Ανθεκτικές και εξελισσόμενες, παραδοσιακές και προσανατολισμένες προς το μέλλον: οι χειροτεχνίες αφηγούνται τις ιστορίες του κόσμου μέσα από αντικείμενα και τεχνικές, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε από πού προερχόμαστε και πού οδεύουμε ως μια παγκόσμια, χωρίς αποκλεισμούς, ποικιλόμορφη κοινότητα.

Το Crafting Cyprus είναι μια από τις πολλές ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες για την επαναδραστηριοποίηση των ιστοριών της τοπικής χειροτεχνίας και την παρουσίασή τους σε ένα διεθνές κοινό. Το Crafting Cyprus έχει τη μορφή μιας σειράς βίντεο που γράφτηκαν και σκηνοθετήθηκαν από τον Filep Motwary, ανεξάρτητο επιμελητή μόδας, συγγραφέα και κριτικό, που σήμερα είναι Editor-at-Large της Vogue Greece και του περιοδικού Dapper Dan, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Χειροτεχνίας Κύπρου. Η σειρά έκανε πρεμιέρα τον Ιούλιο του 2022 στη Διεθνή Μπιενάλε Χειροτεχνίας και Δημιουργίας Révélations και τώρα περιοδεύει σε όλο τον κόσμο.

Με αφορμή τον εορτασμό του Νοεμβρίου ως μήνα χειροτεχνικής κληρονομιάς, ο Filep μοιράζεται μαζί μας τις απόψεις του για τις χειροτεχνίες - την επιμονή τους, την ικανότητά τους να αντιστέκονται στον χρόνο και να εξελίσσονται, παραμένοντας πιστοί στην παράδοση - και τη σχέση τους με τον κόσμο της μόδας.

Πώς ορίζετε την "χειροτεχνία" στο πλαίσιο του εκδοτικού και επιμελητικού σας έργου;

Η πρωτοτυπία κατά την κατασκευή είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της χειροτεχνίας. Η σημασία της χειροτεχνίας αποτελείται από τόσες πολλές παραμέτρους. Στη χρονοβόρα διαδικασία της κατασκευής αντικειμένων με το χέρι, πρέπει κανείς να λάβει υπόψη του την προσωπική συμβολή του τεχνίτη, τη γνώση, το συναίσθημα και τον χρόνο που καταναλώνεται μέχρι να ολοκληρωθεί.

Για παράδειγμα, όταν ένας μόδιστρος στέλνει ένα δελτίο τύπου, τα ρούχα περιγράφονται λεπτομερώς από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι τις ώρες που χρειάστηκαν για την κατασκευή τους. Η αποσαφήνιση της διαδικασίας και των υλικών απαθανατίζει το αντικείμενο ως περίπτωση μελέτης για το μέλλον. Η χειροτεχνία, το κέντημα και η χειροποίητη χάντρα ήταν αρκετά παρούσες στα πρώτα χρόνια της καριέρας μου, όταν εργαζόμουν ως σχεδιαστής για ένα maison de couture, ενώ ζούσα στην Ελλάδα. Ωστόσο, η οπτική μου για τη χειροτεχνία εμπλουτίστηκε όταν μετακόμισα στο Παρίσι το 2004 και εργάστηκα για τους οίκους Dior και John Galliano ως ασκούμενος και για τους δύο οίκους. Άρχισα να κατανοώ τα χειροποίητα αντικείμενα με διαφορετικό τρόπο.

Σήμερα, στο πλαίσιο των εκθέσεων που παρουσιάζω στο κοινό ως επιμελητής μόδας, στόχος μου είναι να προσφέρω την ευκαιρία στους θεατές όλων των ηλικιών να αναγνωρίσουν τη σημασία της χειροτεχνίας και τον τρόπο με τον οποίο παράγεται, πατάσσεται και συντηρείται, καθώς και εκτιμάται και προβάλλεται.

Ποια είναι η σχέση μεταξύ της χειροτεχνίας και του καθιερωμένου συστήματος μόδας; Υπάρχουν πρωτοβουλίες που θαυμάζετε που προσπαθούν να συνδέσουν την παραδοσιακή χειροτεχνία με το σύστημα;

Η χειροτεχνία μπορεί να υποτιμήθηκε με την άνοδο του prêt à porter στα τέλη της δεκαετίας του 1970, αλλά όχι για πολύ. Η μεγάλη επιστροφή της Υψηλής Ραπτικής στα μέσα της δεκαετίας του '90 επανήλθε μέσω συλλογών που σχεδιάστηκαν απλώς από νέους τότε σχεδιαστές (Viktor & Rolf, John Galliano, Alexander McQueen). Η πολυτελής μόδα υψηλών προδιαγραφών βασίζεται συχνά σε μεγάλο βαθμό στην έννοια της ειδικής χειροτεχνίας και αυτό χρησιμοποιείται για να καταδείξει την ποιότητα και την τεχνογνωσία, η οποία οδηγεί σε υψηλή αξία και κέρδος. Κάθε επίδειξη Métiers d'Art του οίκου Chanel, για παράδειγμα, τιμά την υψηλή δεξιοτεχνία που προσφέρουν οι τεχνίτες συνεργάτες του στις συλλογές του οίκου.

