Γράφει ο Χρήστος Μελίδης, νομικός

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας, γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1883 και πέθανε στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας το 1957.

Ασχολήθηκε με την πεζογραφία, την ποίηση, τη θεατρική γραφή, το δοκίμιο, τη μετάφραση, καθώς και τη συγγραφή σημαντικών ταξιδιωτικών έργων, αφού ο ίδιος ταξίδεψε πάρα πολύ στη ζωή του, εντός και εκτός Ελλάδος.

Από τα πιο σημαντικά του έργα είναι, τα μυθιστορήματα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αναφορά στον Γκρέκο, Ο φτωχούλης του Θεού, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Ο Καπετάν Μιχάλης, το ποιητικό έργο Οδύσεια καθώς και το φιλοσοφικό δοκίμιο Ασκητική. Μετέφρασε στα ελληνικά, Νίτσε, Δαρβίνο, Μπεργκσόν, Δάντη, Γκαίτε κ.ά.

Προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ για τη λογοτεχνία, εννέα φορές (1947, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956 και 1957), χωρίς τελικά αυτό να του δοθεί.

Ο Καζαντζάκης, όπως φαίνεται, επισκέφθηκε μία και μοναδική φορά την Κύπρο, τον Μάιο του 1926, και από τότε παρέμεινε πολύ στενά συνδεδεμένος με το νησί μας,  παρόλο που σχέσεις και διασυνδέσεις με την Κύπρο είχε και πριν από το ταξίδι του εκείνο.

Το 1912 διαπραγματευόταν με φίλους του, παράγοντες στην Κύπρο, για να αναλάβει τη συγγραφή σχολικού εγχειριδίου για τους Έλληνες μαθητές στο νησί, κάτι που είχε ήδη πράξει για τα Ελληνόπουλα της Κωνσταντινούπολης, ύστερα από ανάθεση από τον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη. Για λόγους όμως που, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε, οι συζητήσεις αυτές για τους Κύπριους μαθητές δεν προχώρησαν.

Στις 28 Μαΐου του 1926, ο Νίκος Καζαντζάκης, συνοδευόμενος από την Ελένη Σαμίου, μετέπειτα δεύτερη σύζυγό του, καθώς και τις φίλες τους, Καίτη και Μαρίκα Παπαϊωάννου, πιανίστριες, επιστρέφοντας από ταξίδι τους στην Παλαιστίνη, αποβιβάστηκαν στη Λεμεσό και παρέμειναν στην Κύπρο μέχρι και τις 4 Ιουνίου του ιδίου έτους.

Γνωρίζουμε ότι, κατά την παραμονή του στο νησί μας, ο Καζαντζάκης επισκέφθηκε, εκτός από τη Λεμεσό, τη Λευκωσία, τη Λάρνακα, την Πάφο, την Αμμόχωστο, τις Πλάτρες και το Τρόοδος, και πολύ πιθανόν και την Κερύνεια.

Γνωρίζουμε ακόμη ότι είχε συναντηθεί και είχε γνωρίσει αρκετούς Κυπρίους, μεταξύ των οποίων τον Ν.Κλ.Λανίτη, Ευγένιο Ζήνων, Γιάννη Λέφκη, Κλειώ Σκελέα, τον Πάνο Φασουλιώτη και πολύ πιθανόν τον Γιώργο Μαρκίδη και τον Μενέλαο Φραγκούδη, και επίσης ότι, κατά την εδώ παραμονή του, πήρε συνέντευξη από τον εξόριστο βασιλιά της Χετζάζης (μετέπειτα Σαουδικής Αραβίας) Χουσεΐν Ιμπν Αλί.

Δύο φωτογραφίες

Διασώζονται και δύο φωτογραφίες από το ταξίδι του αυτό, στις οποίες απεικονίζεται ο ίδιος. Στην πρώτη,  μαζί με τον Λεμεσιανό διανοούμενο Ευγένιο Ζήνων στις Πλάτρες και στη δεύτερη, επίσης στις Πλάτρες, μαζί με την Ελένη Σαμίου Καζαντζάκη και μία από τις αδελφές Παπαϊωάννου.

Σε αυτό το ταξίδι του ο  Νίκος Καζαντζάκης προσκλήθηκε και έδωσε διάλεξη στις 29 Μαΐου 1926 στο Εργατικό Κέντρο Λεμεσού με θέμα τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση και τα δικαιώματα των εργατών.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, για το ταξίδι του στην Κύπρο, έγραψε το 1927 ένα κείμενο, το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας: Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς», που εκδόθηκε το 1961.

Στο κείμενό του αυτό, κάνοντας έναν παραλληλισμό και μια σύγκριση του τοπίου της Κύπρου και της Παλαιστίνης, απ’ όπου είχε φτάσει στο νησί, διαπιστώνει ότι, την Κύπρο χαρακτηρίζει μια ηρεμία και μια θηλυκότητα, γι’ αυτό και η Κύπρος είναι η αληθινή πατρίδα της Αφροδίτης, σε αντίθεση με το παλαιστινιακό τοπίο που είναι πιο άγριο και με ένοικο έναν σκληρό θεό. Γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης: «...Δρασκελίσαμε τη μικρή θάλασσα, κι από το στρατόπεδο του Γεχωβά περάσαμε, σε μια νύχτα, στην κλίνη της Αφροδίτης...».

