Όλγκα Τοκάρτσουκ

Εκδόσεις Καστανιώτη

"Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί" είναι το τρίτο μυθιστόρημα της Όλγκα Τοκάρτσουκ, της Πολωνής συγγραφέα που την περασμένη βδομάδα απέσπασε ετεροχρονισμένα το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2018, που δεν είχε δοθεί πέρυσι. Η Τοκάρτσουκ ξεχώρισε, σύμφωνα με το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας, "για την αφηγηματική της φαντασία που με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναπαριστά το πέρασμα των συνόρων ως τρόπο ζωής".

Το εν λόγω μυθιστόρημα εκδόθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και την καθιέρωσε ως την κορυφαία πεζογράφο της σύγχρονης πολωνικής λογοτεχνίας. Η συγγραφέας παρατηρεί και περιγράφει τα πράγματα με μια ειρωνική ουδετερότητα, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, με ύφος απολύτως διακριτό, και αφήνει θαμπωμένους τους αναγνώστες στο επίκεντρο μιας μεταφυσικής πανδαισίας.

"Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί" είναι ένα ασυνήθιστο και εξαιρετικά γοητευτικό μυθιστόρημα και η συγγραφέας του μάς προετοιμάζει γι' αυτό απ' την αρχή: [...] Το Αρχέγονο βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος. Για να διασχίσει κανείς με γρήγορα βήματα το Αρχέγονο απ' τον βορρά στον νότο, χρειάζεται μία ώρα. Το ίδιο για να το διασχίσει απ' την ανατολή στη δύση. Αν πάλι κανείς θελήσει να τριγυρίσει απ' άκρη σε άκρη το Αρχέγονο με την ησυχία του, παρατηρώντας προσεκτικά και με περίσκεψη το καθετί, θα του πάρει μία ημέρα. Απ' το πρωί ώς το βράδυ [...]

Στο "Αρχέγονο", το όνομα ενός χωριού στην Πολωνία, εκτυλίσσεται η υπόθεση του μυθιστορήματος, όπου η συγγραφέας μάς εξιστορεί τη ζωή δύο οικογενειών, των Νιεμπίσκι και των Μπόσκι, καλύπτοντας τρεις γενιές - και μια χρονική περίοδο που αρχίζει το 1914 και τελειώνει τη δεκαετία του 1980 με το κίνημα της "Αλληλεγγύης".

[...]Ο Θεός πάλλεται μέσα στις αλλαγές. Τη μια υπάρχει, την άλλη υπάρχει λιγότερο, κάποτε δεν υπάρχει καθόλου. Ο Θεός εμφανίζεται ακόμα και τότε που δεν υπάρχει.
Οι άνθρωποι -που από μόνοι τους αποτελούν μια διαδικασία εξέλιξης- φοβούνται όλα όσα είναι αεικίνητα και συνεχώς μεταβαλλόμενα, επειδή επινόησαν κάτι που δεν υπάρχει - το αμετάβλητο, αποφασίζοντας πως τέλειο είναι το αιώνιο, αυτό που δεν αλλάζει. Προσέδωσαν λοιπόν στον Θεό την ιδιότητα του αμετάβλητου. Και έτσι έχασαν την ικανότητα κατανόησής του.

Το καλοκαίρι του 1939 ο Θεός ήταν πανταχού παρών, γι' αυτό και συνέβαιναν παράξενα πράγματα.
Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε όλα τα πιθανά πράγματα, είναι όμως και ο Θεός των απίθανων πραγμάτων, των πραγμάτων που είτε δεν συμβαίνουν καθόλου είτε συμβαίνουν σπάνια. [...]

Η ποιητικότητα του βιβλίου συνδυάζεται θαυμάσια με την ακρίβεια των περιγραφών και την αδρότητα των χαρακτήρων. Δεκάδες πρόσωπα περνούν μέσα από την αφήγηση, όμως ο αναγνώστης δύσκολα θα ξεχάσει τη Σταχούλα, την πόρνη του χωριού, την Γκενοβέφα, τον Μίχαλ Νιεμπιέσκι, τον βαρόνο Ποπιέλσκι με την τεράστια βιβλιοθήκη, τη Μίσια, τον Γερμανό αξιωματικό Κουρτ, τον Πνιγμένο Πλουστς, τον Ιζίντορ που ερωτεύτηκε η Ρούτα, τον Ιβάν, τον Μούκτα Ουκλέγια και πλήθος άλλους τονίζοντας τις επιδράσεις του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού στο μυθιστόρημα με μια αύρα παραμυθιού και φαντασίας:

[...] Στην καλύβα της Σταχούλας στο Βιντίματς έμεναν ένα φίδι, μια κουκουβάγια κι ένα περδικογέρακο. Τα ζωντανά αυτά δεν διασταυρώνονταν ποτέ. Το φίδι ζούσε στην κουζίνα, δίπλα στη φωτιά, όπου η Σταχούλα τού έβαζε ένα πιατάκι με γάλα. Η κουκουβάγια καθόταν στο πατάρι, στη γωνία πίσω από ένα χτισμένο παράθυρο. Έμοιαζε με αγαλματίδιο. Το περδικογέρακο είχε βολευτεί στη σκεπή, στο ψηλότερο σημείο του μικρού σπιτιού, αλλά το πραγματικό του σπίτι ήταν ο ουρανός [...]