην εξέλιξη.

«Λόγος και Σιγή»: Ο Καβάφης υπογραμμίζει πως μόνο ο Λόγος μπορεί να οδηγήσει στην πρόοδο και την εξέλιξη, εφόσον οι άνθρωποι που επιλέγουν τη σιωπή αδυνατούν να κατακτήσουν τη γνώση

 

Επιπρόσθετα, η επιλογή του ρήματος «νοσείς» παραπέμπει στον άρρωστο άνθρωπο που δεν είναι άλλος από εκείνον που σιωπά και δεν έχει το θάρρος ή τη διάθεση να μιλήσει. Η σιωπή παραπέμπει στη νύχτα, στη σκιά και την ασθένεια, αφού αποκρύπτει καθετί σημαντικό και πολύτιμο, ενώ ο Λόγος παραπέμπει στη μέρα, στο φως και στην υγεία, αφού δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να μοιραστούν τις σκέψεις τους και να οδηγηθούν στην κοινή πρόοδο. Σύμφωνα με τον ποιητή: «Νοσείς. Είν' η αναίσθητος σιγή βαρεία νόσος, / ενώ ο Λόγος ο θερμός, ο συμπαθής, υγεία. / Σκιά και νυξ είν' η Σιγή^. ο Λόγος, η ημέρα. / Ο Λόγος είν' αλήθεια, ζωή, αθανασία».

Έτσι, ο Λόγος συγκεντρώνει όλα τα θετικά χαρακτηριστικά: την αλήθεια, τη ζωή, την αθανασία, την επικοινωνία, την πρόοδο, άρα οδηγεί στην ομαλή κοινωνική συνύπαρξη. Από την άλλη, η σιωπή υπονομεύει την πληρότητα της ζωής, εμποδίζοντας την έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων. Τελικά, το ποιητικό υποκείμενο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι αδήριτη ανάγκη οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν τον Λόγο.

Είναι γεγονός ότι η πλειονότητα των σύγχρονων ανθρώπων εμφανίζεται ως υπέρμαχος του λόγου, του διαλόγου και της λογικής. Όμως παρατηρείται συχνά το φαινόμενο οι άνθρωποι να επιλέγουν τη σιωπή, όχι γιατί είναι «χρυσός», αλλά γιατί φοβούνται ή γιατί διακυβεύονται τα συμφέροντά τους ή τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν θέσεις εξουσίας. Πολλές φορές, δηλαδή, ο άνθρωπος δεν εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του είτε γιατί δεν συμφέρει τον ίδιο σε προσωπικό επίπεδο, είτε γιατί φοβάται να μιλήσει ενάντια στην αδικία που ασκούν οι υψηλότερες κοινωνικές και πολιτικές τάξεις των πολιτών. Παρ' όλα αυτά, για να υπάρξει μια πραγματικά δίκαιη και δημοκρατική κοινωνία πρέπει να υιοθετηθεί η ελευθερία του λόγου, όταν αυτή δεν καταπατά τα δικαιώματα του άλλου. Όπως γράφει ο ποιητής: «Το μόνον μας θεοπρεπές δώρημα, περιέχον / τα πάντα - ενθουσιασμόν, λύπην, χαράν, αγάπην / εν τη ζωώδει φύσει μας ανθρώπινον το μόνον!».

Εν κατακλείδι, σημειώνουμε ότι το 1902 ο Καβάφης σε ένα σημείωμά του εξέφρασε τις απόψεις του για την αξία του λόγου, δίνοντας το παράδειγμα του απλού ανθρώπου, που ενώ θέλει να κατακρίνει έναν άδικο θεσμό, διατηρεί τη σιωπή του, πιστεύοντας ότι δεν ωφελεί σε τίποτα να μιλήσει. Όμως, μια τέτοια συμπεριφορά είναι εντελώς λανθασμένη, διότι εάν τολμούσε να εκφραστεί, τότε υπήρχε πιθανότητα κατάργησης του συγκεκριμένου θεσμού. Όπως γράφει ο Καβάφης: «Ο λόγος μου δεν πάγει χαμένος. Θα τον επαναλάβη ίσως κανείς, και μπορεί να πάγη σε αυτιά που να τον ακούσουν και να ενθαρρυνθούν».