Υπάρχουν τόσα πολλά θαυμάσια παραδείγματα γεφύρωσης του παρελθόντος με το παρόν. Δείτε τον Dries Van Noten και τη μακρόχρονη συνεργασία του με Ινδούς τεχνίτες. Η Maria Grazia Chiuri είναι επίσης κάποια που αγκαλιάζει τη χειροτεχνία στη δουλειά της για τον Dior με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ενώ παράλληλα θέτει τα φώτα της δημοσιότητας σε άλλα θέματα όπως ο φεμινισμός και η συμμετοχικότητα.

Τι σας γοητεύει στην τέχνη της Κύπρου; Πώς τα ανακαλύψατε και γιατί αποφασίσατε να εργαστείτε σε αυτά τα βίντεο;

Οι παππούδες μου, από την πλευρά της μητέρας μου, ήταν αγρότες. Ζούσαν σε ένα ταπεινό αλλά όμορφο σπίτι, γεμάτο με παραδοσιακά κεραμικά, ξυλόγλυπτα έπιπλα, απίστευτα κεντημένα στο χέρι τραπεζομάντιλα, μαξιλαροθήκες και σεντόνια, χειροποίητα υφαντά καλύμματα κρεβατιών κ.ο.κ. Θησαυροί! Ως μικρό αγόρι που ήμουν, τα έβρισκα όλα αυτά βαριά και βαρετά και μερικές φορές ακόμα και άσχημα. Το να πηγαίνω εκεί ήταν πάντα συνδεδεμένο με σκληρή δουλειά. Οι αναμνήσεις μου από τότε είναι γεμάτες με παράξενες μυρωδιές και συνήθειες που δεν μπορούσα να καταλάβω και δεν είχαν απήχηση στην καθημερινή μου ζωή στην πόλη.

Μέχρι την ηλικία των δέκα ετών, ήταν το 1987, πήγαινα μαζί τους κάθε φθινόπωρο για τη συγκομιδή της ελιάς και πάλι τον Αύγουστο για τα σταφύλια. Θυμάμαι τον αδελφό μου και εμένα να καβαλάμε τα γαϊδουράκια της γιαγιάς μου, ο καθένας από τα οποία κουβαλούσε δύο τεράστια χειροποίητα καλάθια, ένα σε κάθε πλευρά, στο κακοτράχαλο, στενό μονοπάτι προς τα χωράφια. 34 χρόνια αργότερα, μέσω μιας ανοιχτής πρόσκλησης, η Κυπριακή Υπηρεσία Χειροτεχνίας ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας σειράς ταινιών μικρού μήκους που θα επικεντρώνονταν στις τοπικές χειροτεχνίες. Κοινοποίησα αμέσως την πρότασή μου με την ελπίδα ότι αυτή η νέα δυνατότητα θα συνδεόταν με το παρελθόν μου και θα με προκαλούσε παραγωγικά μέσα από την οπτική γωνία του οπτικού αφηγητή.

Με την καθοδήγηση και τη μεγάλη υποστήριξη της Μαρίας Αναξαγόρα, της επικεφαλής της Υπηρεσίας Χειροτεχνίας Κύπρου, αρχίσαμε να εντοπίζουμε τους τεχνίτες και τους καλλιτέχνες ανά κατηγορία, ενώ εγώ έφτιαξα το σενάριο και τα moodboards της ιστορίας που ήθελα να αφηγηθώ. Επέλεξα να ονομάσω αυτή τη σειρά #craftingcyprus ως μια ωδή στην υπεροχή της δουλειάς που γίνεται με το χέρι στην Κύπρο και πώς αυτή η μέσα από την ακριβή χειροτεχνία που υπάρχει εδώ και αιώνες, στο τέλος, γίνεται η ταυτότητά μας, το ποιοι πραγματικά είμαστε ως έθνος.

Γιατί είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τη χειροτεχνία και - όπως κάνατε με τα βίντεο - να αφηγηθούμε τις ιστορίες των διαφόρων τοπικών χειροτεχνιών;

Από τη στιγμή που τεκμηριώνεις κάτι που σου ανήκει και το μοιράζεσαι με τον υπόλοιπο κόσμο, γίνεται επίσημο, ένα καθεστώς.

Τι σας άρεσε περισσότερο κατά τη διάρκεια της εργασίας σας σε αυτό το έργο; Τι ελπίζετε να πετύχετε;

Ήταν πραγματικά ένα συναισθηματικό ταξίδι. Μου άρεσαν οι συζητήσεις που προέκυψαν, και μου άρεσε να ακούω τους τεχνίτες να περιγράφουν την τέχνη τους. Πολλοί από αυτούς συνεχίζουν αυτό που έκαναν οι γονείς τους, ενώ άλλοι αφιέρωσαν τη ζωή τους στη χειροτεχνία από επιλογή. Και τα δύο είδη είναι αξιοθαύμαστα. Είναι σημαντικό για μένα να συνεχίσω αυτή την τεκμηρίωση ή παρόμοιες στο μέλλον. Αισθάνομαι ευλογημένος που συνεργάστηκα με την Υπηρεσία Χειροτεχνίας Κύπρου για κάτι τόσο πολύτιμο.