Ο Καζαντζάκης, μετά το ταξίδι του, αγάπησε βαθύτερα και συνδέθηκε περισσότερο με την Κύπρο, την οποία θεωρούσε πάντοτε αδελφή με την Κρήτη, και εκδήλωνε τα αισθήματά του με κάθε ευκαιρία, και ιδιαίτερα αναφορικά με τον απελευθερωτικό αγώνα των Κυπρίων και τον τερματισμό της βρετανικής κατοχής του νησιού. Σε ομιλία του το 1956, στη Βιέννη, όπου του απονεμήθηκε το «Βραβείο Ειρήνης», δεν παρέλειψε να κάνει αναφορά και στην Κύπρο, κατά την τελετή της απονομής: «Στη γιορτή τούτη της Ειρήνης, το πρόσωπο της Κύπρου ορθώνεται μπροστά μου αιματοστάλαχτο. Τούτη τη στιγμή οι δυνάμεις του σκότους, πολεμούν εκεί πέρα με λύσσα... τη Λευτεριά».

Το 1954, στο αθηναϊκό περιοδικό «Νέα Εστία», ο Καζαντζάκης δημοσίευσε ένα άρθρο για τον αγώνα των Κυπρίων με τον τίτλο «Οι Άγγελοι της Κύπρου – Η τύχη κι η τιμή μιας αυτοκρατορίας». Το κείμενο αυτό, στη συνέχεια, ενσωματώθηκε σε όλες τις επόμενες εκδόσεις του βιβλίου του «Ταξιδεύοντας – Αγγλία».

Σ’ αυτό το κείμενο ο Καζαντζάκης υπενθυμίζει στους Βρετανούς τους λόγους για τους οποίους μεγάλες αυτοκρατορίες χάθηκαν και βούλιαξαν, αναφέροντας και τα ακόλουθα, από το ταξίδι του στην Κύπρο το 1926: «Όταν πριν από κάμποσα χρόνια γύριζα στην Κύπρο, ένας γέρος πρόβαλε από ένα χωριάτικο σπιτάκι, κοντά στη Φαμαγκούστα. Πιάσαμε κουβέντα. Μιλούσε, για τι άλλο; Για την ένωση, και τα μάτια του σπίθιζαν. Κι άξαφνα ένα φαρδύ χαμόγελο περιχύθηκε στο ηλιοκαμένο του πρόσωπο. Έβαλε το χέρι στην καρδιά του:-Κουνήθηκαν τα θεμέλια της Αγγλίας, μού’πε σιγά, σα να μού μπιστεύουνταν ένα μεγάλο μυστικό, κουνήθηκαν, γιατί κουνήθηκε η καρδιά του ανθρώπου. Κουνήθηκε η καρδιά του ανθρώπου, ώ μεγάλη Αυτοκρατορία!.

Το 1957, ο Καζαντζάκης βρέθηκε στο Πεκίνο, και κατά τη συνάντησή του με τον Κινέζο ηγέτη Τσου Εν Λάι, ανέφερε και πάλι την Κύπρο και τον δίκαιο αγώνα της. Έμελλε όμως να συνδεθεί και διαφορετικά με την Κύπρο ο Νίκος Καζαντζάκης και το έργο του. Η δεύτερη σύζυγός του, Ελένη (Σαμίου) Καζαντζάκη, παραχώρησε όλα τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του συζύγου της στον Κύπριο Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος και συνέχισε με ζήλο την έκδοση και κυκλοφορία διεθνώς του έργου του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο Κύπριος σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης το 1964 σκηνοθέτησε την πασίγνωστη ταινία «Αλέξης Ζορμπάς», βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη.

Ακόμη, να θυμίσουμε ότι το 2014, ο σπουδαίος Κρητικός σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής, ετοίμασε μιαν εξαιρετική ταινία για τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, και η Κύπρος, σε πανηγυρική εκδήλωση για την ταινία αυτή, τίμησε τον δημιουργό της με βραβείο που του απένειμε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης, τιμή που, ουσιαστικά, απονεμήθηκε και στον πρωτομάστορα της ελληνικής λογοτεχνίας, οικουμενικό συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Δεξιά:Ο Καζαντζάκης μαζί με τον Κύπριο δικηγόρο και λόγιο Ευγένιο Ζήνωνα στις Πλάτρες (Τρόοδος). Αριστερά:Ο Νίκος Καζαντζάκης με την Ελένη Σαμίου και μία από τις αδελφές Παπαϊωάννου που τους συνόδευαν στο ταξίδι στις Πλάτρες (Τρόοδος).